Hành trình hồi hương ấn vàng Hoàng đế chi bảo

Khi ấn quý lưu lạc…

Nhớ lại tháng 10/2022, trên mạng internet lan truyền thông tin về phiên đấu giá chiếc ấn Hoàng đế chi bảo. Nhà đấu giá Millon ở Pháp thời điểm đó rao bán với mức giá khởi điểm từ 2 đến 3 triệu Euro (khoảng 49-73 tỷ đồng). Thời gian đấu giá ban đầu được thông báo là ngày 31/10/2022.

Thông tin này lập tức nhận được sự quan tâm của nhiều người, trong đó có các cơ quan quản lý văn hóa của Việt Nam. Bởi, ấn Hoàng đế chi bảo được coi là di sản văn hóa có ý nghĩa hết sức quan trọng với dân tộc, là biểu trưng của quyền lực chính trị trong một giai đoạn lịch sử Việt Nam, đánh dấu mốc quan trọng cho sự chuyển giao từ chế độ quân chủ hơn nghìn năm sang nền dân chủ của nhân dân Việt Nam - Nhà nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa, tiền thân của nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thời đại Hồ Chí Minh.

Ấn Hoàng đế chi bảo được đúc bằng vàng ròng vào ngày 4 tháng 2 năm Minh Mạng thứ 4, tức ngày 15/3/1823. Theo các chuyên gia lịch sử và văn hóa, đây là Bảo ấn lớn và đẹp nhất của triều Nguyễn, nặng 10,78 kg. Ấn được truyền từ đời vua Minh Mạng đến Bảo Đại, vị vua cuối cùng nhà Nguyễn.

Ngày 30/8/1945, khi tuyên bố thoái vị, vua Bảo Đại đã chọn chiếc ấn đẹp nhất, quý nhất, biểu trưng của chế độ quân chủ thời Nguyễn là ấn vàng Hoàng đế chi bảo cùng thanh bảo kiếm mà phụ vương của ông là vua Khải Định (1916 - 1925) trao lại cho ông, để bàn giao cho chính quyền cách mạng. Ông Trần Huy Liệu, đại diện cho chính quyền cách mạng, đã tiếp nhận bộ ấn kiếm mang tính biểu tượng này, rồi cho chuyển về Hà Nội ngay trước khi Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đọc Tuyên ngôn độc lập tại Quảng trường Ba Đình vào ngày 2/9/1945.

Sau ngày Toàn quốc kháng chiến (tháng 12/1946), không rõ thông tin về nơi lưu giữ hai cổ vật. Năm 1952, hai cổ vật này đã rơi vào tay người Pháp và đến ngày 8/3/1952, người Pháp tổ chức lễ trao lại ấn kiếm cho cựu hoàng Bảo Đại với vai trò là Quốc trưởng, sau đó được đưa sang Pháp vào năm 1953. Trước khi qua đời (năm 1997), Bảo Đại đã di chúc để lại toàn bộ tài sản ở Pháp, trong đó có ấn vàng Hoàng đế chi bảo cho vợ là bà Monique Baudot, người Pháp. Bà Monique Baudot qua đời năm 2021, các tài sản trên thuộc về những người thừa kế.

… Và lúc bảo vật trở về

Khi chiếc ấn quý của triều Nguyễn lưu lạc nhiều năm ở nước ngoài đã “lộ diện” và phiên đấu giá cũng đã được công bố, ông Nguyễn Thế Hồng - Chủ tịch Hội sưu tầm, nghiên cứu cổ vật Kinh Bắc, chủ nhân Bảo tàng Hoàng gia Nam Hồng (Từ Sơn, Bắc Ninh), đã đăng ký tham dự với mức phí đặt cọc 100.000 Euro (khoảng 2,5 tỷ đồng). Cuối tháng 11/2022, ông Hồng sang Pháp tham dự phiên đấu giá và thu thập thông tin quanh ấn vàng Hoàng đế chi bảo. Với giá 2-3 triệu Euro (48-72 tỷ đồng) mà nhà đấu giá Millon đưa ra, kết hợp với khả năng sẽ nhiều người tham gia phiên đấu giá (cả những người đấu ẩn danh), nên ông Hồng dự đoán nếu đấu giá sòng phẳng thì không thể mua được ấn vàng vì mức giá chốt phiên sẽ rất cao. Có nguồn tin chia sẻ, khi đó ông Nguyễn Thế Hồng đã liên hệ tới Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh nhờ báo cáo với Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch... Sau đó, Bộ đã liên hệ với Bộ Ngoại giao và các cơ quan liên quan để tìm cách hồi hương cổ vật…

Tháng 11/2022, Chính phủ đã thành lập đoàn liên ngành, gồm Thứ trưởng Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch, Cục trưởng Cục Di sản, 2 chuyên gia của Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, 3 chuyên gia các Bộ liên quan, bay sang Paris gặp ông Nguyễn Thế Hồng và Đại sứ quán Việt Nam tại Pháp để thống nhất giao ông Hồng đứng ra cùng thương thảo với các đối tác. Sau các cuộc đàm phán, các bên thống nhất không đấu giá ấn vàng Hoàng đế chi bảo, mà để ông Hồng đại diện Việt Nam đứng ra mua theo giá thỏa thuận.

