Cải cách thuế và hải quan - bước chuyển căn bản kiến tạo môi trường kinh doanh minh bạch, hiện đại

Cải cách từ tầm nhìn chiến lược đến hành động cụ thể

Tại Tọa đàm “Hoàn thiện chính sách thuế, hải quan, thúc đẩy doanh nghiệp phát triển”, ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký kiêm Trưởng ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), khẳng định rằng trong số các cơ quan quản lý nhà nước, không có ngành nào có mức độ tác động sâu và rộng đến cộng đồng doanh nghiệp như ngành thuế và hải quan. Những thay đổi của hai ngành này, dù nhỏ hay lớn, đều ảnh hưởng trực tiếp đến toàn bộ nền kinh tế, đến mọi doanh nghiệp và người dân.

Nhờ hành lang pháp lý vững vàng, các doanh nghiệp có thể yên tâm đầu tư và phát triển

Chặng đường cải cách mà ngành Tài chính nói chung, ngành Thuế và Hải quan nói riêng đã đi qua là một quá trình dài, kiên trì và nhiều nỗ lực. Từ những ngày đầu tiên triển khai hệ thống thông quan tự động VNACCS/VCIS và Cơ chế một cửa quốc gia, đến việc phổ cập hóa đơn điện tử trên toàn quốc, mỗi bước đi đều là kết quả của quá trình thử nghiệm, rút kinh nghiệm và đổi mới liên tục. Các kết quả chuyển đổi số tích cực hiện nay không phải ngẫu nhiên, mà là thành quả của tầm nhìn chiến lược được hình thành từ nhiều năm trước. Đó là minh chứng cho tư duy hành động bền bỉ, có kế hoạch, có kiểm chứng của ngành Tài chính.

Ông Tuấn cũng nhấn mạnh, thành công của cải cách không chỉ đến từ công nghệ mà còn nhờ văn hóa đối thoại và lắng nghe doanh. Trong quá trình sửa đổi các chính sách thuế, hải quan, các cơ quan quản lý luôn duy trì tinh thần tham vấn rộng rãi, sẵn sàng ngồi lại với doanh nghiệp để trao đổi, giải đáp, cùng tìm giải pháp. Mỗi năm, VCCI đều phối hợp với Bộ Tài chính tổ chức Diễn đàn đối thoại doanh nghiệp với ngành thuế và hải quan, một kênh trao đổi đã duy trì gần 20 năm, thể hiện cách làm chính sách linh hoạt, thực tiễn và nhân văn. Ông Tuấn nhận định rằng chính “văn hóa đối thoại” này đã góp phần tạo nên diện mạo mới cho ngành tài chính - một bộ máy quản lý biết lắng nghe, biết thay đổi và không ngừng hướng đến sự thuận lợi của người dân và doanh nghiệp.

Doanh nghiệp - trung tâm của chính sách và đối tượng được hưởng lợi thực chất

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Việt Dũng, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Okini Food Việt Nam, cho rằng cải cách của ngành Thuế và Hải quan trong những năm gần đây đã thể hiện rõ vai trò của hai ngành không chỉ là cơ quan thu ngân sách mà còn là lực lượng kiến tạo môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng và hiệu quả. Ông Dũng cho rằng nhờ hành lang pháp lý vững vàng, các doanh nghiệp có thể yên tâm đầu tư và phát triển. Đặc biệt, chuyển đổi số mạnh mẽ trong lĩnh vực thuế đã mang lại hiệu quả to lớn. Việc chuyển từ hóa đơn giấy sang hóa đơn điện tử không chỉ giúp tiết kiệm thời gian và chi phí mà còn mở ra một hệ thống dữ liệu khổng lồ, phục vụ phân tích, thống kê và hoạch định chiến lược. Hóa đơn điện tử đã giúp doanh nghiệp kiểm soát dòng tiền minh bạch hơn, giảm thiểu sai sót và nâng cao hiệu quả quản trị tài chính.

Ông Dũng đánh giá cao nỗ lực của cơ quan thuế và hải quan trong việc đồng hành cùng doanh nghiệp, đặc biệt là trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt. Theo ông, việc hiện đại hóa thủ tục hành chính không chỉ đơn giản là rút ngắn thời gian kê khai, mà còn giúp tạo dựng niềm tin giữa Nhà nước và doanh nghiệp - yếu tố then chốt của một nền kinh tế phát triển bền vững.

Tuy vậy, ông cũng lưu ý rằng hiện nay Việt Nam có gần 2 triệu hộ kinh doanh cá thể, trong khi số doanh nghiệp đăng ký chính thức mới chỉ khoảng 940.000. Việc chuyển đổi từ hộ kinh doanh sang doanh nghiệp vẫn là thách thức lớn, cần sự hỗ trợ đồng bộ từ cơ quan quản lý. Ông đề xuất ngành thuế và hải quan cần có cơ chế khuyến khích, hướng dẫn cụ thể để giúp các hộ kinh doanh từng bước chuyển đổi mô hình, từ đó mở rộng quy mô, minh bạch hoạt động và đóng góp nhiều hơn cho ngân sách.

