Doanh nghiệp bán lẻ vấp tâm lý sính ngoại

Khi xuất khẩu khó khăn, nhiều DN mới chợt thấy đã bỏ qua thị trường nội địa đầy tiềm năng mà DN nước ngoài đã hướng đến. Khắp các mặt phố đâu đâu cũng thấy các cửa hàng bán mua, khiến cả thành phố như một đại trung tâm mua sắm, nhưng chuỗi sản xuất, phân phối đến người tiêu dùng vẫn đứt khúc. DN bán lẻ nước ngoài thì có được những vị trí đắc địa còn DN bán lẻ trong nước chật vật vài năm không thuê được mặt bằng… Đó là những bất cập của hệ thống bán buôn bán lẻ nội địa.

Các phiên chợ hàng Việt Nam tại các khu công nghiệp thu hút rất đông khách hàng

Nhiệt huyết tiên phong biến thành uể oải

“Hà Nội cứ như một cái chợ khổng lồ, với nhan nhản các cửa hàng bán lẻ có ở khắp nơi, từ phố to đến ngõ nhỏ. Các cửa hàng toàn bán những thứ na ná như nhau. Như 1 chai nước Lavie cùng dung lượng, 2 cửa hàng ngay cạnh nhau đã có 2 giá bán khác nhau”, anh Glen Wallan đến từ Úc nhận xét.

Theo anh Glen Wallan, 10 năm qua, diện mạo thương mại Hà Nội nói riêng và ở các trung tâm tỉnh nói chung đã “văn minh hơn” với sự xuất hiện nhiều hơn những siêu thị, trung tâm thương mại, cửa hàng tiện ích. Song, Glen Wallan vẫn khẳng định: “còn xa mới ra hiện đại”.

Glen đã nhận ra như vậy sau gần 20 năm sống ở Việt Nam, nói tiếng Việt, ăn cơm Việt và đi chợ Việt. Anh Glen đã chỉ ra sự manh mún, thiếu liên kết, tự tạo ra áp lực cạnh tranh lẫn nhau và khoảng trống đầu tư chiến lược trong ngành bán buôn bán lẻ ở Việt Nam.

Với kỳ vọng “văn minh, hiện đại, quy mô lớn”, Công ty Hiway Việt Nam đang ấp ủ chiến lược xây dựng chuỗi đại siêu thị, nhưng mới xong 1 siêu thị ở quận Hà Đông (Hà Nội), dự án siêu thị thứ hai và thứ ba đang “mắc”. “Đến hôm nay chúng tôi thấy quá khó khăn, chủ trương, chính sách hỗ trợ vẫn chỉ ở trên giấy. Quả thật chúng tôi nản quá”, anh Lê Vĩnh Sơn - Chủ tịch HĐQT Hiway phát biểu.

Không chỉ DN trẻ như Hiway kêu nản. Những DN lão làng trong ngành bán buôn, bán lẻ như Hapro (Tổng công ty Thương mại Hà Nội), Intimex… cũng gặp không ít khó khăn. Cánh cửa hội nhập mở rộng đã cuốn vào hàng loạt các tập đoàn bán lẻ mạnh hàng trường vốn của nước ngoài, đẩy DN Việt Nam vào góc khó.

Tâm lý “sính ngoại” của chính quyền các địa phương khi họ sẵn sàng “duyệt” cho DN nước ngoài những vị trí đắc địa đã “vô tình” chèn ép DN bán buôn bán lẻ Việt Nam. “Thuê lại thì lúc nào cũng được chứ còn chờ lập dự án đầu tư mới để được giao đất thì còn lâu”, anh Sơn nhấn mạnh.

Với Hapro cũng vậy, sở hữu rất nhiều địa điểm bán lẻ nhỏ ở Hà Nội, nhưng cũng rất vất vả nếu muốn đầu tư một trung tâm lớn. Ngay cả muốn đầu tư vào các địa điểm bán lẻ hiện đại ở các huyện cũng vấp chuyện mặt bằng. Bên cạnh đó là hàng loạt các khó khăn về nguồn hàng, thông tin và sự liên kết giữa các DN mà tự các DN không thể quy tụ được, cho dù rất muốn.