Ngày 13/1/2023, ông Nguyễn Thế Hồng sang Paris, ký chính thức với nhà đấu giá Millon bản hợp đồng mua tác phẩm nghệ thuật ấn vàng Hoàng đế chi bảo. Tổng giá của tác phẩm được các bên thỏa thuận là hơn 6.100.000 Euro (hơn 153 tỷ đồng) bao gồm thuế, sẽ được thanh toán theo tiến độ.

Một phương án khác cũng được đưa ra để chuẩn bị. Đó là, trong trường hợp không đạt các thỏa thuận thực hiện việc mua trực tiếp với nhà đấu giá ở Pháp, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch đề nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép Bộ tiếp tục phối hợp với các cơ quan chức năng triển khai việc thu thập tài liệu, tư liệu lịch sử và các chứng cứ pháp lý nhằm thực hiện việc đấu tranh pháp lý để hồi hương ấn vàng Hoàng đế chi bảo.

Với tất cả những nỗ lực đó, ngày 16/11/2023 tại Pháp, Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng, Đại sứ Việt Nam tại Pháp Đinh Toàn Thắng, Trưởng Phái đoàn Việt Nam bên cạnh UNESCO Lê Thị Hồng Vân, Cục trưởng Cục Di sản văn hóa Lê Thị Thu Hiền, đại diện Bộ Công an (Việt Nam), đại diện Bộ Ngoại giao Pháp, và đại diện UNESCO đã chứng kiến lễ chuyển giao ấn vàng Hoàng đế chi bảo cho Việt Nam. Ngày 18/11/2023, ấn vàng Hoàng đế chi bảo đã về tới Việt Nam.

Mong có thêm nhiều di sản quý hồi hương

Cũng xin dừng lại đôi chút để nói về đóng góp của các chuyên gia nghiên cứu văn hóa - lịch sử, những người đứng sau sự kiện ấn vàng Hoàng đế chi bảo hồi hương. Đó là TS. Phạm Quốc Quân - nguyên Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia và TS. Nguyễn Văn Đoàn - Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia. TS. Nguyễn Văn Đoàn cho biết, ông và đoàn công tác đã có hai lần sang Pháp để tham gia vào việc đưa ấn vàng về Việt Nam. Lần đầu, áp lực lớn của các chuyên gia là phải tìm hiểu, phân tích, đánh giá chính xác hiện vật mà nhà đấu giá dự định đưa lên sàn đấu giá có phải là ấn vàng Hoàng đế chi bảo thật hay không thì mới có cơ sở để đàm phán. Lần thứ hai quay lại Pháp là để thẩm định lại một lần nữa trước khi đưa ấn về nước. Mỗi lần là một áp lực không nhỏ đối với các chuyên gia.

Bây giờ chiếc ấn vàng với hình con rồng mang tên Hoàng đế chi bảo đã được bày tại Bảo tàng Hoàng gia Nam Hồng. Nhiều người Việt Nam đã được tận mắt chiêm ngưỡng hiện vật quý giá mang tính biểu tượng lịch sử này. Ông Nguyễn Thế Hồng - Giám đốc Bảo tàng Hoàng gia Nam Hồng tâm niệm rằng, việc hồi hương các di sản văn hóa của mỗi dân tộc là hết sức có ý nghĩa và hiện nay đang diễn ra một cách mạnh mẽ ở các nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam. “Là một công dân Việt Nam, tôi tự hào về các di sản văn hóa của dân tộc mình và có trách nhiệm gìn giữ bảo vệ và phát huy giá trị của di sản. Với sự quan tâm của Đảng và Nhà nước hiện nay, tôi hy vọng, ngoài ấn vàng Hoàng đế chi bảo, sẽ còn nhiều di sản quý báu khác tiếp tục được hồi hương về Việt Nam, ngày càng làm giàu thêm cho kho tàng di sản của dân tộc”, ông Hồng chia sẻ.