Một trong những giải pháp mà ông Dũng gợi ý là mở rộng chương trình Doanh nghiệp ưu tiên (AEO) - hiện tập trung chủ yếu vào các doanh nghiệp lớn - theo hướng chia thành nhiều cấp độ phù hợp với quy mô doanh nghiệp. Với lộ trình và chương trình đào tạo rõ ràng, các doanh nghiệp nhỏ và vừa có thể tham gia thử nghiệm, học hỏi quy trình quản trị hiện đại, từng bước đáp ứng các tiêu chí để trở thành doanh nghiệp ưu tiên thực thụ. Ông ví chương trình này giống như quá trình “tập đi” của hộ kinh doanh khi mới chuyển lên mô hình doanh nghiệp – cần có sự hướng dẫn, đào tạo và đồng hành thực chất từ phía cơ quan quản lý.

Quản lý hiện đại - nền tảng của tăng trưởng và hội nhập

Từ góc độ cơ quan quản lý, Phó Cục trưởng Cục Hải quan Trần Đức Hùng cho biết, kể từ khi triển khai Nghị quyết số 66-NQ/TW của Bộ Chính trị, cơ quan hải quan đã tiến hành rà soát gần 100 văn bản quy phạm pháp luật, kiến nghị sửa đổi, bổ sung hoặc bãi bỏ những quy định không còn phù hợp, góp phần tháo gỡ rào cản cho hoạt động xuất nhập khẩu. Từ đầu năm 2025 đến nay, ngành hải quan đã đề xuất cắt giảm, đơn giản hóa 39 thủ tục hành chính và bãi bỏ 15 điều kiện kinh doanh không cần thiết, thể hiện quyết tâm cải thiện môi trường kinh doanh một cách thực chất. Theo ông Hùng, trong chiến lược phát triển đến năm 2030, ngành hải quan đặt mục tiêu “giảm tiền kiểm, tăng hậu kiểm”, đẩy mạnh quản lý rủi ro, áp dụng các công nghệ phân luồng hàng hóa tiên tiến. Mục tiêu cụ thể là đến năm 2026, tỷ lệ phân luồng xanh đạt 70%, vàng 25% và đỏ không quá 5%. Đồng thời, mô hình hải quan số đang được triển khai mạnh mẽ trên phạm vi toàn quốc, giúp tự động hóa các quy trình nghiệp vụ, tăng tốc độ thông quan, giảm chi phí cho doanh nghiệp và hạn chế rủi ro trong kiểm tra giám sát.

Về phía ngành thuế, Phó Cục trưởng Cục Thuế Đặng Ngọc Minh cho biết, công tác hoàn thuế giá trị gia tăng (GTGT) đang được đẩy mạnh với quy mô lớn và minh bạch hơn. Chỉ tính đến hết tháng 9 năm 2025, toàn quốc đã ban hành hơn 12.700 quyết định hoàn thuế GTGT với tổng số tiền trên 102.000 tỷ đồng, tăng 4% so với cùng kỳ năm trước. Ông khẳng định, những phản ánh về việc chậm hoàn thuế chủ yếu xuất phát từ một bộ phận nhỏ doanh nghiệp có vướng mắc về hóa đơn, trong đó có cả trường hợp gian lận hoặc sử dụng hóa đơn bất hợp pháp. Với các doanh nghiệp chấp hành nghiêm quy định, hồ sơ hoàn thuế vẫn được xử lý nhanh chóng, đúng quy trình.

Ông Minh cho biết thêm, ngành thuế đã ứng dụng công nghệ thông tin và trí tuệ nhân tạo (AI) để kiểm tra, đối chiếu hóa đơn, phát hiện sớm các dấu hiệu rủi ro. Việc tự động hóa quy trình giúp rút ngắn thời gian xử lý, tăng độ chính xác và đảm bảo tính công bằng trong xét duyệt hoàn thuế. Đồng thời, các cơ quan thuế địa phương được yêu cầu trực tiếp hướng dẫn, hỗ trợ doanh nghiệp từ khâu kê khai, lập hồ sơ đến phân loại và xử lý hồ sơ hoàn thuế, giúp doanh nghiệp yên tâm hơn trong quá trình thực hiện nghĩa vụ tài chính.

Theo ông Minh, chính sách hoàn thuế GTGT là một biện pháp kinh tế vĩ mô quan trọng, không chỉ giúp doanh nghiệp quay vòng vốn nhanh mà còn góp phần duy trì tốc độ tăng trưởng xuất khẩu, nhờ đó Việt Nam đạt được kim ngạch thương mại hơn 900 tỷ USD mỗi năm - con số phản ánh sức sống mạnh mẽ của nền kinh tế.

Nhìn lại toàn cảnh, có thể thấy rằng những nỗ lực của ngành thuế và hải quan không chỉ nhằm giảm thủ tục, rút ngắn thời gian hay ứng dụng công nghệ, mà sâu xa hơn là xây dựng một nền quản trị công hiện đại, minh bạch và lấy doanh nghiệp làm trung tâm. Sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước và cộng đồng doanh nghiệp, cùng với tinh thần đối thoại cởi mở, đang tạo dựng niềm tin - yếu tố căn bản của phát triển bền vững.

Khi doanh nghiệp tin tưởng vào sự công bằng và hiệu quả của chính sách, họ sẽ mạnh dạn đầu tư, mở rộng sản xuất và đóng góp nhiều hơn cho xã hội. Khi Nhà nước đặt niềm tin vào doanh nghiệp, chính sách sẽ ngày càng linh hoạt, thực tế và nhân văn hơn. Cải cách trong lĩnh vực thuế và hải quan vì thế không chỉ là câu chuyện của thủ tục, mà là hành trình kiến tạo niềm tin, củng cố năng lực quốc gia và mở ra con đường hội nhập vững chắc cho Việt Nam trong kỷ nguyên kinh tế toàn cầu.