Chủ động phòng ngừa rủi ro rửa tiền trong giao dịch tiền mã hóa

Ngày 22/9, tại TP.HCM, Hiệp hội Ngân hàng (NHNN) đã tổ chức Hội nghị tập huấn “Quy định về phòng, chống rửa tiền và vai trò của phòng, chống rửa tiền trong giao dịch tiền mã hóa”.

Hội nghị này thu hút hơn 300 đại diện mảng tin học, công nghệ số tại các ngân hàng thương mại và các tổ chức tín dụng khác trên địa bàn TP.HCM tham dự, đồng thời có sự góp mặt của đông đảo các chuyên gia lĩnh vực công nghệ chuỗi khối (blockchain), kinh tế số và các chuyên gia lĩnh vực pháp lý đối với tài sản ảo và các loại tiền mã hóa.

Các chuyên gia lĩnh vực blockchain và pháp lý tham gia phổ biến Luật Phòng chống rửa tiền và tư vấn các giải pháp phòng ngừa rủi ro rửa tiền qua các loại tiền mã hóa tại Hội nghị

Gần 1 tỷ USD tiền mã hóa giao dịch bất hợp pháp

Thông tin tại Hội nghị, ông Phan Đức Trung, Phó Chủ tịch Thường trực Hiệp hội Blockchain Việt Nam cho biết, hiện nay nguy cơ rửa tiền đang có xu hướng tăng cao trong lĩnh vực tiền mã hóa, tài sản số, đồng thời đặt ra thách thức mới trên toàn cầu.

Dẫn số liệu từ Quỹ tiền tệ Quốc tế (IMF), ông trung cho biết, quy mô các hoạt động rửa tiền toàn cầu có thể lên tới 1.600 - 4.000 tỷ USD/năm, tương đương 2-5% tổng GDP toàn thế giới. Trong khi đó, các số liệu của Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS) cũng dự báo, quy mô của các hoạt động bất hợp pháp này còn có thể cao hơn, từ 2.000 - 5.000 tỷ USD/năm.

Cũng theo ông Trung, tổng vốn hóa thị trường tiền mã hóa và tài sản số đến thời điểm hiện tại dao động quanh mốc mốc 1.000 tỷ USD và khối lượng giao dịch 24h khoảng 31 tỷ USD. Theo Chainalysis - một công ty phân tích dữ liệu blockchain hàng đầu thế giới, các địa chỉ bất hợp pháp đã rửa gần 23,8 tỷ USD giá trị tiền mã hóa vào năm 2022, tăng 68% so với năm 2021.

Riêng tại Việt Nam, theo các chuyên gia, tiền mã hóa đang là lĩnh vực chưa có quy định pháp lý rõ ràng trong khi khối lượng giao dịch thực tế đứng thứ 15 thế giới và mức độ chấp nhận tiền mã hóa đứng đầu thế giới.

Cụ thể, theo số liệu của Chainalysis (đã được Bộ Tư pháp Mỹ chia sẻ gần đây trong một chương trình tập huấn tại Tòa án Nhân dân Tối cao Việt Nam vào cuối tháng 8/2023), tổng giá trị tiền mã hóa Việt Nam nhận về trong giai đoạn từ 10/2021 - 10/2022 là 90,8 tỷ USD. Trong đó, các hoạt động bất hợp pháp là 956 triệu USD.

Xét theo địa chỉ truy cập mạng internet thì nền tảng được sử dụng nhiều nhất để giao dịch tiền mã hóa của người dùng ở Việt Nam là sản giao dịch Binance.com với gần 42 triệu lượt truy cập từ 1/10/2021 - 1/10/2022. Nền tảng đứng thứ hai là sàn giao dịch Exness.com, với 21,89 triệu lượt truy cập trong cùng khoảng thời gian.

Hiệp hội Blockchain Việt Nam nhận định, sở dĩ tiền mã hóa hấp dẫn tội phạm rửa tiền là vì loại tài sản này có tính chất ẩn danh, hiện nay đang thiếu các quy định đồng bộ (trên phạm vi toàn cầu). Bên cạnh đó tính chất giao dịch xuyên biên giới 24/7 cũng là yếu tố hấp dẫn tội phạm rửa tiền sử dụng các loại tiền mã hóa để thực hiện hành vi phạm tội.

