Khu công nghiệp: Tìm hướng đi mới để phát triển bền vững

Hình thành lối sống công nghiệp mới

Phát biểu tại Tọa đàm “Nhận diện xu hướng mới trong phát triển khu công nghiệp”, ông Vũ Anh Tú - Phó Vụ trưởng Vụ Quy hoạch - Kiến Trúc (Bộ Xây dựng) nhận định, đến nay các KCN tại Việt Nam chủ yếu vẫn phát triển theo hướng đa ngành, thiên về tạo ra quỹ đất và kêu gọi các doanh nghiệp thuê để tổ chức sản xuất như những sản phẩm mang tính “may sẵn”.

Tuy nhiên, trước những yêu cầu của bối cảnh mới, cần tập trung tạo ra các KCN tương tự như những sản phẩm mang tính “may đo”, tức là phát triển các mô hình KCN chuyên ngành, KCN đa chức năng, hình thành lối sống công nghiệp mới. Đó là sống, làm việc, nghỉ ngơi đồng bộ và chất lượng, không phải những KCN chỉ để sản xuất.

Khu công nghiệp sinh thái là một trong những mô hình mới đáp ứng yêu cầu của các nhà đầu tư

Cùng chung quan điểm, ông Hong Sun - Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Hàn Quốc tại Việt Nam (KorCham) cho rằng, các KCN truyền thống tại Việt Nam chỉ có nhà máy, không có nơi ở, các dịch vụ khác; trong khi đó mô hình KCN tại các nước phát triển đều đã tích hợp cả nhà ở, bệnh viện, trường học… Trong giai đoạn đại dịch Covid-19 bùng phát càng thấy rõ việc xây dựng các KCN đa chức năng là một điều cần thiết, đơn cử như đáp ứng mô hình sản xuất “3 tại chỗ” thời gian qua.

Ông Phạm Hồng Điệp - Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc CTCP SHINEC, chủ đầu tư Khu công nghiệp Nam Cầu Kiền - đơn vị đang phát triển KCN sinh thái cũng chia sẻ, hiện nay rất nhiều nhà đầu tư quan tâm đến KCN xanh, thân thiện với môi trường để tham gia vào các hiệp định thương mại tự do, xuất khẩu sản phẩm xanh ra các thị trường nước ngoài.

Vì vậy, việc phát triển các loại hình KCN mới, đơn cử như KCN xanh, KCN chuyên ngành có thể giúp doanh nghiệp hỗ trợ, cộng sinh với nhau, tạo thành một hệ thống kinh tế tuần hoàn trong KCN. Theo đó, thông qua hệ thống này, các nhà đầu tư có thể tiết kiệm được 15% - 22% chi phí sản xuất, lưu thông, làm hạ giá thành sản phẩm.

Trên thực tế, đại dịch Covid-19 cũng khiến doanh nghiệp nhận ra lao động là vô cùng quan trọng. Việc không có nhà ở, dịch vụ thiết yếu cho công nhân khi dịch xảy ra khiến doanh nghiệp rất khó kiểm soát người lao động. Tình trạng công nhân phải về quê để đảm bảo cuộc sống đã xảy ra khiến nhiều doanh nghiệp đối mặt với nguy cơ thiếu lao động sau dịch.

Cần lực lượng dẫn dắt

Bà Vũ Thu Hằng - Giám đốc Kinh doanh, TNI Holdings Việt Nam thông tin, Việt Nam hiện đang là một điểm đến tin cậy của các nhà đầu tư trên thế giới, dẫn đến sự phát triển “nóng” của KCN trong thời gian vừa qua. Tuy nhiên, bản thân nhà đầu tư rất mong đợi có thể có sự chuyên sâu hơn từng lĩnh vực đầu tư trong KCN, vì mỗi nhà đầu tư có đòi hỏi khác nhau về quy mô sử dụng, hạ tầng kỹ thuật. Chính vì vậy, nếu có KCN chuyên sâu, chuyên ngành sẽ là một điều kiện lý tưởng để thu hút nhà đầu tư.

