Giữ lửa ví, giặm

Trách nhiệm trước di sản

Nghệ An là một trong những tỉnh có nhiều nghệ nhân, nghệ sĩ giàu tâm huyết với các loại hình nghệ thuật truyền thống nhất cả nước. Ở thể loại dân ca ví, giặm, phải kể đến nghệ sĩ nhân dân (NSND) Hồng Lựu, nghệ nhân Sầm Quang Lý ở huyện Quỳ Hợp; nghệ nhân Lê Thị Bích Thủy, giáo viên âm nhạc của trường Tiểu học Kim Liên, xã Kim Liên, huyện Nam Đàn… Họ không chỉ say mê, gìn giữ, mà từng ngày vẫn đang tích cực truyền dạy cho lớp trẻ, thắp lửa đam mê, để trong thời hiện đại, ví, giặm bám rễ sâu trong lòng người dân.

Với NSND Hồng Lựu dân ca ví, giặm không chỉ là niềm đam mê, tự hào suốt từ tấm bé của chị, mà vẫn được thắp sáng trong cả tuổi thanh xuân, cho đến giờ khi chị đã gần 50 tuổi. Chị bảo rằng, đời chị đã có thời gian đi bán cháo để nuôi dân ca, nuôi ước mơ ví, giặm ngày càng được nhiều người biết đến. Sau khi ví, giặm được UNESCO vinh danh, đó không chỉ là niềm tự hào của người dân xứ Nghệ, của các nghệ nhân nói chung, mà qua đó, mỗi người cũng nhận rõ trách nhiệm của mình với di sản.

CLB dân ca Ví, Giặm Vinh Tân (TP. Vinh, Nghệ An)

Cách đây 2 năm, Nghệ nhân dân gian Nguyễn Trọng Đổng ở xã Thanh Tường, huyện Thanh Chương đã qua đời. Cả một đời, ông gìn giữ, phát huy giá trị của ví, giặm, truyền dạy cho lớp trẻ. Sinh năm 1932, ông Đổng đam mê và hát được ví, dặm từ ngày tóc còn để chỏm. Chính ngôi Làng Vinh Ân, xã Thanh Tường, vốn là cái nôi dân ca nức tiếng một thời, đã nuôi dưỡng tâm hồn ông.

Ông Đổng đi học, rồi làm chủ nhiệm CLB Dân ca Trung tâm huyện Thanh Chương. Sau đó lại học ngành sư phạm rồi trở thành thầy giáo, lúc nào ông cũng gắn yêu những làn điệu dân ca và mong mang đến với nhiều người hơn nữa. Rồi chính niềm đam mê ví, giặm đã thúc đẩy ông sưu tầm những làn điệu cổ, đứng ra thành lập một đội văn nghệ chuyên đi biểu diễn khi cần. Anh Nguyễn Trọng Nhân, con trai ông Đổng chia sẻ: “Bố tôi mất đi để lại một khoảng trống về văn nghệ, dân ca ở xã và cả huyện”.

Nhiều nghệ nhân cho biết, ví, giặm tồn tại bằng hình thức truyền khẩu. Nhưng người trẻ không “tiếp nhận” thì các nghệ nhân lớn tuổi cũng rất khó để làm lan tỏa giá trị của loại hình dân ca này. Theo thống kê, ở Nghệ An và Hà Tĩnh hiện có 803 nghệ nhân lưu giữ, truyền dạy dân ca ví, giặm. Nhằm tri ân, khuyến khích các nghệ nhân, hai tỉnh này cũng đã lập hồ sơ đề nghị Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam phong tặng danh hiệu Nghệ nhân dân gian cho nhiều nghệ nhân. Tuy nhiên, mấy năm qua hoạt động của các CLB dân ca tại các xã phải cầm chừng, không sôi nổi như trước đây.

