Đoàn xe thồ tải gạo

Chính những người dân chân yếu tay mềm, với các phương tiện thô sơ, cùng các lực lượng đã mở những con đường tải lương xuyên rừng, vượt qua bao khó khăn gian khổ để mang những chuyến hàng đến đích.

Hình ảnh quân và dân ta thồ gạo, lương thực trong cuộc chiến ở Điện Biên

Những “anh hùng vận tải”

Với lòng tự hào, tôi về thị trấn Hồi Xuân (huyện Quan Hóa) tìm gặp những cựu dân công xưa. Nơi đây là một trong những điểm trung chuyển lương thực lớn. Đường tải lương xưa có nơi đã thành đường quốc lộ, nơi vẫn là đường mòn. Song những cung đường như vẫn hằn in nỗi vất vả và ý chí, lòng tự hào của thế hệ dân công một thời “rẽ rừng tiến lên phía trước”.

May mắn, tôi gặp được bà Hà Thị Đảnh, 83 tuổi, đang sống ở bản Na Sài (thị trấn Hồ Xuân). Cùng với người dân địa phương nói về “thời rất trẻ”, dòng hồi tưởng của bà tuôn trào, y như sự kiện mới xảy ra hôm qua.

Đoàn xe thồ Thanh Hóa hoàn thành nhiệm vụ

Bà nói: “Đó là những ngày vất vả nhưng hăng hái. Thanh niên trong bản vận động nhau lên đường. Hồi Xuân là nơi tập trung nhiều kho để chuyển tiếp lên các cung trạm khác, dân công đông như trảy hội”.

Bà Đảnh nhỏ nhắn, tuy đã già nhưng nước da hồng hào, đôi mắt còn sáng. Ngồi trước bà, tôi không thể tưởng tượng nổi, những nữ dân công nhỏ nhắn như bà lấy đâu ra sức mạnh để gánh tới 40 kg gạo xuyên rừng, trong một cung trạm dài đến 50 cây số.

Bà Đảnh và một số ông bà khác cho biết, theo điều lệ Huy động và sử dụng dân công của Chính phủ và Hội đồng Cung cấp mặt trận ngày đó, xe đạp thồ thì phải tải 80 kg trở lên. Do đường xa, đường rừng, lúc đầu mỗi xe chỉ “chịu” được từ 80 đến 120 kg.

Song, do yêu cầu gấp gáp của mặt trận, các đại đội phát động thi đua “nâng tải”. Từ 120 kg các xe đạp đã thồ lên 200 kg, rồi 300 kg; người gánh từ 20 kg lên 30 kg hoặc 50 kg; người gùi 20 kg lên 40 kg.

Đặc biệt có những dân công như ông Cao Tỵ thồ 380 kg, ông Ma Văn Thắng đoàn Phú Thọ thồ 352 kg… và họ là những điển hình, được cấp trên phong danh hiệu Chiến sĩ thi đua.

Không khí ấy đã được ông Hà Nam Ninh, nhà nghiên cứu văn hóa Thái khu vực miền tây Thanh Hóa viết thành thơ: “Quang gánh sẵn sàng, cơm nắm, đèn chai/Ngày nghỉ đêm đi, núi rừng sáng rực/Dòng sông Mã tưởng chừng chảy ngược/Lớp lớp thuyền độc mộc lao lên…”.

Ông Ninh hồi tưởng: “Đứng trên sườn núi nhìn xuống, thấy đàn ông thồ, đàn bà gánh. Họ còn hát đối với nhau. Ánh đèn của dòng người sáng nhỏ, tiếp nối nhau uốn lượn tưởng như không bao giờ dứt”.

Dòng sông Mã thao thiết chảy như chứng nhân lịch sử. Suốt đêm đó, tôi cảm giác các đoàn dân công đang đi rầm rầm trong đêm rừng hướng ra mặt trận.

Và “đấu gan”

Sáng hôm sau, theo chỉ dẫn, tôi ngược về Co Lương - Vạn Mai (một chặng quan trọng và tập trung nhiều kho lương thực), rồi qua thị trấn Mai Châu, qua ngã ba Tòng Đậu để tiến về khu vực suối Rút (cách chợ Bờ không xa, nay thuộc lòng hồ thủy điện Hòa Bình). Suối Rút là điểm tập kết cuối cùng của chặng tải lương đầu tiên, gọi là “hậu tuyến”.

