Hiệp định AANZFTA: Nhìn lại và hướng tới

Những con số tăng trưởng ấn tượng

Hiệp định AANZFTA có hiệu lực từ ngày 1/1/2010. Sau gần 15 năm, Hiệp định AANZFTA đã có những tác động tích cực đến hợp tác kinh tế - thương mại trong khu vực. Theo số liệu của Ban Thư ký ASEAN, kim ngạch thương mại hai chiều ASEAN - Australia đã tăng từ 44 tỷ USD năm 2009 (thời điểm trước khi Hiệp định AANZFTA có hiệu lực) lên đến 94,7 tỷ USD năm 2023. Trong khi đó theo số liệu của Bộ Ngoại giao và Thương mại New Zealand, kim ngạch thương mại hai chiều giữa New Zealand và ASEAN đã tăng gấp đôi (hơn 11 tỷ USD) so với thời điểm khi hiệp định này đi vào thực thi. Bên cạnh đó, Hiệp định AANZFTA góp phần củng cố chuỗi cung ứng, nâng cao sức cạnh tranh của khu vực AANZFTA trong thu hút hoạt động đầu tư, kinh doanh, sở hữu trí tuệ cũng như sức chống chịu trước những diễn biến bất lợi trong thời gian vừa qua.

Kết quả hoạt động xuất, nhập khẩu giữa Việt Nam, Australia và New Zealand tăng trưởng tích cực từ khi AANZFTA có hiệu lực

Về hợp tác song phương, ông Lương Hoàng Thái - Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) cho biết, trong những năm qua, kim ngạch thương mại hai chiều Việt Nam - Australia đã tăng từ mức 3,4 tỷ USD (thời điểm năm 2009) lên mức gần 14 tỷ USD năm 2023, tức tăng khoảng 4,14 lần; Kim ngạch thương mại song phương Việt Nam - New Zealand tăng từ mức gần 300 triệu USD năm 2009 lên 1,3 tỷ USD vào năm 2023, tức tăng khoảng 4,16 lần. Trong đó, cơ cấu mặt hàng xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và Australia cũng như với New Zealand có tính chất bổ trợ cho nhau rõ rệt.

AANZFTA được Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đánh giá là một trong những FTA được biết đến và khai thác nhiều nhất trong cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam. Đáng chú ý, việc thực thi Hiệp định AANZFTA thời gian qua như một đòn bẩy giúp các doanh nghiệp Việt Nam khai thác hiệu quả hơn thị trường Australia và New Zealand. Năm 2023, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Australia và New Zealand lần lượt đạt 5,23 tỷ USD và 0,65 tỷ USD; tăng trưởng tương ứng gấp 2,3 lần và 9,3 lần so với thời điểm bắt đầu ký kết Hiệp định AANZFTA.

Tỷ lệ tận dụng ưu đãi từ Hiệp định AANZFTA của các doanh nghiệp Việt Nam ghi nhận sự gia tăng tích cực qua từng năm: từ mức 28,1% năm 2015; 34% năm 2016… đã tăng mạnh lên mức khá cao 40,4% năm 2023. Trong năm 2023, Việt Nam đã cấp khoảng 71,4 nghìn bộ chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) mẫu AANZ, trị giá khoảng 2,4 tỷ USD với tỷ lệ sử dụng C/O là 40,4%. Một số mặt hàng có tỷ lệ sử dụng ưu đãi AANZFTA trên 80% bao gồm gỗ và sản phẩm gỗ (89,9%); giày dép các loại (gần 100%); hàng dệt may (88,2%)… “Điều này cho thấy Việt Nam, Australia và New Zealand đã tận dụng tốt những cơ hội mà AANZFTA mang lại”, ông Lương Hoàng Thái cho biết.

Hướng tới những mục tiêu cao hơn

Bộ Công Thương cho biết, ASEAN và Australia, New Zealand đã ký Nghị định thư thứ hai sửa đổi Hiệp định AANZFTA (về phía Việt Nam, Bộ trưởng Bộ Công Thương thay mặt Chính phủ ký Nghị định thư thứ hai vào ngày 25/1/2024). Nghị định thư này dự kiến sẽ có hiệu lực vào cuối năm nay, trong đó bổ sung, nâng cấp 12 Chương trong AANZFTA.