Thực tế từ hai năm nay, trước ảnh hưởng của đại dịch và cạnh tranh thương mại, các nước trong khu vực ASEAN như Indonesia, Malaysia… đều đã cải cách thủ tục hành chính, tạo ra các quỹ đất hết sức thuận lợi với cơ sở hạ tầng hiện đại, thay đổi chính sách phát triển KCN để thu hút nhà đầu tư nước ngoài. Bởi vậy theo các chuyên gia, Việt Nam cần nhanh chóng tiếp cận những xu hướng mới để có thể gia tăng sức cạnh tranh, hướng tới sự phát triển bền vững của KCN.

Tuy nhiên những khó khăn mà các doanh nghiệp đầu tư hạ tầng KCN đang gặp phải để phát triển các loại hình KCN mới với việc chưa có hướng dẫn cụ thể về chính sách, hành lang pháp lý chưa đồng bộ, còn chồng chéo.

Chuyên gia kinh tế TS. Phan Hữu Thắng - nguyên Cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài chỉ ra, trong Nghị định số 82/2018/NĐ-CP ngày 22/5/2018 của Chính phủ quy định về quản lý KCN và khu kinh tế, có quy định cho phép quy mô diện tích khu đô thị - dịch vụ tối đa không vượt quá một phần ba (1/3) quy mô diện tích KCN. Tuy nhiên, 3 năm qua chưa có dự án nào được cấp phép do chưa có hướng dẫn về việc chuyển đổi này.

Bên cạnh đó, theo ông Phạm Hồng Điệp, do chưa tích hợp giữa các luật với nhau như Luật Đầu tư, Luật Đất đai, Luật Xây dựng… đã gây nhiều khó khăn cho doanh nghiệp. Ví dụ, Luật Đầu tư cho phép miễn giảm thuế nhưng Luật Thuế lại không hoặc Nghị định 82 đưa ra KCN đô thị, KCN sinh thái phải có điều kiện hạ tầng tốt, dịch vụ thiết yếu cho người lao động, mà các dịch vụ này lại vi phạm Luật Nhà ở, Luật Xây dựng.

Vì thế theo các chuyên gia, muốn thu hút được các nhà đầu tư xây dựng KCN, các luật phải tích hợp được với nhau. Đồng thời, cần tiếp tục rà soát hoàn thiện bổ sung chính sách, văn bản pháp luật đảm bảo đồng bộ quy hoạch phát triển KCN gắn với phát triển khu đô thị trong một phương án tổng thể, thống nhất giữa các quy hoạch quốc gia với phát triển kinh tế địa phương.

Việc rà soát, hoàn thiện bổ sung quy định pháp luật về đầu tư xây dựng KCN cần phù hợp với từng loại hình sản xuất và từng thời kỳ. Trong đó, ưu tiên hoàn thiện hành lang pháp luật, tiếp đến là hoàn thiện tiêu chí, tiêu chuẩn về quy mô, cấu trúc sử dụng đất hạ tầng kỹ thuật trong KCN.

Song song với chính sách, theo ông Bùi Ngọc Hải - Phó trưởng Ban quản lý Khu Kinh tế Thành phố Hải Phòng cho rằng, để phát triển những mô hình KCN mới cần một lực lượng dẫn dắt, cụ thể là quy hoạch và doanh nghiệp đầu tàu. Theo đó, về mặt quy hoạch, không quy hoạch đơn lẻ từng KCN như thực thể độc lập mà quy hoạch cả khu, cụm công nghiệp trên địa bàn như một hệ sinh thái có sự tương tác, hỗ trợ lẫn nhau. Quy hoạch tốt sẽ thu hút đầu tư tốt. Đây là nguồn lực quyết định nhất cho sự thành công của KCN. Ngoài ra, phải có những doanh nghiệp đủ năng lực để dẫn dắt xu hướng, tạo ra những mô hình kiểu mẫu.

Các ý kiến cũng đồng tình không thể ngay lập tức chuyển đổi sang các mô hình, xu hướng KCN mới, cần có sự kế thừa từ mô hình cũ. Trong đó đề cao mục tiêu tăng năng suất lao động, tạo lập một hệ sinh thái nâng đỡ, hỗ trợ lẫn nhau, không nóng vội trong hình thành quy hoạch.