Khám phá Hổ Quyền

Đấu trường độc nhất vô nhị

Được xây dựng vào đầu thế kỷ 19, khu di tích Hổ Quyền tọa lạc trên vùng đồi Long Thọ, phường Thủy Biều, nằm cách trung tâm thành phố Huế khoảng 5 km về phía Tây. Các nhà nghiên cứu văn hóa, lịch sử trong và ngoài nước đánh giá Hổ Quyền là một đấu trường cổ "độc nhất vô nhị" không những ở Việt Nam mà cả thế giới.

Chuyện kể: Từ thời chúa Nguyễn vào Nam khai hoang lập ấp, đã từng có các ghi chép về những trận đấu giữa voi và hổ là hai con vật tượng trưng cho sức mạnh của núi rừng. Những cuộc đấu như vậy được tổ chức không chỉ mang tính chất mua vui, giải trí mà còn để huấn luyện nên những con voi thiện chiến phục vụ vào mục đích quân sự, thể hiện sức mạnh của đương triều.

Khi chưa có các trường đấu cho voi và hổ, các trận đấu này thường được tổ chức tại cồn Dã Viên nay thuộc thành phố Huế. Một thương gia người Pháp là Pierre Poivre từng đến Thuận Hóa đã kể rằng vào năm 1750, ông đã được tháp tùng chúa Nguyễn Phúc Khoát và quan binh trên 12 chiếc thuyền đậu quanh cồn Dã Viên để xem một trận đấu kinh hoàng, trong đó 40 con voi đã giết chết 18 con hổ. Một người Pháp khác là ông Michel Đức Chaigneau làm quan triều Nguyễn trong quyển hồi ký Souvenirs de Hue đã kể rằng dưới thời vua Gia Long, các trận đấu giữa voi và hổ được tổ chức trên quảng trường trước kinh thành. Đấu trường không có rào chắn an toàn mà dùng lính vây quanh để bảo vệ người xem.

Vào năm 1829, khi vua Minh Mạng cùng các quan đang ngự giá xem một trận tử chiến giữa voi và hổ, thì con hổ bất ngờ bơi về phía thuyền rồng. Nhà vua phải dùng sào để đẩy hổ ra xa, quan quân kịp thời giết con hổ ngay trên sông nên nhà vua mới thoát nạn. Sau sự việc này, thấy việc tổ chức các trận đấu giữa voi và hổ ở cồn Dã Viên không an toàn, nên năm 1830 vua Minh Mạng quyết định chọn một vùng đất tại chân đồi Long Thọ cách không xa kinh thành Huế để xây dựng một trường đấu kiên cố dành cho những trận tử chiến giữa voi và hổ. Địa điểm đó chính là khu di tích đấu trường Hổ Quyền ngày nay.

Năm 1830, Hổ Quyền bắt đầu khai diễn các trận đấu đầu tiên. Nghi thức tổ chức các trận quyết đấu giữa voi và hổ rất trang trọng. Ngày đấu, dân chúng địa phương quanh vùng đặt hương án, lễ vật. Chung quanh đấu trường bày nghi trượng, cắm cờ dựng lọng. Một đội lính mặc áo đỏ đội nón sơn, cầm khí giới nghiêm trang cung kính đứng hai bên đường từ đấu trường đến bờ sông. Suốt trên đoạn đường này, người ta phải trải chiếu hoa để đón nhà vua.

Đúng chính Ngọ (12 giờ trưa), vua cùng đoàn tùy tùng ngự thuyền rồng đến bến đò Long Thọ. Khi thuyền áp sát bờ sông, vua lên kiệu che bốn lọng vàng và bốn tàn vàng. Đi trước là lính Ngự lâm quân, rồi Thị vệ cầm cờ Tam tài, cờ Ngũ hành, cờ Nhị thập bát tú, gươm tuốt trần; tiếp theo là đội nhạc cung đình. Các quan lại trong triều quỳ nghênh đón ở chiếu hoa trải trên đường rồi theo vua vào cổng giữa lên khán đài.