Chủ trương, tinh thần lúc nào cũng sẵn chỉ chính sách là thiếu

Chủ trương, mục tiêu của Việt Nam là đưa ngành bán buôn, bán lẻ phát triển, đóng góp từ 18-20% GDP, hiện nay tỷ trọng này mới đạt 13-14% GDP. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này, DN cho rằng, đường đi còn vấp lắm. Trước tiên, đó là “DN muốn làm thì phải xin”, bởi quy hoạch, chiến lược không rõ ràng, như ông Hoàng Thọ Xuân – nguyên Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công Thương) chỉ ra.

Ông cho rằng, nếu đã có một quy hoạch phát triển thương mại gắn với phát triển kinh tế - xã hội của địa phương rõ ràng, minh bạch thì DN cứ theo đó đầu tư, theo các vị trí được quy hoạch cho xây chợ, xây trung tâm thương mại. Hiện nay, siêu thị làm ở đâu, mở cửa hàng ở chỗ nào, hoàn toàn do DN tự lo.

Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước, ông Võ Văn Quyền cũng thừa nhận, thương mại trong nước đã được quan tâm hơn, chủ trương phát triển kênh phân phối và hỗ trợ các DN trong nước đã rõ, nhưng “mới hỗ trợ về tinh thần, còn hỗ trợ về chính sách chưa nhiều, chính sách quản lý và phát triển dạng thức này còn rất thiếu”.

Theo Vụ Thị trường và Bộ Công Thương, cần phải có quy hoạch và một thông tư liên ngành về vấn đề này. Bên cạnh đó các địa phương cũng cần khắc phục khiếm khuyết là đất công cộng dành cho dịch vụ thương mại quá ít.

PGS.TS. Lê Trịnh Minh Châu – chuyên gia cao cấp của Viện Nghiên cứu Thương mại cho rằng, quan trọng hơn là vai trò cầm trịch của cơ quan quản lý Nhà nước, bởi tự thân các DN bán buôn bán lẻ, cho dù có nhìn thấy việc phải làm cũng không thể tự làm. Cùng với đó là việc tạo chuỗi cung ứng liên kết vùng, tạo nguồn cung hàng đảm bảo chất lượng và hỗ trợ các hộ kinh doanh nhỏ lẻ hiện nay, trở thành các đại lý bán hàng chuyên nghiệp cho các DN.

Bà Châu bổ sung, DN bán buôn bán lẻ Việt Nam đang rất yếu về quản trị, đặc biệt là quản trị chuỗi kinh doanh và quản trị dự trữ mặt hàng. Lợi nhuận trên mỗi mặt hàng rất nhỏ nhưng lại rất nhiều chủng loại, vì vậy nếu quản trị không tốt sẽ ảnh hưởng lớn đến lợi nhuận của DN, ảnh hưởng đến mục tiêu bình ổn thị trường.

Bên cạnh đó phải khắc phục những xung đột giữa những nhà phân phối trong nước và ngoài nước, phải đảm bảo môi trường cạnh tranh lành mạnh và minh bạch với các chính sách rõ ràng.

Mặt khác, cần có sự tái cơ cấu lại ngành với 4 trụ cột đó là: chuyển dịch phương thức tìm kiếm lợi nhuận bằng chênh lệch giá sang cung ứng giá trị chuyên nghiệp và có giá trị gia tăng; chuyển dịch cơ cấu lạc hậu truyền thống sang văn minh hiện đại; chuyển từ phương thức kinh doanh nhỏ lẻ sang kinh doanh lớn; phát triển và chuyển dịch các mối quan hệ rời rạc dễ bị đổ vỡ hiện nay sang chuỗi liên kết hiện đại, bền vững tạo chuỗi giá trị gia tăng cao.

Tri Nhân