Độc đáo làng cổ Phước Tích

Ảnh minh họa

Làng Phước Tích hiện còn 27 nhà rường hơn trăm năm tuổi, tập trung chủ yếu ở xóm Đình. Xóm Đình đẹp như bức họa cổ với ngõ xóm thẳng tắp, sau những chiếc cổng xưa cũ là hàng chè tàu dẫn vào sân gạch và một ngôi nhà rường lặng lẽ phía sau bức bình phong.

Đầu làng có văn miếu thờ Khổng tử và các vị hiền nhân, cuối làng có miếu Đôi thờ ngài Khai canh và ngài Bổ nghệ (ông tổ nghề gốm của làng), ngôi miếu giữa làng thờ các vị thần linh, tương truyền được xây dựng trước khi lập làng.

Hệ thống vì kèo nhà rường ở Phước Tích chạm trổ tinh tế không thua kém gì các kiến trúc gỗ ở Hoàng Cung triều Nguyễn tại kinh thành Huế. Những người lớn tuổi nhất trong làng kể rằng, ngày xưa làm một cái nhà rường phải mất nửa năm, có khi cả năm trời mới xong. Những ngôi nhà rường nằm sát nhau dưới bóng các cây cổ thụ, cách nhau một hàng chè tàu xanh mướt, mái ngói âm dương đổ bóng vào nhau, đổ bóng vào thời gian dằng dặc. Làng di sản kiến trúc Phước Tích như là một “bảo tàng nhà rường” quý hiếm ở Việt Nam với việc lưu giữ nhiều dấu tích nghề gốm “tiến vua” xưa kia bằng một cồn đất gọi là Cồn Trèng. Ở Cồn Trèng, bà con dân làng cất giữ những mảnh gốm cũ, như là một “bảo tàng” truyền thống. Có một lò gốm cũ còn sót lại, dù đã bị thời gian làm cho sứt mẻ, nhưng màu đất nung còn đỏ son.

Ngày xưa nhờ gốm mà làng Phước Tích rất giàu có. Con em trong làng thế hệ này nối tiếp thế hệ khác đều được học hành tử tế. Nhiều người đỗ đạt cao. Từ mấy trăm năm trước làng đã xây dựng đền thờ Khổng tử, để tôn vinh sự hiếu học và cầu mong cho con cháu trong làng học hành đến nơi đến chốn. Riêng chuyện đó thôi cũng là một nét quý hiếm và chưa từng có trong văn hóa làng Việt.

Đặc biệt, trong từng gia đình, những vật dụng hàng ngày cũng cổ như chính ngôi nhà rường chủ nhân đang ở. Đó là những chiếc bình vôi, mà miệng bình đã dày cao lên theo thời gian, rồi mâm uống rượu, mâm ăn bằng gỗ, hộp đựng trầu bằng gỗ, các loại hũ, lọ đựng mắm, muối do các lò gốm Phước Tích xưa sản xuất… tất cả đã có lịch sử hàng trăm năm.

Với mục đích hồi sinh nghề gốm độc đáo có lịch sử lâu đời tại làng cổ Phước Tích phục vụ tour du lịch "Hương xưa - Làng Cổ", từ Festival Huế 2006, chính quyền địa phương đã trích ngân sách cử người có kinh nghiệm nhất trong làng ra Hà Nội học tập kỹ nghệ làm gốm của các nghệ nhân Bát Tràng. Tiếp đó, Cộng đồng Pháp ngữ vùng Walomine (Bỉ) phối hợp với Viện Văn hóa - nghệ thuật Việt Nam hỗ trợ xây dựng lò nung có thể nung tới nhiệt độ 1.400-1.600 độ C tại Phước Tích…

Với công nghệ này, nghề gốm của làng Phước Tích có thể sống lại với những sản phẩm vừa hiện đại vừa mang đậm nét cổ xưa với những sản phẩm có họa tiết, hoa văn, nước men độc đáo, tinh xảo dùng để trang trí ở những nơi sang trọng hoặc làm sản phẩm phục vụ cho khách du lịch...

KTS. Hoàng Đạo Kính so sánh, nếu như làng Việt cổ ở Đường Lâm (Sơn Tây, Hà Nội) mang dáng dấp đặc trưng của vùng quê đồng bằng Bắc bộ, thì làng Phước Tích lại còn khá nguyên vẹn những yếu tố gốc của làng cổ vùng văn hóa Huế và miền Trung. Đây là ngôi làng thứ 2 tại Việt Nam có lịch sử hình thành hơn 500 năm được Bộ VH-TT&DL xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa quốc gia vào năm 2009.