Hoàn thiện hệ thống quản lý thuế thời đại số

Theo Báo cáo Kinh tế số Đông Nam Á 2024 do Google, Temasek và Bain & Company công bố, quy mô nền kinh tế số Việt Nam đạt hơn 30 tỷ USD, dự báo sẽ cán mốc 45 tỷ USD vào năm 2025 nếu duy trì đà tăng trưởng hiện tại. Các lĩnh vực như thương mại điện tử, giải trí trực tuyến, dịch vụ số cá nhân (như đào tạo, thiết kế, viết nội dung) đang chiếm tỷ trọng lớn và phát triển vượt bậc.

Tuy nhiên, đi cùng với sự phát triển nhanh chóng ấy là những khoảng trống trong chính sách thuế. Một bộ phận lớn hộ kinh doanh cá thể, đặc biệt là kinh doanh online trên các nền tảng như Facebook, TikTok, Zalo… vẫn chưa được đưa vào diện quản lý thuế hiệu quả.

PGS.TS. Đinh Trọng Thịnh (Học viện Tài chính) nhận định, đây là một nghịch lý khi nền kinh tế đã số hóa, thì chính sách thuế không thể mãi thủ công. Nếu chậm thay đổi, Việt Nam sẽ tụt hậu ngay trên chính thị trường của mình.

Thực tế, nhiều nước trong khu vực Đông Nam Á đã đi trước Việt Nam trong việc điều chỉnh chính sách thuế phù hợp với sự phát triển của kinh tế số. Từ năm 2020, Singapore đã áp dụng thuế dịch vụ kỹ thuật số (GST) với mức thuế suất ban đầu 7%, nay đã tăng lên 9%. Indonesia cũng triển khai thuế VAT 10% đối với các nền tảng kỹ thuật số xuyên biên giới như Netflix, Zoom, Spotify. Thái Lan không đứng ngoài cuộc khi ban hành chính sách đánh thuế dịch vụ số từ tháng 9/2021 với thuế suất 7%. Đáng chú ý, các nước này không chỉ áp dụng thuế với tập đoàn lớn nước ngoài, mà còn đưa hộ kinh doanh trong nước (kể cả hoạt động trên nền tảng mạng xã hội) vào diện quản lý chặt chẽ.

Việc đóng thuế là cần thiết nhưng mong muốn chính sách minh bạch, đơn giản và phù hợp với quy mô

Tại Việt Nam, Cục Thuế đã bước đầu triển khai cổng thông tin điện tử dành cho nhà cung cấp nước ngoài và thúc đẩy các sàn TMĐT khấu trừ thuế tại nguồn. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, vẫn còn khoảng trống lớn trong việc quản lý hàng triệu hộ kinh doanh online tự do.

Khảo sát thực tế tại một số hộ kinh doanh online cho thấy, phần lớn đều thừa nhận việc đóng thuế là cần thiết nhưng mong muốn chính sách minh bạch, đơn giản và phù hợp với quy mô.

Chị Nguyễn Thị Thảo (chủ một shop mỹ phẩm online trên Facebook) chia sẻ, mỗi tháng tôi bán được khoảng 50 triệu đồng hàng hóa, trừ chi phí còn lời khoảng 10-15 triệu đồng. Nếu đóng thuế theo cách của doanh nghiệp lớn thì tôi không trụ nổi. Nhưng nếu có mức thuế khoán hợp lý, tôi hoàn toàn ủng hộ.

Cùng quan điểm, anh Vũ Hoàng (kinh doanh đồ gia dụng trên TikTok Shop) cho rằng, chúng tôi không né thuế, chỉ là chưa biết đóng như thế nào. Cần có cơ chế đăng ký, kê khai đơn giản, dùng luôn dữ liệu từ các nền tảng để tính thuế thì dễ quản lý và hợp lý hơn.

Nhiều hộ kinh doanh cũng cho biết, nếu việc kê khai thuế đi kèm các hỗ trợ khác như tiếp cận tín dụng, bảo hiểm xã hội, hóa đơn điện tử thì họ sẵn sàng chuyển sang mô hình doanh nghiệp nhỏ.

Đối với các doanh nghiệp chính quy, sự tồn tại song song giữa mô hình kinh doanh chính thức và tự do đang tạo ra sự cạnh tranh thiếu công bằng.

Ông Lê Minh Đức, Giám đốc Công ty TNHH TM&DV Đức Phát cho biết, chúng tôi đóng thuế đầy đủ, có hóa đơn, có kiểm toán, nhưng lại bị cạnh tranh bởi các shop livestream không thuế, không hóa đơn, giá thấp hơn 10-20%. Nếu cứ để như vậy, doanh nghiệp nhỏ không trụ nổi. Cần có lộ trình minh bạch để đưa hộ kinh doanh vào khuôn khổ pháp lý, không phải để siết mà để công bằng. Chúng tôi không muốn ai bị đánh thuế nặng, nhưng ai kinh doanh cũng phải đóng góp như nhau.

Theo giới chuyên gia, để quản lý hiệu quả hoạt động hộ kinh doanh trong nền kinh tế số, cần kết hợp giải pháp công nghệ với chính sách mềm dẻo.

Ông Nguyễn Quốc Hùng, nguyên Vụ trưởng Vụ Chính sách thuế (Bộ Tài chính) cho rằng, việc thu thuế hộ kinh doanh online không nên máy móc. Có thể dựa vào dữ liệu từ các sàn TMĐT, ngân hàng, ví điện tử để tính thu nhập và áp dụng mức thuế phù hợp, đơn giản như thuế khoán ban đầu. Cùng lúc đó, khuyến khích họ đăng ký kinh doanh để được hưởng các quyền lợi chính thức.

Cần kết hợp giải pháp công nghệ với chính sách mềm dẻo để quản lý hiệu quả hoạt động hộ kinh doanh

Một chuyên gia từ Ngân hàng Thế giới (WB) chia sẻ, Việt Nam cần áp dụng mô hình “thuế điện tử linh hoạt” (flexible e-tax), tận dụng dữ liệu lớn để xác định quy mô kinh doanh thay vì ép buộc kê khai như với doanh nghiệp truyền thống. Việc đánh thuế hộ kinh doanh online không còn là chuyện nên hay không, mà là việc phải làm và phải làm ngay, để không chậm chân so với khu vực, không tạo ra bất bình đẳng trong môi trường kinh doanh, nhưng quan trọng hơn cả là giữ vững kỷ cương ngân sách quốc gia trong thời đại số. Kinh tế số không thể vận hành trên một nền thuế lỗi thời.