Giá trị thuần Việt trong tranh thủy mặc

Nghệ thuật vẽ tranh thủy mặc

Trương Hán Minh - họa sĩ tranh thủy mặc nổi tiếng trong làng tranh Việt Nam và quốc tế, có nhiều tác phẩm bán chạy và có mặt trong nhiều bộ sưu tập tranh danh tiếng của thế giới từng nói: “Tranh thủy mặc phải chú trọng 5 thứ: bút, mực, màu, hình, thần. Hình là cái cốt để gửi ý, thần là cái chủ yếu làm cho tranh sống động. Màu là chỉ trong một nét mực đen nhưng nếu là cao thủ thì phải thể hiện được 7 màu”. Vậy mới biết được sự thần diệu của loại hình hội họa này. Điều đó cũng gián tiếp khẳng định, cũng như ở các loại hình nghệ thuật khác, để trở thành một họa sĩ vẽ tranh thủy mặc được công nhận phải có tài năng thực sự và một quá trình khổ luyện lâu dài.

“Mồ hôi trên bãi tràm” - một tác phẩm thủy mặc thành công của Trần Văn Hải

Để phát hiện và nắm bắt được những nét đẹp tinh tế của thiên nhiên - vốn là đề tài chủ yếu của tranh thủy mặc, người họa sĩ phải dành nhiều thời gian cho việc quan sát, giao cảm với cây cối, hoa lá, phong cảnh, núi non, sông nước và cả con người. Khác với các loại hình hội họa khác, tranh thủy mặc đòi hỏi ở người họa sĩ sự nhịp nhàng, uyển chuyển, điêu luyện khi chuyển tải nội dung và nghệ thuật, nhất là ba yếu tố hình, thần và ý.

Bắt nguồn từ công cụ viết chữ bằng lông thú và sau này gọi là bút lông, cách chấm phá của chữ viết đã làm cho tranh thủy mặc trở nên nhiều kỹ xảo hơn. Ý tình của bức tranh từ đó cũng khơi gợi những cảm xúc sâu thẳm, xa xăm, man mác nỗi buồn, nỗi nhớ. Những đường nét uyển chuyển mềm mại, bay bướm, đậm nhạt theo cảm xúc và ý tưởng cấu trúc nội dung của tác phẩm đã tạo nên bức tranh sống động phóng khoáng mà không có loại tranh nào sánh được. Đó chính là đặc trưng, sắc thái riêng của tranh thủy mặc. Sự tinh tế của tranh đã hòa quyện vào đời sống, thể hiện những cảm xúc đa dạng.

Giá trị thuần Việt trong tranh thủy mặc

Điều đặc biệt là phần lớn những họa sĩ vẽ tranh thủy mặc được biết đến hiện nay đều là người gốc Hoa nhưng lại có sự gắn bó sâu sắc với văn hóa Việt. Đó là Lương Thiếu Hàng, Trương Hán Minh, Lý Khắc Nhu, Lý Tùng Niên… Thực địa sáng tác ở nhiều địa danh nổi tiếng trong và ngoài nước, các họa sĩ đã cho ra đời nhiều tác phẩm nắm bắt được hồn cốt của cảnh sắc thiên nhiên các quốc gia, vùng miền. Mới đây triển lãm tranh thủy mặc của họa sĩ Lư Tòng Đạo đã gây ấn tượng bởi bản sắc Việt trong 60 bức tranh. Đặc sắc nhất phải kể đến các bức Tìm về nét xưa, Sau thu hoạch, Đi câu mùa hè, Bên sông, Trăng xuân...

Có thể nói những họa sĩ vẽ tranh thủy mặc nổi tiếng nhất của Việt Nam hiện nay đều lấy nguồn cảm hứng từ cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ, tươi đẹp của đất nước. Ở tranh thủy mặc của Trương Hán Minh, công chúng nhìn thấy sự tinh tế và tâm huyết của họa sĩ trong từng bức Góc biển Cà Mau, Vịnh Hạ Long, Ký ức Trường Sơn, Sắc thu hồ Hoàn Kiếm, Xuân Sa Pa, Nhà ở Mường Khương Lào Cai, thác Bản Giốc, Ký họa Cần Giờ... Có mặt ở hầu khắp các vùng miền của đất nước, họa sĩ Trương Hán Minh đã cho ra đời nhiều tác phẩm xuất sắc và được vinh danh là người ươm giống gieo mầm cho tranh thủy mặc thuần Việt. Tác phẩm Phú Quý Trường Xuân dài 4,1m, cao 1,25m với đề tài hoa - điểu của Họa sĩ Trương Hán Minh được Trung tâm sách kỷ lục Việt Nam chính thức xác lập kỷ lục “Bức tranh thủy mặc về hoa dài nhất”. Ông cũng là người tiên phong trong việc dùng nghệ thuật vẽ tranh thuỷ mặc để thể hiện và minh hoạ thơ Bác Hồ với các tác phẩm Kim dạ nguyên tiêu, Nhớ chiến sĩ…

Trong làng tranh thủy mặc Việt hiện tại, Trần Văn Hải là một cái tên đáng chú ý. Anh ghi dấu ấn bởi những sáng tác tranh thủy mặc độc đáo, phá cách và được coi là truyền nhân xuất sắc nhất của dòng tranh này tại Việt Nam. Họa sĩ trẻ này đã kết hợp giữa phong cách Tây họa, kỹ thuật in dập, tạo thành một bút pháp lạ mắt. Những Mồ hôi trên bãi tràm, Khoe sắc, Phiên chợ cá Long Hải, Quà của Biển, Ngày mới… được xem là thành công của họa sĩ này.

Hiện nay, với sự phát triển của công nghệ, tư duy, người ta sáng tạo ra những cách vẽ tranh thủy mặc có một không hai. Đó là cách vẽ tranh thủy mặc bằng đinh, bằng máy ảnh, bằng cách loang mực, vò giấy... Điều cốt yếu là nhìn qua tổng thể, chúng ta thấy được giá trị thuần Việt vẫn nổi bật và ghi dấu ấn sâu đậm nhất trong hành trình sáng tác của các họa sĩ vẽ tranh thủy mặc trong nước. Họ chính là những người sáng tạo nên món ăn tinh thần vừa mới mẻ vừa truyền thống, bước đầu được công chúng Việt đón nhận, chia sẻ và cổ vũ.

Bài và ảnh Võ Huy