Tìm cách bảo vệ

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam vừa ký văn bản số 1003/TTg-KGVX gửi Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch, Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, UBND tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh về việc thực hiện bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh, nhằm thực hiện cam kết của Chính phủ Việt Nam với cộng đồng quốc tế đối với những di sản được UNESCO vinh danh nói chung. Đồng thời, làm tốt công tác bảo vệ và phát huy giá trị dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh nói riêng trong đời sống đương đại, nâng cao ý thức trách nhiệm bảo vệ, thực hành và trao truyền trong cộng đồng; từng bước phát huy giá trị của dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh trở thành một sản phẩm văn hóa đặc trưng để phát triển du lịch, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội ở hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh. Phó Thủ tướng yêu cầu UBND tỉnh Nghệ An và UBND tỉnh Hà Tĩnh chủ động cân đối nguồn ngân sách địa phương hằng năm và huy động các nguồn vốn hợp pháp khác để thực hiện việc bảo vệ, phát huy giá trị của di sản dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh theo quy định của pháp luật.

Để ví, giặm sống mãi thì cần tình yêu tiếp nối từ chính những người trẻ hôm nay

NSND Hồng Lựu - Giám đốc Trung tâm Bảo tồn và Phát huy di sản dân ca xứ Nghệ chia sẻ: “Nhìn chung phong trào hát dân ca phát triển không đều, bên cạnh một số vùng như TP. Vinh, Anh Sơn, Hưng Nguyên… phong trào đang nở rộ, thì ở một số địa phương khác, phong trào trở nên trầm lắng. Để tiếp tục gìn giữ và phát huy di sản dân ca, đòi hỏi chính quyền các cấp, người dân các địa phương cần quan tâm, đầu tư hơn nữa”.

Mới đây, có một bạn trẻ đã rất tâm huyết và đi tiên phong trong việc gieo tình yêu ví giặm vào lòng các bạn trẻ xứ Nghệ. Đó là Lê Thanh Phong. Cậu vừa tròn 28 tuổi, sinh ra và lớn lên ở Nghệ An, có mẹ là người gốc Huế. Đặc biệt hơn, sinh ra trong gia đình truyền thống nghệ thuật, nên ngay từ nhỏ, Phong đã bộc lộ khả năng ca hát.

Thanh Phong chia sẻ: “Bố em là văn công, mẹ là nghệ sĩ múa và ngâm thơ. Thuở bé, với lời ru của bà, của mẹ em đã được tắm trong các làn điệu dân ca, cũng có thể vì thế nên giờ thành niềm đam mê”. Năm 2012, Phong chính thức thành lập CLB UNESCO Di sản dân ca xứ Nghệ, chiều thứ năm và Chủ nhật hàng tuần tổ chức sinh hoạt ở đình Xuân La (quận Tây Hồ-Hà Nội).

Số thành viên ban đầu của CLB chỉ hơn 10 người, ở nhiều tỉnh thành, là sinh viên ở Hà Nội có chung niềm đam mê. Trong đó có nhiều bạn rất mê ví, giặm như bạn Vũ Thị Thanh Huyền (quê ở Thái Bình), bạn Thùy Dung (quê ở Bắc Ninh), bạn Ngô Văn Thuyên (quê ở Hòa Bình)… Có bạn chưa từng nghe hát ví, giặm nhưng khi nghe giọng hát Lê Thanh Phong quá ngọt ngào, truyền cảm nên tham gia. Phong nói rằng, cậu muốn phát triển, gieo thêm niềm đam mê dân ca ví, dặm cho giới trẻ, không chỉ hai tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh mà nhiều tỉnh thành khác.

Theo nhiều nghệ sĩ, nghệ nhân, để ví, giặm sống mãi thì cần tình yêu tiếp nối từ chính những người trẻ hôm nay. Những điển hình như Lê Thanh Phong rất cần được trân trọng và khích lệ. NSND Hồng Lựu nhấn mạnh: “Lê Thanh Phong là bạn trẻ có tâm huyết, có chất giọng và được học hành bài bản. Cậu ấy sẽ đi xa trên con đường nghệ thuật”.