Mai Trung Thứ - bậc kỳ tài tranh lụa

Thời gian gần đây, những thông tin về các cuộc đấu giá tranh Việt tại các sàn đấu giá danh tiếng của thế giới thu hút sự quan tâm của dư luận, đặc biệt là những người yêu mỹ thuật. Trong số những cái tên tạo nên sức nóng đó, danh họa Mai Trung Thứ được nhắc đến nhiều, với những tác phẩm đấu giá lập kỷ lục. Dù vậy, ít người biết về họa sĩ Mai Trung Thứ, vì ông có thời gian dài sống ở Pháp.

Họa sĩ Mai Trung Thứ (ông còn có bút danh Mai Thứ) là một trong những tài năng hội họa của mỹ thuật hiện đại Việt Nam những năm đầu thế kỷ XX. Ông sinh năm 1906, quê ở làng Do Nha, huyện An Dương, tỉnh Kiến An (cũ) nay là xã Tân Tiến, huyện An Dương, Hải Phòng. Mai Trung Thứ nằm trong danh sách học viên tốt nghiệp khóa đầu tiên của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (1925-1930), đồng môn khóa I với họa sĩ Nguyễn Phan Chánh, Lê Phổ, Lê Văn Đệ...

Sau khi ra trường, bằng tài năng và tâm huyết, tên tuổi Mai Trung Thứ dần gắn liền với những bức tranh lụa về đề tài phụ nữ, trẻ em, cuộc sống thường ngày dưới cái nhìn Á Đông. Sau này, ông được ví là một trong “tứ kiệt trời Âu” của nền hội họa Việt Nam, gồm: Phổ - Thứ - Lựu - Đàm.

Tác phẩm “Năm đứa trẻ” của họa sĩ Mai Trung Thứ

Trong những năm qua, tranh của họa sĩ Mai Trung Thứ chưa bao giờ có giao dịch rẻ. Và tại những phiên đấu giá quốc tế, mỗi khi có tác phẩm của danh họa Mai Trung Thứ đều nhanh chóng được gõ búa thành công. Thống kê cho thấy, thời gian qua, tác phẩm của Mai Trung Thứ nhiều lần được trả giá cao như: “Tiệc trà” có giá 815.500 đô la Hồng Kong (khoảng 2,2 tỷ đồng), “Người phụ nữ nhìn qua ban công” lên tới 600.000 Hồng Kong (hơn 1,7 tỷ đồng), “Bên ông” đạt giá 235.832€ (khoảng 6,3 tỷ đồng), “Năm đứa trẻ” gõ búa ở mức 180.000 euro (khoảng 4,6 tỷ đồng)...

Đặc biệt, bức tranh “Chân dung cô Phương” gây xôn xao trong giới mỹ thuật và các nhà sưu tập cách đây ít lâu với giá ở mức kỷ lục: 3,1 triệu USD (khoảng 72 tỷ đồng, cả thuế, phí). Bức tranh này được họa sĩ Mai Trung Thứ vẽ bằng chất liệu sơn dầu, kích cỡ 78x135cm, trưng bày lần đầu tại Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương vào năm 1930. Nhiều tài liệu cho biết, tác phẩm này đã được tuyển chọn để tham dự Triển lãm quốc tế thuộc địa năm 1931 ở Paris (Pháp) và ngay sau triển lãm kết thúc, một nhà sưu tập tranh người Pháp mua bức tranh này. Qua thời gian, tác phẩm nằm trong bộ sưu tập Les Souvenirs D'Indochine: Property from the Madame Dothi Dumonteil Collection (Ký ức Đông Dương: Bộ sưu tập của bà Dothi Dumonteil) thuộc sở hữu của bà Dothi Dumonteil. Bà cùng chồng mình Pierre Dumonteil - một nhà sưu tập nghệ thuật có tiếng - đã sở hữu nhiều tác phẩm của các danh họa Việt Nam.

Giờ đây, sau 90 năm, “Chân dung cô Phương” lại lộ diện và tạo nên một dư chấn trong cộng đồng sưu tập tranh thời Đông Dương.

Như đã nói ở trên, Mai Trung Thứ là họa sĩ nổi tiếng của nền mỹ thuật Việt Nam. Trong những năm theo học tại Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, Mai Trung Thứ theo đuổi chất liệu tranh sơn dầu và đi sâu vào vẽ cảnh sinh hoạt của nông thôn Việt Nam thời đó. Bạn đồng khóa là họa sĩ Lê Phổ khi đó đánh giá Mai Trung Thứ là người vẽ giỏi nhất khóa. Về sau, Mai Trung Thứ chuyển sang vẽ tranh lụa - chất liệu tranh đã tạo nên tên tuổi ông sau này. Tranh lụa của Mai Trung Thứ mang tới cho người đối diện cảm giác bình yên, thư thái…

Những năm 1930, cùng với một số họa sĩ khác, Mai Trung Thứ tham gia trưng bày tranh ở nhiều nước trên thế giới như ở Italia (Roma 1932, Milan 1934, Naples 1934), ở Bỉ (Brussels 1936), ở Mỹ (San Francisco 1937) và ở Pháp nơi ông đến định cư sau này. Sau khi tham gia Hội chợ đấu xảo Paris năm 1936, Mai Trung Thứ quyết định ở lại sống và hoạt động nghệ thuật tại Paris - nơi hội tụ các danh họa bậc thầy của thế giới lúc đó. Năm 1980, ông qua đời vì bệnh tim, hưởng thọ 75 tuổi. Thi hài của ông được an táng dưới chân một ngọn núi cách thủ đô Pháp không xa. Suốt mấy chục năm sống và làm việc tại thủ đô nước Pháp, ông chủ yếu vẽ bằng ký ức về đề tài thiếu nữ, trẻ em, phong cảnh làng quê...

Theo giới phê bình mỹ thuật, Mai Trung Thứ đã để lại một tài sản tinh thần vô giá với những bức tranh nhẹ như gió thoảng của những “Nụ hôn”, “Hạnh phúc”, “Trường thọ”, “Tuổi thơ”, “Tĩnh vật hoa ly”… Chỉ cần điểm qua những tên gọi tác phẩm đã thấy bảng lảng đâu đó một Mai Trung Thứ yêu đời - lãng tử trong nền nghệ thuật tạo hình cận hiện đại Việt Nam.

Hơn nửa thế kỷ sống xa Tổ quốc, tên tuổi họa sĩ Mai Trung Thứ ít được nhắc đến nếu so với các họa sĩ cùng thời. Tuy nhiên, ngoài những cống hiến cho nền hội họa Việt Nam, ông còn có nhiều đóng góp quý báu cho nền điện ảnh Việt Nam. Một số tài liệu vẫn còn ghi nhận: Năm 1946, ông gửi về nước bộ phim tài liệu ông quay được với nhan đề “Sức sống của 25.000 Việt kiều tại Pháp” do chính ông đứng tên hãng sản xuất là Tân Việt. Bộ phim sau đó được chiếu rộng rãi trên các rạp ở Hà Nội. Cũng năm 1946, nhận lời mời của Tổng thống Cộng hòa Pháp, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng đoàn đại biểu cấp cao sang thăm Cộng hòa Pháp. Khi đó, họa sĩ Mai Trung Thứ là Giám đốc hãng phim Tân Việt đã được cử đi cùng Bác Hồ 4 tháng để quay phim, ghi lại các hoạt động của Hồ Chủ tịch trên đất Pháp. Năm 1975, họa sĩ Mai Trung Thứ đã tặng lại cho Việt Nam những thước phim quý giá này…