Lương thực và hàng từ đây sẽ được chuyển đến Thuận Châu (Sơn La), được gọi là “trung tuyến” và từ Thuận Châu đến mặt trận Điện Biên Phủ là “hỏa tuyến” - chặng thứ ba. Trong đó, ở “trung tuyến”, đoạn ngã ba Cò Nòi giặc bắn phá nhiều nhất. Còn chặng “hỏa tuyến” vào đến Điện Biên Phủ thì khỏi phải nói là ác liệt đến thế nào!

Ông Phạm Đình Cung, nay ở phường Lam Sơn (TP. Thanh Hóa) cho biết: “Từ suối Rút, qua đèo Pha Đin và sau đó đến Điện Biên Phủ dài 200 km. Hay một đường khác từ “ngã ba” Co Lương - Vạn Mai (thuộc huyện Mai Châu, Hòa Bình) men theo đường mòn xuyên rừng về Mường Lát, qua cửa khẩu Tén Tằn, giáp Lào, trùng với con đường Tây Tiến năm xưa.

Cung đường này xưa là đường mòn, khúc khuỷu và quanh co, đa số chỉ có gánh và gùi bộ. Vì mùa xuân nên rừng thường có mưa, bảo vệ người đã quan trọng, nhưng bảo vệ gạo còn quan trọng hơn. Những bao gạo kín trong nylon luôn được giữ khô. Chỉ cần dính nước là hỏng hết”.

Ông Lương Văn Pém, xã Quang Chiểu (huyện Mường Lát) xác minh: “Lương thực một đường chuyển qua các xã Trung Sơn, Mường Lý, xuyên rừng qua Tén Tằn, sang biên giới rồi sau đó được tập kết tại bản Nà Ca và Xổm Vẳn, huyện Xốp Bâu (tỉnh Hủa Phăn, Lào). Sau đó lương thực được bí mật chuyển về Điện Biên.

Đường xa như vậy mà dân công, thanh niên xung phong (TNXP) của ta cứ đi như không biết mỏi. Dân công không chỉ đấu gan với bom đạn quân thù, mà còn phải thi gan với sự khắc nghiệt của thời tiết và những cung đường”.

Cựu TNXP Vũ Ngọc Phới, làm nhiệm vụ phá bom, làm đường khu vực Cò Nòi nhớ lại: “Chúng dùng các loại bom nổ chậm, bom phá, bom na pan... Cuối tháng 3/1954, địch bắt đầu dùng một loại bom mới là bom bươm bướm. Đây là loại bom cực kỳ nguy hiểm.

Khi địch thả xuống, từ quả bom mẹ tách ra hàng trăm quả bom con bám vào cành cây. Trên thì bom bươm bướm, dưới chân thì chông, bom nổ chậm. Bộ đội, TNXP và dân công của ta bị thương, hy sinh rất nhiều. Nơi đây chẳng khác ngã ba Đồng Lộc thời chống Mỹ”.

Mừng chiến thắng

Chiến dịch toàn thắng, quân địch đầu hàng, Hội đồng cung cấp Mặt trận Thanh Hóa tổ chức mừng công ngay tại chiến trường. Nhiều dân công được nhận bằng khen. Họ hòa vào không khí chiến thắng của toàn quân, toàn dân và sau đó cùng thu dọn chiến trường, cứu chữa thương binh, giúp đưa thương binh vào các trạm dân y điều trị.

Ông Nguyễn Tiến Nghiêm, cho biết: “Dân công của ta không chỉ sáng tạo khi tải lương thực, mà sau ngày chiến thắng, cũng chính những chiếc xe thồ này đã được dùng tre ghép làm đôi, trở thành… xe bốn bánh chở TNXP, bộ đội bị thương”. Cuối tháng 4/1954, Đoàn xe thồ về tập kết ở Phố Bôn, thuộc xã Đông Thanh (huyện Đông Sơn).

Họ giương cao lá cờ “Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ dân công vẻ vang mặt trận Điện Biên Phủ” và cùng chụp ảnh. Đến bây giờ, những tấm ảnh ấy vẫn được lưu giữ, những ký ức vẻ vang về chiến thắng lừng lẫy của dân tộc không bao giờ phai trong lòng những cựu dân công một thuở.

Ngô Thục Miên