Trong đó tại Chương “Thương mại Hàng hóa” sẽ có 20 điều khoản được nâng cấp và nâng cấp/bổ sung các điều khoản liên quan nhằm xử lý các biện pháp phi thuế quan (NTM), tăng cường chuỗi cung ứng khu vực, và tạo thuận lợi hơn nữa cho thương mại. Chương “Thủ tục hải quan và Thuận lợi hóa thương mại” nâng cấp các điều khoản về: Quy định về thời gian giải phóng hàng chuyển phát nhanh; Quy định cho phép nộp chứng từ và dữ liệu hải quan bằng phương thức điện tử trước khi hàng đến; Cho phép thương nhân nộp các bản sao điện tử các chứng từ theo quy định trên hệ thống một cửa... Chương “Quy tắc xuất xứ hàng hóa” có 17 điều khoản được sửa đổi, bổ sung liên quan tới tạo thuận lợi hơn ở các quy định: Thời gian cấp C/O; Tự chứng nhận xuất xứ hàng hóa; cấp C/O thay thế trong trường hợp lỗi; Hưởng ưu đãi thuế và hoàn thuế; Hóa đơn bên thứ ba... Chương “Thương mại điện tử” sau khi được nâng cấp có một số điều khoản được mở rộng hơn so với Hiệp định RCEP để phù hợp với thực tiễn, nhu cầu phát triển của thương mại điện tử, như: điều khoản về hóa đơn điện tử, tiêu chuẩn thương mại số và đánh giá sự phù hợp, giải quyết tranh chấp…

"Với những sửa đổi, bổ sung như vậy, bản nâng cấp Hiệp định AANZFTA sẽ tiếp tục tạo nền móng vững chắc hơn nữa cho quan hệ thương mại và đầu tư giữa các nước thành viên ASEAN, Australia và New Zealand", ông Lương Hoàng Thái kỳ vọng. Trong khi đó, bà Caroline Beresford, Đại sứ New Zealand tại Việt Nam cho rằng bản nâng cấp Hiệp định sẽ tiếp tục thúc đẩy quan hệ hợp tác giữa các đối tác trong Hiệp định nói chung, giữa Việt Nam và New Zealand nói riêng. Quan hệ hợp tác kinh tế - thương mại Việt Nam - New Zealand còn rất nhiều tiềm năng và thực tế dù tốc độ tăng trưởng thương mại song phương những năm qua rất ấn tượng, song còn nhỏ bé. Việt Nam - New Zealand đã nhất trí triển khai các biện pháp mạnh mẽ, đột phá hơn nữa nhằm đạt mục tiêu kim ngạch thương mại hai chiều 3 tỷ USD vào năm 2026 (tăng hơn gấp đôi từ mức 1,3 tỷ USD vào năm 2023).

Trên nền tảng một hiệp định đã được cộng đồng doanh nghiệp biết đến rộng rãi, các chuyên gia nhận định bản nâng cấp AANZFTA khi có hiệu lực sẽ tạo thuận lợi và mang tới nhiều cơ hội hơn nữa cho các doanh nghiệp. Đáng lưu ý là tại Chương “Doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSME)” sẽ có các điều khoản quy định về thúc đẩy chia sẻ thông tin, chia sẻ đầu mối liên hệ và thúc đẩy chia sẻ các chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp MSME. Theo PGS.TS. Nguyễn Anh Tuấn, nguyên Tham tán công sứ, Đại sứ quán Việt Nam tại Australia, ở lần ký kết trước, đối tượng doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ (hiện Việt Nam có 98% là doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ) gần như không được hưởng lợi. Do đó ngay cả khi tăng trưởng kinh tế thương mại với Australia và New Zealand rất tích cực thì đối tượng này thực tế được hưởng ưu đãi rất ít. Nguyên nhân có thể do năng lực doanh nghiệp chưa đáp ứng, hoặc chưa hiểu hết hiệp định này để có thể tận dụng ưu đãi. “Chương này (theo Nghị định thư thứ hai sửa đổi) sẽ là cơ sở pháp lý để hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ hưởng lợi nhiều nhất, đem lại lợi ích lớn nhất để không ai bị bỏ lại phía sau”, PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn tin tưởng.