Trận tử chiến giữa voi và hổ chỉ diễn ra mỗi năm một lần. Các vua Nguyễn là người tổ chức, cũng là người điều khiển, vừa là khán giả rất nhiệt tình cổ vũ cho trận đấu cho đến khi voi quật chết hổ mới thôi. Theo sử sách, các trận đấu không chỉ mang tính giải trí thông thường mà còn xuất phát từ nhu cầu rèn luyện tượng binh, một binh chủng rất lợi hại của quân đội xứ Đàng Trong và là lễ hội lớn do triều đình tổ chức nhằm khích lệ tinh thần thượng võ trong dân chúng. Dưới thời nhà Nguyễn, voi là biểu tượng cho sức mạnh và quyền lực tối thượng tượng trưng cho triều đại nên phải luôn là kẻ chiến thắng, còn hổ đại diện cho thế lực quân địch hung tàn nên là kẻ thua cuộc. Trận đấu cuối cùng diễn ra vào năm 1904, đời vua Thành Thái. Từ đó về sau, chuyện voi hổ đánh nhau chỉ còn là truyền thuyết.

Công trình kiến trúc độc đáo

Qua gần 200 năm tồn tại, di tích Hổ Quyền hiện vẫn còn khá nguyên vẹn. Tiếng tăm về đấu trường vang bóng một thời đã thu hút sự tò mò của rất đông du khách trong và ngoài nước. Tuy về quy mô, Hổ Quyền không thể sánh bằng đấu trường nổi tiếng Colosseum của Italia nhưng đây được xem là công trình có kiến trúc độc đáo không chỉ của Việt Nam mà còn của thế giới. Cửa thành được làm bằng đá thanh, phía trên cửa có ghi “Hổ Quyền” là nơi voi chiến được đưa vào trường đấu.

Hổ Quyền được cấu trúc khá đơn giản nhưng rất chắc chắn. Vật liệu xây bằng gạch vồ, đá thanh và vôi vữa tốt, cho nên ngày nay đấu trường vẫn còn khá nguyên vẹn. Xét về cấu trúc, Hổ Quyền có nét tựa đấu trường La Mã khi có hình vành khăn nằm lộ thiên với hai vòng tường thành trong và ngoài. Vòng thành trong cao 5,9m; vòng thành ngoài cao 4,75m, nghiêng một góc khoảng 10-15 độ tạo thế vững chãi kiểu chân đê. Chu vi tường ngoài 145m, đường kính lòng chảo Hổ Quyền là 44m với thiết kế vững chắc để đảm bảo an toàn cho mọi người khi xem các trận đấu.

Khán đài nơi vua ngồi ở phía Bắc quay mặt về hướng Nam, được xây cao hơn các vị trí xung quanh và có một không gian tương đối rộng, thân của đấu trường được nới rộng ra về bề dày. Bên trái khán đài là hệ thống bậc cấp đi lên với 24 bậc dành cho vua quan và quốc thích đại thần. Bên phải là hệ thống bậc cấp khác dành cho các quan và binh lính. Từ khán đài vua ngồi nhìn về phía đối diện là 5 chuồng hổ được xây dựng ngay trong lòng đấu trường với hệ thống cửa gỗ được đóng mở bằng cách kéo dây nối từ trên xuống. Sân đấu là thảm cỏ hình tròn. Ngoài hệ thống tường thành còn có một cửa làm bằng đá thanh, phía trên cửa có ghi “Hổ Quyền” là nơi voi được đưa vào trường đấu. Cửa voi đi rộng 1,90m, cao gần 4m, con đường trên cửa vòm được thu hẹp bằng một cây cầu, cửa vòm có hai cánh bằng gỗ lớn, bản lề bằng đá.

Với những giá trị kiến trúc, lịch sử văn hóa của di tích, năm 1998, Hổ Quyền đã được công nhận là di tích cấp Quốc gia. Bên cạnh ý nghĩa lịch sử của công trình, Hổ Quyền còn chứa đựng nhiều ý nghĩa sâu sắc về văn hóa, tư tưởng thời Nguyễn. Di tích Hổ Quyền ngày nay vẫn còn khá nguyên vẹn và đang được trùng tu để đón du khách. Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế cũng đang phục hiện các trận đấu giữa voi và hổ bằng kỹ thuật phim 3D. Các chuyên viên bảo tồn đều cho rằng Hổ Quyền không chỉ là di tích liệt hạng của Việt Nam mà còn có giá trị quốc tế. Khắp các nước Á Đông, kể cả Trung Quốc và Nhật Bản, không nơi nào có loại đấu trường độc đáo như vậy.

Việc khai thác có hiệu quả di tích Hổ Quyền sẽ phát huy được các giá trị văn hóa, lịch sử góp phần làm phong phú thêm cho quần thể di tích cố đô Huế. Một quần thể di tích đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa thế giới từ năm 1993.