Kiểm toán Hoa Kỳ: Khi nhà kiểm toán không phải ký tên

Khủng hoảng kinh tế có một phần xuất phát từ đội ngũ kiểm toán kém hiệu quả. Giới làm luật bắt đầu mạnh tay hơn nhằm đem lại sự rõ ràng và khôi phục niềm tin vào nền kinh tế. Trong đề xuất PCOAB dự kiến sẽ đưa ra chính thức tháng 12 này:không đòi hỏi thành viên ban điều hành (phụ trách đoàn kiểm toán) phải ký tên vào phần ý kiến kiểm toán viên, nhưng danh tính của người này sẽ phải được công khai trong báo cáo thường niên của công ty.

Kết quả khủng hoảng kinh tế có một phần xuất phát từ đội ngũ kiểm toán kém hiệu quả. Các quy định giữ bí mật có tính truyền thống tạo điều kiện cho gian lận. Giới làm luật bắt đầu mạnh tay hơn nhằm đem lại sự rõ ràng và khôi phục niềm tin vào nền kinh tế.

4 tập đoàn kiểm toán lớn nhất thế giới

Giữ bí mật, hoặc che giấu

Thỉnh thoảng, người ta đồ rằng các ông lớn của giới kiểm toán nhìn pháp luật bằng một con mắt xem thường. Bằng chứng là năm 2001, Robert G. Kutsenda, một thành viên ban điều hành của hãng kiểm toán Arthur Andersen bị cấm hành nghề một năm, khi Ủy ban chứng khoán và giao dịch (SEC) ra án phạt công ty này vì có liên quan đến vụ lừa đảo tại Waste Management.

Trong khi dàn xếp thỏa thuận, Andersen cho Kutsenda ngồi ở vị trí phụ trách điều chỉnh một số quy định về “lưu trữ tài liệu” của công ty. Quy định mới được lập, khuyến khích xóa những thông tin, có thể trở thành bằng chứng chống lại ông này. Sự dính líu của Kutsenda bị đưa ra sau đó, khi các kiểm toán viên khai rằng quy định mới hướng dẫn họ hủy những tài liệu liên quan đến vụ Enron.

Vụ việc dẫn đến hồi kết của Andersen và sau đó, năm 2002, đạo luật Sarbanes-Oxley được thông qua cùng sự thành lập của Ủy ban Giám sát kiểm toán công ty đại chúng Hoa Kỳ (PCOAB).

Trước đó, PCOAB lại vừa công khai khiển trách Deloitte & Touche và phạt công ty này 2 triệu USD vì một chuyện tương tự. Bắt đầu từ một thành viên Ban điều hành của Deloitte, Christopher E. Anderson. Năm 2008, ông này cũng bị đình chỉ vì phê chuẩn những sổ sách bị xào nấu của hãng sản xuất xe tải Navistar.

Andersen bị cấm tham gia cộng tác với bất cứ DN kế toán nào trong vòng 1 năm. Nhưng Andersen đã không rời Deloitte. Ông ta chuyển sang làm ở một văn phòng quốc gia của hãng với vai trò chuyên viên tư vấn trong những vấn đề phức tạp.

Kết quả là Andersen lại được đưa lên một vị trí uy tín. 5 năm sau án phạt, ông ta vẫn làm cho Deloitte. Giám đốc điều hành hiện tại của hãng đã không có bình luận về chuyện án phạt.

Suốt một thời gian dài, các công ty Mỹ đã luôn tìm cách tránh việc công khai danh tính người trực tiếp phụ trách quá trình kiểm toán. Hệ thống quản lý cũng không tỏ ra gay gắt. Việc này tạo điều kiện cho những kịch bản lặp lại kiểu kể trên.

Các DN bị điều tra sai phạm cũng thường được giấu tên. Những phần được công bố trong báo cáo “sẽ được đăng tải với mức chi tiết phù hợp” nhằm “bảo vệ những thông tin bí mật và độc quyền” như quy định trong đạo luật Sarbox.

Công khai

Vấn đề nằm ở chỗ nếu nhà đầu tư không thể tin kiểm toán, họ cũng sẽ không tin những con số và tiền sẽ nằm im. Sự im lặng này không giúp gì cho chuyện phục hồi nền kinh tế.

Trong một thư ngỏ hồi cuối năm ngoái, Deloitte cho rằng, họ “không nhận thấy có bằng chứng” việc công khai danh tính thành viên ban giám đốc phụ trách kiểm toán sẽ khiến những người này tỏ ra có trách nhiệm hơn.

Còn trong một bài viết đăng tháng 9 - 10 trên tờ The Accounting Review, hai giáo sư ngành kế toán, Joseph V. Carcello trường Đại học Tennessee và Chan Li trường Đại học Pittsburgh chứng minh điều ngược lại. Họ kiểm tra những báo cáo kiểm toán tại Anh trước và sau năm 2009, khi thực hiện bắt buộc xác nhận danh tính người chịu trách nhiệm quá trình kiểm toán.

Nghiên cứu cho thấy, việc đòi hỏi các kiểm toán viên phải ký tên vào báo cáo buộc họ đưa ra những ý kiến có chất lượng hơn. Điều này “…tăng cường trách nhiệm của partner và tính minh bạch trong báo cáo kiểm toán” - bài viết kết luận.

Trong một nghiên cứu khác của W. Robert Knechel, Ann Vanstraelen và Mikko Zerni: những công ty có kiểm toán viên dễ tính thường phải có tài sản đảm bảo giá trị, để có thể được vay và những công ty như vậy thường giao dịch ở giá trị thấp hơn so với những công ty chọn nhà kiểm toán giàu uy tín.

Kết quả này dựa trên nghiên cứu những báo cáo được thực hiện bởi các chi nhánh của Big Four tại Thụy Điển. Quốc gia này yêu cầu hầu hết các công ty phải công khai danh tính kiểm toán viên.

Hồi trung tuần tháng 10, Ủy ban cạnh tranh của Anh cũng đưa ra quy định mới trong đó bắt buộc các công ty kiểm toán phải công khai báo cáo định kỳ sau 10 năm. Đây đã là gấp đôi so với dự định ban đầu.

PCOAB dự kiến sẽ đưa ra đề xuất chính thức tháng 12 này. Trong đề xuất cũng đưa ra vấn đề không đòi hỏi thành viên ban điều hành (phụ trách đoàn kiểm toán) phải ký tên vào phần ý kiến kiểm toán viên, nhưng danh tính của người này sẽ phải được công khai trong báo cáo thường niên của công ty. “Giới chuyên nghiệp công bố danh tính của họ một cách bình thường và họ đầy tự hào khi làm vậy”, James R. Doty, Chủ tịch Ủy ban giám sát nói.

Sâm Lê