Đối với Việt Nam, theo các chuyên gia, đến cuối năm 2022, đã có khoảng trên 200 dự án blockchain hoạt động. Doanh thu từ các sàn giao dịch tiền mã hóa tại thị trường Việt Nam dự kiến đạt 109,4 triệu USD vào năm 2023, số lượng người dùng tiền mã hóa sẽ tăng thêm 12,37 triệu người vào năm 2027.

Với sự gia tăng nhanh chóng này, trong bối cảnh các khung quy định dành cho thị trường tiền mã hóa còn bỏ ngỏ, nguy cơ hoạt động rửa tiền mã hóa tại Việt Nam sẽ tăng cao trong thời gian tới. Đặc biệt là gần đây Việt Nam đã bị Lực lượng đặc nhiệm hành động tài chính liên Chính phủ ( FATF) đưa vào danh sách xám các nước cần tăng cường phòng chống rửa tiền.

Vì thế tất cả các hoạt động tích cực nhằm phòng chống rửa tiền thông qua tiền mã hóa cần được Chính phủ và các bộ ngành, địa phương hết sức quan tâm và có lộ trình triển khai cụ thể.

Chủ động xây dựng quy trình phòng ngừa

Theo Cục Phòng chống rửa tiền (NHNN), tháng 6 vừa qua, Thống đốc NHNN Việt Nam đã ký cam kết cấp Chính phủ với FATF về việc thực hiện Kế hoạch hành động gồm 17 hành động do FATF đưa ra cho Việt Nam trong khoảng thời gian nhất định (hoàn thành trước tháng 5/2025).

Thời gian qua Hiệp hội Blockchain Việt Nam cũng đã giới thiệu giải pháp ChainTracer. Đây là một sáng kiến cộng tác giữa hiệp hội này và Công ty TNHH xã hội Chống lừa đảo cùng với sự hỗ trợ của các tổ chức trong nước và quốc tế về cơ sở dữ liệu lừa đảo toàn cầu nhằm trang bị cho các TCTD, doanh nghiệp và người dân kiến thức và công cụ cần thiết để bảo vệ danh mục đầu tư và phát triển trong hệ sinh thái Web3.

Tuy nhiên, để phòng chống rửa tiền hiệu quả, các chuyên gia lĩnh vực công nghệ số và các luật sư cho rằng trong thời gian tới các TCTD, định chế tài chính cần nỗ lực triển khai các giải pháp nhận diện giao dịch tài sản số, xây dựng quy trình và chuẩn bị tốt nhân sự cho hoạt động phòng chống rửa tiền thông qua các loại tiền mã hóa.

Cụ thể, các ngân hàng, tổ chức tài chính cần nhận diện và học hỏi cách phân loại tài sản số theo các quy tắc của BIS, Basel và chuẩn mực kế toán quốc tế IFRS; xây dựng quy trình và kiểm soát tuân thủ đối với các hoạt động về chống rửa tiền liên quan tới tài sản mã hóa đối với các tài khoản cá nhân. Đối với các giao dịch với tài sản mã hóa thực hiện qua P2P có thể căn cứ theo các quy định trong Luật Phòng và chống rửa tiền áp dụng từ 1/3/2023.

Ngoài ra, phải chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao trên nguyên tắc hội tụ đầy đủ các lĩnh vực kinh tế, công nghệ và luật. Nguồn nhân lực này không thể chỉ trông chờ vào luật hay cơ quan nhà nước mà cần được chủ động thực thi bởi tầm nhìn chiến lược của các lãnh đạo ngân hàng.

Ở cấp độ Chính phủ, theo các chuyên gia tại tổ chức Herman, Henry & Dominic, trước khi có các quy định cụ thể, cần xem xét đối xử với tiền ảo như một loại tài sản để đảm bảo có cơ chế giải quyết các vấn đề liên quan đến lĩnh vực này, trong đó có việc giải quyết các vụ án dính đến rửa tiền.

Bên cạnh đó, để hoạt động xử lý các vụ án liên quan đến tiền ảo, tài sản ảo được chấp hành đúng luật, ngành kiểm sát, tòa án, nhất là các thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM có thể xem xét, trưng tập một số cán bộ Kiểm sát viên hiểu rõ về blockchain, hiểu được các giao dịch về tiền ảo, các chứng cứ trong các giao dịch tiền ảo. Từ đó, kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm và trực tiếp lập hồ sơ giải quyết nguồn tin về tội phạm các vụ án liên quan đến giao dịch tiền ảo.