Luật Tổ chức Tòa án nhân dân sửa đổi: Tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả xét xử

Tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân được trình bày, đề xuất mô hình Tòa án 3 cấp, kết thúc hoạt động Tòa án nhân dân cấp cao và cấp huyện, đồng thời thành lập Tòa án nhân dân khu vực. Với trọng tâm phân định nhiệm vụ, quyền hạn và tăng cường nhân sự, dự thảo luật hứa hẹn nâng cao hiệu quả xét xử, đảm bảo tính đồng bộ trong hệ thống pháp luật. Các đề xuất từ Tòa án nhân dân tối cao và Ủy ban Pháp luật và Tư pháp tạo nền tảng để Quốc hội hoàn thiện luật, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp.

Tái cấu trúc hệ thống Tòa án: Mô hình 3 cấp hiện đại

Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Lê Minh Trí nhấn mạnh rằng, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân nhằm tái cấu trúc hệ thống Tòa án theo mô hình 3 cấp, gồm Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, và Tòa án nhân dân khu vực. Dự thảo đề xuất kết thúc hoạt động của Tòa án nhân dân cấp cao và Tòa án nhân dân cấp huyện, đồng thời thành lập Tòa án nhân dân khu vực, chuyển các Tòa án nhân dân sơ thẩm chuyên biệt thành các Tòa chuyên trách trong Tòa án nhân dân khu vực, bao gồm Tòa Hình sự, Tòa Dân sự, Tòa Hành chính, Tòa Kinh tế, Tòa Gia đình và người chưa thành niên. Các sửa đổi này, được quy định tại Điều 4 của Luật hiện hành, hướng đến một hệ thống Tòa án tinh gọn, hiệu quả, phù hợp với yêu cầu cải cách tư pháp.

Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Lê Minh Trí

Để đáp ứng khối lượng công việc tăng thêm, dự thảo luật bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn cho Tòa án nhân dân tối cao, bao gồm phúc thẩm các vụ án hình sự mà bản án, quyết định chưa có hiệu lực pháp luật của Tòa án nhân dân cấp tỉnh bị kháng cáo, kháng nghị. Số lượng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao được đề xuất tăng từ 13-17 người lên 23-27 người, nhằm đảm bảo đủ nhân lực giải quyết các vụ án giám đốc thẩm, tái thẩm chuyển từ Tòa án nhân dân cấp cao, đáp ứng chỉ tiêu và yêu cầu chất lượng của Quốc hội. Một điều luật mới được bổ sung để quy định nhiệm vụ, quyền hạn của Tòa Phúc thẩm Tòa án nhân dân tối cao, tạo cơ sở pháp lý rõ ràng cho hoạt động xét xử phúc thẩm, ông Trí cho biết.

Đối với Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, dự thảo luật sửa đổi nhiệm vụ xét xử sơ thẩm, tập trung vào các vụ án hình sự có mức hình phạt cao nhất trên 20 năm tù, tù chung thân, tử hình, hoặc các vụ án nghiêm trọng, phức tạp khác. Nhiệm vụ giám đốc thẩm, tái thẩm các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án nhân dân khu vực bị kháng nghị cũng được bổ sung, nhằm tăng cường phân cấp, phân quyền, ông Trí nhấn mạnh. Tòa án nhân dân khu vực được tái cấu trúc từ các Tòa án nhân dân cấp huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, đảm bảo tính liên tục và hiệu quả trong xét xử.

Về cơ cấu tổ chức, dự thảo luật bổ sung thành phần Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia, thay 3 Chánh án Tòa án nhân dân cấp cao bằng 1 thủ trưởng đơn vị thuộc Tòa án nhân dân tối cao là Thẩm phán, 1 Chánh tòa Tòa Phúc thẩm Tòa án nhân dân tối cao, và 1 Chánh án Tòa án nhân dân cấp tỉnh do Chánh án Tòa án nhân dân tối cao chỉ định. Các quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của Chánh án, Thẩm phán, tiêu chuẩn bổ nhiệm Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, cũng như việc bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Hội thẩm nhân dân, được sửa đổi để phù hợp với mô hình 3 cấp, ông Trí cho biết.

Đảm bảo đồng bộ, thông suốt

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng khẳng định rằng, Ủy ban tán thành sự cần thiết sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân với các lý do được Tòa án nhân dân tối cao trình bày. Nội dung dự thảo luật phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng, đảm bảo tính hợp hiến, thống nhất với hệ thống pháp luật. Phạm vi sửa đổi tập trung vào các quy định liên quan đến sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy và nhiệm vụ, quyền hạn của Tòa án theo mô hình 3 cấp. Hồ sơ dự án luật đầy đủ, đúng quy định, đảm bảo chất lượng, đủ điều kiện để Quốc hội xem xét theo trình tự, thủ tục rút gọn, ông Tùng nhấn mạnh.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng

Ủy ban Pháp luật và Tư pháp tán thành mô hình tổ chức Tòa án gồm Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân cấp tỉnh, và Tòa án nhân dân khu vực, giữ nguyên các Tòa án quân sự theo luật hiện hành, đồng thời kết thúc hoạt động của Tòa án nhân dân cấp cao và cấp huyện. Việc phân định lại nhiệm vụ, quyền hạn của từng cấp Tòa án được đánh giá là phù hợp với chủ trương tăng cường phân cấp, phân quyền, tương xứng với nguồn lực hiện có và khả năng hoàn thành nhiệm vụ, đảm bảo hoạt động thông suốt, không gián đoạn, ông Tùng cho biết.

Ủy ban cũng nhất trí với đề xuất thành lập Tòa Phúc thẩm Tòa án nhân dân tối cao để thực hiện nhiệm vụ xét xử phúc thẩm các bản án, quyết định hình sự của Tòa án nhân dân cấp tỉnh chưa có hiệu lực pháp luật bị kháng cáo, kháng nghị. Việc tăng số lượng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao từ 13-17 người lên 23-27 người được ủng hộ, nhằm đảm bảo đủ nhân lực thực hiện các nhiệm vụ xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm mới tiếp nhận từ Tòa án nhân dân cấp cao, đáp ứng yêu cầu về chất lượng và thời hạn, ông Tùng nhấn mạnh.

Để đảm bảo tính đồng bộ, Ủy ban tán thành việc trình Quốc hội ban hành Nghị quyết về thi hành Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, Luật Tổ chức Viện Kiểm sát nhân dân, các luật tố tụng, và các luật liên quan. Nghị quyết này sẽ bao quát đầy đủ việc triển khai thi hành và các nội dung chuyển tiếp, đảm bảo tính thống nhất giữa các dự thảo luật được trình tại Kỳ họp thứ 9. Cơ quan soạn thảo cần tiếp tục rà soát để quy định đầy đủ các nội dung chuyển tiếp, giúp Tòa án, Viện kiểm sát nhân dân, và các cơ quan liên quan hoạt động thông suốt trong và sau quá trình tái cấu trúc, ông Tùng đề xuất.