Khởi nghĩa Lam Sơn và câu chuyện về hiền tài thời loạn

Tác phẩm Lời thề vừa được tái bản

Bức chân dung khác của các vị anh hùng

Tiểu thuyết Hội thề lấy bối cảnh những năm cuối của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Sau chiến thắng lừng lẫy ở Xương Giang, vòng vây Đông Quan của nghĩa quân càng được siết chặt. Tình thế của quân tướng nhà Minh lúc này như “cá nằm trên thớt”. Thắng lợi dường như đang ở ngay trước mắt. Lúc này, trong lòng Lê Lợi cuồn cuộn những suy nghĩ ngổn ngang.

Nên thừa thế như chẻ tre của quân ta để xông lên tiêu diệt quân Minh, hay cứ viết thư hàng, cho quân địch một cơ hội bảo toàn mạng sống. Là một mưu thần của Lê Lợi, trong lòng Nguyễn Trãi cũng không khỏi đắn đo. Đã chấp nhận ra chiến trường, nghĩa là không nghĩ đến sống chết. Nhưng cho quân địch một cơ hội xin hàng, đồng nghĩa với việc bảo toàn lực lượng của nghĩa quân.

Hơn nữa, ông trời vốn có đức hiếu sinh, tha cho kẻ địch một con đường sống chính là cách thể hiện sự khoan dung của một vị chủ soái như Lê Lợi. Sau này, chúa công còn phải xây dựng cơ đồ thiên thu, quốc gia ắt phải lấy nhân nghĩa làm gốc rễ, từ đó mới có thể yên lòng dân. Nghiệp lớn của nhà Lê mai sau mới được vững bền.

Thế nhưng, đó chỉ là suy nghĩ của Nguyễn Trãi mà thôi. Nhiều mãnh tướng như: Phạm Vấn, Lê Sát, Lê Ngân sau nhiều năm chinh chiến trên sa trường đã có những suy nghĩ khác về sinh mạng. Với họ, để giành được phần thắng, đánh đuổi quân Minh ra khỏi bờ cõi, chỉ có cách “đuổi cùng giết tận”. Đã muốn xây nên nghiệp lớn, cớ sao phải tiếc một binh, một tốt?

Phạm Vấn, Lê Sát và cả Lê Ngân vốn không coi trọng Nguyễn Trãi. Trong mắt họ, ông chỉ là “anh học trò thành Thăng Long” dài lưng, tốn vải, không thể xông pha nơi chiến trường. Hơn nữa, sự ưu ái mà Lê Lợi giành cho Nguyễn Trãi cũng khiến cho đám võ tướng ấy xem ông là cái gai trong mắt. Họ sợ sau này khi nhà Lê nắm trong tay nghiệp lớn, một tay thư sinh chỉ giỏi múa mép khua môi sẽ chiếm thế thượng phong.

Là một vị chủ soái, đôi lúc Lê Lợi cảm thấy rất khó xử. Một bên, ông phải xoa dịu đám tướng quân võ biền, ít học. Mặt khác, lại phải an ủi một nhà nho có tài như Nguyễn Trãi. Hai bên đều là nhân tài của nghĩa quân, giống như tay trái và tay phải, không có chuyện bên nặng, bên nhẹ. Sự bất hòa của họ đôi khi còn làm người ta lo lắng hơn cả mối nguy từ kẻ thù.

Câu chuyện của hiền tài thời loạn

Với Hội thề, Nguyễn Quang Thân không chỉ kể lại một trang sử hào hùng bằng ngòi bút bay bổng của văn chương. Qua đó, ông còn cho người đọc thấy được bao câu chuyện nhân tình thế thái thời loạn. Khi cuộc khởi nghĩa sắp kết thúc, mọi thứ không chỉ dừng lại ở chuyện đánh giặc. Đây là lúc xuất hiện những mưu toan chính trị.

Lê Lợi vốn không mơ ước một ngày nào đó sẽ trở thành vua của Đại Việt. Ông chỉ mong đánh đuổi giặc ngoại xâm ra khỏi bờ cõi, để dân chúng được sống trong cảnh thái bình. Thời thế thay đổi, mai này khởi nghĩa thành công, chắc chắn ông sẽ lên làm vua, dựng lên một triều đại mới. Nghiệp đế vương khó gấp trăm lần làm một hào trưởng, hay thống lĩnh nghĩa quân.

Đôi lúc, vị chúa công của quân Lam Sơn cảm thấy hoang mang vì suy nghĩ đó. Ông đã đánh mất giấc mơ thuở ban đầu của mình. Nó chỉ đơn giản là được sống nhàn tản ở vùng núi quê nhà, ngày săn bắn, đêm vui say bên chén rượu cần. Mùi máu tanh ban đầu còn khiến người ta thấy sợ. Nhưng khi đã quen, nó lại khiến tướng lĩnh trên lưng ngựa cảm thấy hưng phấn.

Nguyễn Trãi cũng không ôm mộng được phong tước, ghi công. Ông chỉ muốn tìm cho mình một vị minh chủ xứng đáng để góp chút công sức, dùng tài thao lược trong binh thư, sách vở, đánh đuổi được kẻ thù ra khỏi bờ cõi nước Nam. Giặc tan, nếu có thể cùng Nguyễn Thị Lộ về quê dệt vải, trồng dâu, ngâm thơ đối ẩm thì thật tốt. Thế nhưng, càng ngày giấc mơ ấy đối với ông càng xa vời.

Nguyễn Thị Lộ là một nhân vật để lại nhiều ấn tượng sâu sắc trong cuốn tiểu thuyết Hội thề. Sử sách nói bà là người phụ nữ vừa đẹp người, lại giỏi thi thư. Thế nhưng, trong tác phẩm của Nguyễn Quang Thân, người đàn bà này ánh lên một vẻ đẹp của người vợ tần tảo, biết lui về phía sau để trở thành hậu phương cho chồng yên tâm làm việc lớn.

Nhà văn Nguyễn Quang Thân đã xây dựng những hình ảnh rất đa dạng về các nhân vật lịch sử của thế kỷ XV. Bên cạnh một Lê Lợi biết nghĩ cho việc lớn và giỏi dùng người là một Nguyễn Trãi đa mưu, túc trí và rất coi trọng đạo nhân nghĩa. Bên cạnh đó là một đám dũng tướng gan dạ, nhưng hiếu sát như: Phạm Vấn, Lê Sát, Lê Ngân. Mỗi nhân vật đều để lại một ấn tượng riêng trong trang sách.