Hai ca khúc đặc biệt về một mùa thu lịch sử

Nhạc sĩ Lưu Hữu Phước (1921 – 1989), ông được xem là một cây đại thụ của nền âm nhạc cách mạng Việt Nam, đặc biệt sở trường về thể loại hành khúc. Trước Cách mạng tháng Tám 1945, ca khúc Bạch Đằng Giang (lời Mai Văn Bộ – Nguyễn Thành Nguyên, 1940) là ca khúc nổi tiếng mở đầu cho hàng loạt bài hát yêu nước và cách mạng của ông sau này. Ông là một trong những nhạc sĩ Việt Nam đầu tiên sử dụng thể loại hành khúc để thức tỉnh, kêu gọi thanh niên tham gia phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc. Xếp bút nghiên, Lên đàng, Tiếng gọi thanh niên… là tiền đề cho những ca khúc của ông trong kháng chiến chống Pháp và kháng chiến chống Mỹ cứu nước: Tuổi hai mươi, Xuống đường, Giải phóng miền Nam, Bài ca giải phóng quân, Thanh niên ba sẵn sàng, Hành khúc giải phóng, Tiến về Sài Gòn…

Nhạc sĩ Lưu Hữu Phước

Những giai điệu trong sáng tác của Lưu Hữu Phước thấm đẫm chất thời đại, thể hiện hào khí mãnh liệt của dân tộc trong những giai đoạn phát triển đầy vinh quang. Đặc biệt, trước, trong cách mạng tháng Tám năm 1945, Lưu Hữu Phước đã để lại dấu ấn với người dân cả nước với hai ca khúc: Lên đàng, Khải hoàn ca. Đối với ca khúc Lên đàng (lời Huỳnh Văn Tiểng), bài hát ra đời vào năm 1944 như lời kêu gọi, cổ vũ quần chúng hòa vào làn sóng đấu tranh cách mạng. Lên đàng mang âm hưởng dân gian truyền thống (với khúc thức đoạn đơn của những điệu lý), nhịp điệu hành khúc, tiết tấu nhanh, mạnh theo nhịp bước đi nên dễ phổ biến, tạo ra không khí sục sôi, thúc giục thanh niên “cùng nhau xông pha, lên đàng/kiếm nguồn tươi sáng”…

Trải qua hơn 70 năm, tuy nhiên ca khúc Lên đàng đến nay vẫn trở nên quen thuộc, được cất lên ở những sân khấu nhạc truyền thống, các dịp kỷ niệm, ngày lễ lớn của đất nước. Với ca từ ngợi ca truyền thống hào hùng của dân tộc, những chiến công hiển hách của cha ông để thổi bùng lên khát vọng “xông pha, đồng lòng điểm tô non song, ra sức anh tài… nề chi chông gai”, Lên đàng những năm tháng qua và hiện tại vẫn là ca khúc phổ biến trong tầng lớp thanh niên, học sinh, sinh viên…

Trong cuốn “Lưu Hữu Phước - Con người và sự nghiệp” (Nhà xuất bản Trẻ, 1989), nhà thơ Nguyễn Đình Thi từng viết: “Những năm trước cách mạng, trong phong trào thanh niên và sinh viên yêu nước, tôi đã được biết những bài hát của Lưu Hữu Phước, nhất là Tiếng gọi thanh niên và Lên đàng - những bài hát thể hiện khí phách hào hùng, có sức lôi cuốn mạnh mẽ. Nét nhạc của Lưu Hữu Phước vừa khỏe vừa tươi tắn, mang đậm chất dân tộc và màu sắc Nam Bộ, không thể lẫn. Những bài hát ấy đã vang vọng trên các đường phố Sài Gòn cuồn cuộn hàng chục vạn người khởi nghĩa tháng Tám năm 1945”.

Đầu tháng 2/1945, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước được trả tự do sau khi bị thực dân Pháp bắt giam vào Khám lớn Sài Gòn cùng với Huỳnh Văn Tiểng. Ngày 9/3/1945, Nhật đảo chính Pháp. Trước khí thế hừng hực của quần chúng, cao trào chống Nhật cứu nước, chuẩn bị Tổng khởi nghĩa dâng lên như vũ bão khắp trong nước, Lưu Hữu Phước và Nguyễn Mỹ Ca nghĩ đến ngày thắng lợi của cách mạng đã gần kề và kỷ nguyên độc lập và tự do của dân tộc nhất định sẽ tới. Với cảm xúc sôi nổi dâng trào, chỉ trong vòng ít ngày, Lưu Hữu Phước và Nguyễn Mỹ Ca đã hoàn thành sáng tác Khải hoàn ca - một ca khúc hát mừng thắng trận.

Bài hát có những câu thật hào hùng: Việt Nam mến yêu ngàn ánh vinh quang rạng chiếu sơn hà ngàn xưa/ Nòi giống Lạc Hồng, nòi giống hiên ngang khắp nơi cất cao bóng cờ/ Dân ta hằng anh dũng, dân ta vẫn oai hùng/ Dân ta dù nguy biến không nao/ Non sông còn yên vững, non sông sẽ vang lừng/ Muôn đời rèn nung thêm chí cao… Điều đặc biệt, bài hát Khúc khải hoàn ra đời như hồi kèn báo trước ngày toàn thắng sẽ tới. Để rồi ngày 19/8/1945, cuộc Tổng khởi nghĩa nổ ra và thắng lợi trong cả nước.

Nói về bài hát Khúc khải hoàn, PSG-TS. Vũ Tự Lân cho biết: “Khải hoàn ca có nghĩa là thắng lợi - như chính tên gọi của nó. Được sáng tác vào năm 1945 khi tình hình cách mạng đang sục sôi, chuẩn bị cho Tổng khởi nghĩa giành chính quyền, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước đã viết nên những ca từ hùng dũng, tươi sáng dành cho ngày độc lập với hy vọng đất nước luôn thắng lợi đi lên”. Giai điệu của ca khúc Khúc khải hoàn được Đài Truyền hình Việt Nam lựa chọn làm nhạc nền đầu tiên vào năm 1970 và gần 50 năm, nền nhạc hiệu đó vẫn luôn ở trong tim những khán giả truyền hình.

Theo đánh giá của GS-NSND. Quang Hải thì nhạc sĩ Lưu Hữu Phước có tài năng đặc biệt: “Lưu Hữu Phước là người đứng đầu thể loại hành khúc và cũng có thể nói là trên thế giới xưa nay hiếm, nếu không muốn nói là độc nhất vô nhị”. Với những đóng góp to lớn trong lịch sử âm nhạc cách mạng, Lưu Hữu Phước đã được tặng thưởng nhiều Huân chương, Huy chương, trong đó có Huân chương Độc lập hạng Nhất, Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học - Nghệ thuật đợt I.