Cân bằng lợi ích kinh tế và môi trường

“Mâu thuẫn giữa phát triển kinh tế và sử dụng tài nguyên đang ngày càng gia tăng”, TS. Heinz Schandl - chuyên gia của Tổ chức Nghiên cứu khoa học và công nghiệp Liên bang Úc (CSIRO) cảnh báo.

Chuyên gia này lý giải, với các quốc gia nghèo, đang phát triển, hoặc các quốc gia đang trong quá trình chuyển đổi như Việt Nam, tài nguyên là một trong những động lực chính của tăng trưởng. Tuy nhiên, trong bối cảnh tài nguyên ngày càng cạn kiệt, thì giá các loại năng lượng cũng tăng cao, khiến việc sử dụng tài nguyên thêm khó khăn và trở thành gánh nặng, gia tăng sức ép kinh tế của các quốc gia này.

Ảnh minh họa

Tăng trưởng không đủ trả phí môi trường

Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) trong những năm gần đây nhiều lần đưa ra những cảnh báo về cái giá phải trả về môi trường trong việc phát triển kinh tế. Báo cáo của CIEM dẫn chứng, từ tính toán của các chuyên gia nước ngoài: Nếu GDP tăng gấp đôi thì nguy cơ chất thải tăng gấp 3-5 lần.

Cũng theo CIEM, trong những năm qua, tốc độ đô thị hóa diễn ra rất nhanh đã trở thành nhân tố tích cực đối với phát triển kinh tế - xã hội. Nhưng đô thị hóa quá nhanh cũng đã tạo sức ép về nhiều mặt, dẫn đến suy giảm chất lượng môi trường, ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững mà Việt Nam đang hướng đến.

TS. Lê Minh Đức - Viện Nghiên cứu chiến lược và chính sách công nghiệp đã dẫn chứng về ô nhiễm môi trường của Việt Nam qua một loạt số liệu. Tỷ lệ tro xỉ thải ra trong nhà máy nhiệt điện là 30-40% lượng than, tức là đốt 10 tấn than làm điện thải ra 3-4 tấn tro xỉ. Khai thác 1 tấn than đổ ra từ 5,9-10 m3 đất đá và tính sơ bộ đến năm 2025 sẽ có hơn 4 triệu m3 đất đá thải từ khai thác than, đó là chưa kể lượng chất thải hiện có.

“Khai thác dầu khí cũng tạo ra chất thải rắn nguy hại”, ông Đức cho biết. Hàng năm, có khoảng 60 tấn rác thải thu gom từ các giàn khoan mà phần lớn có thành phần nguy hại. Việc vệ sinh tàu chở dầu theo định kỳ cũng thải ra vài ngàn tấn dầu cặn và chất thải. Hiện 90% cơ sở sản xuất, kinh doanh khai thác, chế biến khoáng sản vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường.

Kinh tế nông nghiệp những năm gần đây duy trì tăng trưởng ổn định, nhưng song hành với sự phát triển này, cũng nảy sinh những bất cập tác động đến môi trường. Theo kết quả khảo sát của Viện Nước, tưới tiêu và môi trường (Bộ NN&PTNT), ở nông thôn mỗi năm phát sinh 13 triệu tấn rác thải sinh hoạt, 1.300 triệu m3 nước thải sinh hoạt, 7.500 tấn vỏ bao thuốc bảo vệ thực vật, 80% lượng rác thải, nước thải này không hề được xử lý mà thải thẳng ra môi trường.

“Tình hình ô nhiễm môi trường ngày càng trầm trọng và mỗi năm tổn thất do môi trường ô nhiễm lên tới 5,5% GDP”, Vụ trưởng Vụ Chính sách pháp chế, Tổng cục Môi trường Dương Thanh An lo ngại.

Để khắc phục ô nhiễm và cải tạo môi trường, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Minh Quang cho biết, năm 2013 Quốc hội dành riêng 131 tỷ đồng. Tuy nhiên khoản kinh phí này, theo như các đại biểu Quốc hội: chẳng thấm vào đâu so với thực trạng môi trường ô nhiễm hiện nay. Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu thậm chí còn nhấn mạnh, “chỉ riêng khắc phục lưu vực sông Tô Lịch, tốn hàng nghìn tỷ đồng mà chưa chắc đã xong”.

Trách nhiệm không của riêng ai

Rõ ràng, khi xã hội ngày càng đi lên, cũng là lúc nguồn lực lớn tài nguyên đang bị thất thoát nhiều thêm, cũng như cái giá cho tăng trưởng ngày càng tăng lên. Việc cân đối giữa 2 yếu tố này, thời gian gần đây được đề cập liên tục như một bài toán khó không của bất cứ một quốc gia nào.

Bà Chikako Takase - Giám đốc Trung tâm Phát triển vùng Liên Hợp quốc lưu ý trong một diễn đàn khu vực châu Á mới đây về vấn đề sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên trong phát triển kinh tế: 3R là công cụ quan trọng để giải quyết vấn đề này. “Chúng tôi đã cố gắng giảm bớt đầu vào là tài nguyên, bằng cách sử dụng lại chất thải. Trường hợp không tái sử dụng được, chúng ta tái chế. Đó là lý do 3R là cấu phần quan trọng”, bà Takase cho biết. Hiện 3R đang được Liên Hợp quốc coi là phương pháp giúp kết nối 3 trụ cột: kinh tế, môi trường, xã hội.

Tại Việt Nam việc áp dụng tiêu chuẩn 3R đã được phát động từ lâu, song quá trình thực hiện lại hầu như không đạt hiệu quả. Ông Ryutaro Yatsu - Thứ trưởng Bộ Môi trường Nhật Bản góp ý: Để áp dụng thành công 3R cần có hệ thống thực hiện đồng bộ ở tất cả các cấp độ, từ hộ gia đình, trường học, bệnh viện, đến các cơ sở sản xuất kinh doanh… “Việt Nam mới thực hiện được một phần, chẳng hạn có phân loại rác thải từ gia đình nhưng ra đường lại không có hệ thống tương thích, nên có thể nói là chưa thành công”, ông Ryutaro Yatsu nói.

Để thực hiện 3R, thời gian tới, chuyên gia của Bộ Môi trường Nhật Bản khuyến cáo, Chính phủ cần đưa ra các chính sách, biện pháp phù hợp để khuyến khích tất cả các thành phần trong xã hội tham gia, từ cá nhân tới từng hộ gia đình, các cơ quan, tổ chức, DN... Theo đó, chính sách cần hướng tới thay đổi hành vi theo hướng sử dụng tài nguyên bền vững, phòng ngừa và giảm thiểu chất thải ở mọi cấp độ.

“Một diễn đàn tầm cỡ khu vực đã được tổ chức, với nhiều biện pháp được thông qua giữa các bên cùng nhiều cam kết thực hiện, giờ chỉ cần những hành động thực tế, mà Chính phủ phải giữ vai trò dẫn đầu”, ông Ryutaro Yatsu khuyến nghị.

Ngọc Khanh