Alice Munro và giải Nobel Văn học 2013

Tác giả Alice Munro và tập truyện ngắn Trốn chạy

Nhà văn Canada, Alice Munro, người giành giải thưởng Nobel Văn học 2013, là tác giả nổi tiếng với nhiều tập truyện ngắn, được xem là Anton Chekhov và James Joyce của Canada. Trước đó, bà từng được vinh danh bởi nhiều giải thưởng văn học danh giá của quốc tế và 3 lần giành giải văn học của toàn quyền Canada.

Với bạn đọc Việt Nam, Alice Munro được biết qua tập truyện Trốn chạy (NXB Văn học và Nhã Nam), một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của bà, được ấn hành trong năm 2012.

Trốn chạy gồm tám truyện ngắn mà mỗi câu chuyện chứa đủ chuyện đời để lấp đầy một tiểu thuyết điển hình. Đặc biệt, Trốn chạy cũng là truyện ngắn đầu tiên, được lấy tên làm nhan đề cho cả tập, kể về hai cuộc trốn chạy: nhân vật nữ chạy trốn khỏi người chồng lỗ mãng và con thú cưng chạy trốn khỏi cô.

Chuyện xảy ra tại một trang trại nơi hai vợ chồng Carla và Clark sống nhờ nghề nuôi ngựa thuê. Qua những tình tiết đơn giản của cuộc sống hàng ngày, tác giả dần đẩy dồn người đọc đến cảm giác bức bí, ngột ngạt không chỉ do thời tiết được nâng lên, mà khi nhận ra Carla phải sống chung với người chồng đầy bản chất thô lỗ, cộc cằn.

Nơi đây, hầu như mỗi nhân vật nữ đều phụ thuộc vào đàn ông, quá khứ, nơi chốn và nỗi cô đơn; nhưng ở tầng sâu đó là cảm giác của kẻ xa lạ, khi mà trong Trốn chạy, đàn ông gây nên nỗi bức bí, quá khứ luôn là hiện tại, nơi chốn là điểm cách ly cảm xúc và nỗi cô đơn là phản hồi đầy bất an của khao khát yêu thương.

Nhìn chung, đề tài của toàn bộ các truyện ngắn trong tập truyện Trốn chạy đều để lại những khoảng trống giày vò, bất kể nhân vật là kẻ trốn chạy hay là người gánh chịu nỗi đau đớn sau một cuộc trốn chạy. Một thiếu phụ trốn chạy khỏi cuộc sống gia đình không hạnh phúc. Một cô gái trốn chạy để đến với người đàn ông mình yêu. Một người mẹ bỏ con để chạy theo những cơn mơ dài phù phiếm…

Đối với họ, đó còn là sự trốn chạy khỏi khao khát thay đổi và mong muốn làm chủ cuộc đời mình, một ý muốn dường như hợp lý và mang tính thời đại nhưng lại bị ràng buộc bởi những mối dây gia đình, con cái và cộng đồng, đã được Alice Munro miêu tả một cách tự nhiên và bình dị trong bối cảnh chính là vùng quê miền Đông Nam Ontario của bà.

Cũng như phần lớn tác phẩm khác, truyện ngắn của Alice Munro luôn kể với giọng văn đẹp đẽ, tuy đơn giản, nhưng đầy sống động, khiến người đọc tưởng chừng đang được nghe một người phụ nữ thật sự kể chuyện, với những ngừng nghỉ nhấn nhá, những khúc quanh cảm xúc, những khi quay ngược lại câu chuyện để giải thích. Nơi đây, qua các cuộc trốn chạy của những nhân vật khác nhau, Munro đã thể hiện tài năng quan sát tinh tế đến độ khiến ta đau nhói.

Các câu chuyện được kể với giọng văn thấu suốt và đi vào lòng người, một giọng kể đơn giản mà độc đáo, không nhiều nút thắt mở tình tiết, chỉ có những thắt mở của cảm xúc. Có lẽ chính vì điều đó, mà báo USD Today đã nêu nhận xét: “Có thể coi Trốn chạy như một tác phẩm tổng hợp của một trong những nhà văn khai thác đào sâu tâm hồn con người sắc sảo nhất”, còn Vanity Fair thì khẳng định: “Alice Munro lại một lần nữa chứng minh tại sao các cây viết truyện ngắn lại phải cúi đầu trước bà”.

Nhà văn Alice Munro sinh ngày 10/7/1931 tại Wingham, tỉnh Ontario, Canada. Sau khi học xong trung học, bà học ngành báo chí và tiếng Anh ở Đại học Tây Ontario, nhưng bỏ ngang khi bà lấy chồng năm 1951. Sau đó hai vợ chồng về ở tại Victoria, tỉnh British Columbia, và mở một tiệm sách.

Những tác phẩm của Munro giống như những hồi ức về quá khứ, về tuổi thơ sinh ra và lớn lên ở vùng nông thôn. Những phận đời của người dân nông thôn được bà khắc họa rõ nét, làm bật lên những tính cách khác biệt và đầy cuốn hút. Alice Munro bắt đầu viết truyện ngắn từ lúc còn nhỏ, nhưng xuất bản lần đầu vào năm 1968 tập truyện Khiêu vũ với bóng hạnh phúc, gây được sự chú ý ở Canada.

Munro là người phụ nữ thứ 13 được trao giải thưởng Nobel văn học kể từ lần đầu tiên được trao vào năm 1901 và cũng là người Canada đầu tiên giành giải thưởng vinh dự này. Thông tin giải Nobel đến với Alice Munro trong tình huống bất ngờ. Bà bỏ lỡ cuộc điện thoại thông báo của Viện Hàn Lâm khi đang tới thăm nhà con gái ở Victoria, British Columbia. Munro sau đó được con gái đánh thức vào lúc 4 giờ sáng để thông báo tin mừng.

Vài phút sau khi biết tin, nhận cuộc điện thoại từ Hãng truyền hình Canada, Alice Munro như vẫn còn đang chếnh choáng: "Dường như có điều gì đó thật huy hoàng đang xảy ra nhưng tôi không thể nào mô tả, nó nhiều đến mức tôi không thể nói ra bằng lời". Bà cũng không tin là mình lại được trao giải thưởng năm nay.

"Tôi thực sự hy vọng giải thưởng này sẽ khiến mọi người nhìn nhận truyện ngắn như một thể loại nghệ thuật quan trọng, không chỉ là một thứ trò chơi cho tới khi bạn có được một cuốn tiểu thuyết trong tay", Alice Munro nói. Trong truyền thống của giải thưởng Nobel Văn học thường về tay các tiểu thuyết gia hoặc những nhà thơ mà ít khi chú trọng tới tác giả truyện ngắn - điều đã được dỡ bỏ qua trường hợp Munro năm nay.

Lễ trao giải sẽ diễn ra tại Stockholm vào ngày 10/12/2013, kỷ niệm về cái chết của người sáng lập giải thưởng Alfred Nobel vào năm 1896.

Trần Trung Sáng