Doanh nghiệp Việt vẫn lạ lẫm với CBAM

CBAM có là rào cản mới trong thương mại quốc tế

CBAM là một cơ chế do Liên minh châu Âu (EU) ban hành nhằm giảm phát thải khí nhà kính toàn cầu. Cụ thể, EU sẽ áp thuế carbon đối với các sản phẩm nhập khẩu vào thị trường này dựa trên lượng phát thải CO₂ trong quá trình sản xuất. Giai đoạn chuyển tiếp của CBAM (2023-2025) yêu cầu doanh nghiệp xuất khẩu báo cáo lượng phát thải carbon của sản phẩm mà chưa bị đánh thuế. Tuy nhiên, từ năm 2026, EU sẽ chính thức thu thuế carbon với mức giá tương đương thị trường ETS (hệ thống mua bán khí thải của EU).

Nhiều doanh nghiệp lớn đã nhanh chóng thích nghi với CBAM

Theo báo cáo của Eurostat, EU là thị trường chiếm khoảng 12-15% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam trong các nhóm ngành chịu tác động trực tiếp từ CBAM. Vì vậy, việc chậm thích ứng với cơ chế này có thể khiến hàng hóa Việt Nam mất tính cạnh tranh hoặc thậm chí bị loại khỏi thị trường.

Khảo sát của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và Tổ chức GIZ (Đức) công bố vào quý I/2025 cho thấy, có đến 67% doanh nghiệp Việt Nam trong các ngành thép, xi măng, nhôm và phân bón chưa hiểu rõ về CBAM, trong khi chỉ khoảng 15% đang trong quá trình xây dựng hệ thống tính toán và báo cáo phát thải.

Ông Trần Thanh Hải, Phó cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho biết, việc triển khai CBAM là xu hướng không thể đảo ngược. Tuy nhiên, phần lớn doanh nghiệp Việt còn thiếu thông tin, thiếu công cụ đo lường phát thải và chưa được hỗ trợ bài bản để chuyển đổi công nghệ sản xuất theo hướng xanh.

Thực tế, đa số doanh nghiệp nhỏ và vừa không có bộ phận chuyên trách về phát triển bền vững hay thực hành ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị). Ngay cả các tập đoàn lớn cũng gặp khó khăn trong việc truy xuất dữ liệu và xây dựng báo cáo phát thải theo chuẩn của EU.

CBAM sẽ áp thuế từ năm 2026

Với việc CBAM sẽ áp thuế từ năm 2026, nhiều chuyên gia cảnh báo nguy cơ hàng hóa Việt bị đội chi phí, giảm khả năng cạnh tranh, hoặc thậm chí bị từ chối nhập khẩu. Đặc biệt, ngành thép đang là lĩnh vực chịu tác động lớn nhất hiện phải đối mặt với bài toán khẩn cấp.

Ông Nguyễn Văn Sưa, chuyên gia ngành thép nhận định, ngành thép Việt hiện sử dụng lò điện hồ quang và chưa đầu tư hệ thống thu thập, báo cáo dữ liệu phát thải. Nếu không có bước đi cụ thể từ bây giờ, chúng ta có thể đánh mất hàng trăm triệu USD kim ngạch mỗi năm.

Tương tự, ngành xi măng với hơn 80 triệu tấn công suất/năm, chiếm gần 10% lượng khí nhà kính trong công nghiệp, cũng đối mặt với thách thức lớn khi chưa có giải pháp thay thế clinker là nguyên liệu gây phát thải CO₂ chính trong sản xuất xi măng.

Cần có chiến lược và hành động ngay

Các chuyên gia khuyến nghị, việc chậm trễ chuẩn bị cho CBAM không chỉ ảnh hưởng đến xuất khẩu sang EU, mà còn tác động đến toàn bộ quá trình hội nhập kinh tế xanh, khi các thị trường khác như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc cũng đang rục rịch xây dựng các cơ chế tương tự.

Bà Nguyễn Thị Bích, Giám đốc Chương trình phát triển bền vững tại WWF Việt Nam chia sẻ, doanh nghiệp cần đầu tư vào công nghệ sạch, đồng thời xây dựng hệ thống đo lường, báo cáo và xác minh phát thải (MRV) càng sớm càng tốt. Các hiệp hội, ngành hàng cũng nên hỗ trợ thành viên bằng cách xây dựng bộ tiêu chuẩn chung phù hợp với yêu cầu quốc tế.

Các hiệp hội ngành hàng cần hỗ trợ doannh nghiệp xây dựng bộ tiêu chuẩn chung phù hợp với yêu cầu quốc tế

Theo ông Võ Tân Thành, Phó Chủ tịch VCCI, cần sớm ban hành khung pháp lý hướng dẫn đo lường và chứng nhận lượng phát thải trong sản xuất. Đồng thời, các cơ quan cần tổ chức đào tạo, phổ biến kiến thức về CBAM đến doanh nghiệp địa phương, đặc biệt là khu vực các doanh nghiệp nhỏ và vừa .

CBAM không còn là rào cản tiềm ẩn, mà là hiện thực đang diễn ra. Nếu doanh nghiệp Việt Nam không thay đổi tư duy, không hành động sớm, thì nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng là hoàn toàn có thể xảy ra. Việt Nam đã cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Vì vậy, việc thích ứng với CBAM không chỉ là để giữ thị phần xuất khẩu, mà còn là cơ hội để doanh nghiệp chuyển đổi mô hình sản xuất theo hướng xanh và bền vững, đồng thời có trách nhiệm hơn với môi trường.