EU siết chặt cơ chế thuế carbon với hàng hoá phát thải cao

Ngày 17/12, Ủy ban châu Âu (EC) đã công bố gói đề xuất quan trọng nhằm hoàn thiện và tăng cường hiệu quả của Cơ chế Điều chỉnh Biên giới carbon (CBAM) - công cụ then chốt trong chiến lược khí hậu và công nghiệp của Liên minh châu Âu (EU).

Các đề xuất này cũng nhằm mục đích bịt các kẽ hở pháp lý, ngăn chặn hành vi lách luật, mà còn nhằm bảo đảm một sân chơi cạnh tranh công bằng cho doanh nghiệp EU trong bối cảnh tiến trình khử carbon đang được đẩy mạnh trên phạm vi toàn cầu.

Thông tin từ EC cho biết theo đề xuất, kể từ ngày 1/1/2026, phạm vi áp dụng của CBAM sẽ được mở rộng sang các sản phẩm sản xuất sử dụng nhiều thép và nhôm, đồng thời các quy định chống gian lận sẽ được siết chặt hơn.

Đây được xem là bước đi cần thiết sau khi EC tiếp nhận nhiều phản hồi từ giới công nghiệp châu Âu, đặc biệt liên quan đến nguy cơ “rò rỉ carbon” và sự suy giảm năng lực cạnh tranh của các ngành sản xuất chiến lược.

CBAM yêu cầu các nhà nhập khẩu vào EU phải trả chi phí tương đương lượng khí CO₂ phát thải trong quá trình sản xuất hàng hóa, tương ứng với mức giá carbon mà doanh nghiệp EU đang chịu trong hệ thống mua bán phát thải của khối. Hiện nay, cơ chế này đã áp dụng đối với các mặt hàng như thép, nhôm, xi măng và phân bón.

Khi bước vào giai đoạn thực thi đầy đủ từ năm 2026, các nhà nhập khẩu sẽ phải trả chi phí carbon tương ứng với lượng phát thải gắn liền với hàng hóa, qua đó tạo sự tương đồng với các sản phẩm được sản xuất trong EU đang chịu sự điều chỉnh của Hệ thống Giao dịch Phát thải (ETS).

Tuy vậy, EC cũng thừa nhận rằng cách tiếp cận này có thể đẩy chi phí sản xuất tăng lên đối với các doanh nghiệp châu Âu sử dụng thép và nhôm làm đầu vào cho các sản phẩm ở khâu tiếp theo, như máy móc hay thiết bị gia dụng. Hệ quả là nguy cơ dịch chuyển hoạt động sản xuất sang các quốc gia có chính sách khí hậu ít khắt khe hơn, hoặc việc hàng hóa sản xuất trong EU bị cạnh tranh và thay thế bởi các sản phẩm nhập khẩu có cường độ phát thải cao. Để ứng phó với thách thức trên, EC dự kiến mở rộng CBAM sang khoảng 180 mặt hàng thuộc khâu sản xuất tiếp theo, sử dụng nhiều thép và nhôm, bao gồm máy móc, thiết bị công nghiệp và một số sản phẩm gia dụng. Mục tiêu là bảo đảm lượng phát thải thực sự được giảm, thay vì chỉ bị chuyển dịch từ khu vực này sang khu vực khác.

Song song với việc mở rộng phạm vi điều chỉnh, EC cũng tăng cường các biện pháp chống lách luật, dựa trên kinh nghiệm rút ra từ giai đoạn chuyển tiếp của CBAM. Các yêu cầu về báo cáo sẽ được siết chặt nhằm nâng cao khả năng truy xuất nguồn gốc hàng hóa và xử lý nghiêm tình trạng khai báo sai cường độ phát thải.

Đáng chú ý, EC sẽ được trao thêm thẩm quyền can thiệp đối với các hành vi bị coi là lạm dụng nhằm trốn tránh nghĩa vụ tài chính theo CBAM, bao gồm quyền yêu cầu doanh nghiệp cung cấp bằng chứng bổ sung trong trường hợp các số liệu khai báo không đủ độ tin cậy.

Bên cạnh đó, nhằm khuyến khích sử dụng phế liệu - một giải pháp quan trọng để giảm phát thải trong ngành thép và nhôm, EC đã đưa phế liệu nhôm và thép trước tiêu dùng vào phương pháp tính toán CBAM. Cách tiếp cận này nhằm bảo đảm việc định giá carbon được áp dụng công bằng giữa hàng hóa sản xuất trong EU và hàng hóa nhập khẩu.

Để hỗ trợ các doanh nghiệp châu Âu trong giai đoạn chuyển đổi, EC đồng thời đề xuất thành lập một Quỹ Khử carbon tạm thời. Quỹ này được thiết kế nhằm bù đắp một phần chi phí carbon phát sinh từ hệ thống EU-ETS cho các nhà sản xuất EU, đặc biệt là những doanh nghiệp sản xuất các sản phẩm chế biến từ thép và nhôm vẫn đối mặt với nguy cơ rò rỉ carbon tại các thị trường nước thứ ba.

Điều kiện đi kèm là doanh nghiệp phải chứng minh được các nỗ lực giảm phát thải thực tế. Nguồn vốn của quỹ sẽ đến từ đóng góp của các quốc gia thành viên, chiếm 25% doanh thu bán chứng chỉ CBAM trong hai năm 2026 - 2027, trong khi 75% còn lại là nguồn thu riêng của EU.

Đánh giá về ý nghĩa tổng thể của gói chính sách, Cao ủy châu Âu về khí hậu, không phát thải và tăng trưởng xanh, Wopke Hoekstra, nhấn mạnh rằng việc củng cố CBAM phục vụ đồng thời các mục tiêu cạnh tranh, khí hậu và quyền tự chủ chiến lược của EU. Theo ông, các biện pháp mới sẽ giúp bảo vệ các khoản đầu tư cho khí hậu, bảo đảm cạnh tranh công bằng và chuẩn bị cho một giai đoạn mà CBAM giữ vai trò trung tâm trong tiến trình chuyển đổi xanh và sạch của châu Âu.