Mô hình "Cánh đồng mẫu lớn" - lợi ích của nông dân ở đâu?

Hiện nay, mô hình làm ăn được gọi là cánh đồng mẫu lớn đang nở rộ thành phong trào tại các tỉnh ĐBSCL, trong nông dân cũng có 2 luồng dư luận, khen cũng có mà chê cũng có.

Báo Bắc Giang có bài viết: “Xây dựng cánh đồng mẫu lớn: "Cuộc cách mạng" trong sản xuất nông nghiệp hàng hóa”. Báo Nhân Dân rút tít: “Cánh đồng mẫu lớn hướng tới nền nông nghiệp hiện đại”. Cả hai bài viết trên đều xem cánh đồng mẫu lớn là một cuộc cách mạng trong nông nghiệp để tiến lên một nền nông nghiệp hiện đại.

Báo Lao Động lại cho rằng: “Cánh đồng mẫu lớn: Vẫn chưa thể… lớn”. Báo Người Lao Động thì nhận xét: “Lúa ở những cánh đồng mẫu không bán đuợc”. Hai tờ báo này đưa ra những nhận định không lạc quan về cánh đồng mẫu lớn.

Vậy nông dân chúng tôi nghĩ sao về mô hình được gọi là cánh đồng mẫu lớn?

Thực ra chẳng hề có cánh đồng mẫu lớn. Nông dân chúng tôi nghĩ rằng mô hình cánh đồng mẫu lớn chỉ có lợi nhiều cho doanh nghiệp mà có rất ít lợi cho nông dân. Nông dân chúng tôi nghĩ rằng mô hình cánh đồng mẫu lớn sẽ không bao giờ lớn được.

Chẳng hề có cánh đồng mẫu lớn

Đến huyện Tân Hồng, sẽ thấy chẳng hề có cánh đồng mẫu lớn, một công ty kinh doanh thuốc bảo vệ thực vật không ký hợp đồng với từng xã, ấp, hay từng tập đoàn để tạo thành cánh đồng mẫu lớn, mà công ty lại ký riêng lẻ từng nông dân, nên những nông dân tham gia ký hợp đồng tạo thành những cánh đồng da beo lẫn lộn với những nông dân không tham gia. Qua cách ký hợp đông riêng lẻ từng nông dân có đất ở xa nhau này, ta thấy công ty này chẳng quan tâm gì đến việc tạo ra các cánh đồng mẫu lớn.

Vì thế, nói rằng cánh đồng mẫu lớn tạo ra vùng nguyên liệu lớn là không đúng.

Theo thông tin nông dân chúng tôi biết, thì ký hợp đồng với từng người riêng lẻ sẽ làm cho việc sấy lúa của công ty được dể dàng khi nông dân thu hoạch, còn nếu ký từng vùng thành cánh đồng mẫu lớn thì khi nông dân thu hoạch kế tiếp nhau, công ty không sấy lúa kịp.

Mô hình cánh đồng mẫu lớn lợi nhiều cho doanh nghiệp

Lợi thứ nhất: công ty kinh doanh thuốc bảo vệ thực vật tăng lợi nhuận do bán được thuốc BVTV cho nông dân. Nông dân trong cánh đồng mẫu có thể không nhận phân bón, nhưng phải nhận thuốc bảo vệ thực vật từ công ty.

Lợi thứ 2: bán lúa giống cho nông dân với giá cao. Công ty buộc nông dân phải dùng lúa xác nhận để gieo sạ, nhưng không cho nông dân gây giống xác nhận từ giống nguyên chủng, mà bắt nông dân phải nhận giống xác nhận từ công ty với giá 13.300 đồng/kg, trong khi đó giá lúa hàng hóa chỉ khoảng 5.500 đồng/kg. Một héc ta nông dân sạ khoảng 260 kg, vậy chỉ với việc cung cấp giống xác nhận công ty lời: 7.800 * 260 = 2.028.000 đồng/héc ta.

Lợi thứ 3: do được gieo sạ từ giống xác nhận nên chất lượng lúa gạo rất cao, doanh nghiệp bán gạo cho khách hàng với giá cao hơn giá gạo hàng hóa cùng loại thông thường trên thị trường.

Lợi thứ 4: Doanh nghiệp mua trực tiếp từ nông dân nên không phải tốn chi phí trung gian mua lúa cho thương nhân mua lúa, và không tốn chi phí xay lúa thành gạo.

Nhưng cần nhấn mạnh rằng lợi nhuận phát sinh từ việc giảm chi phí trung gian và tăng chất lượng lúa gạo công ty hưởng trọn, nông dân không được đồng nào cả.

Mô hình cánh đồng mẫu lớn chẳng lợi gì cho nông dân

Điều mà nông dân quan tâm nhất là giá lúa, thì doanh nghiệp lại qui định mua lúa theo giá thị trường.

Giá lúa thị trường là giá mà Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) đưa ra, mua lúa theo giá VFA đưa ra thì cánh đồng mẫu lớn có hơn gì VFA, mua lúa giá VFA đưa ra thì nông dân đuợc lợi ích gì đâu.

Trong khi đó nông dân phải bỏ tiền ra mua giống xác nhận giá cao 13.300 đồng/kg, mỗi héc ta nông dân sạ 260 kg như vậy tiền mua lúa giống xác nhận héc ta là: 3.458.000 đồng, Cao hơn nông dân không vào cánh đồng mẫu lớn 2.028.000 đồng/héc ta.

Với trình độ của nông dân hiện tại, chỉ cần có giống nguyên chủng nông dân gây thành giống xác nhận hết sức dễ dàng, đảm bảo chất lượng. Tại sao công ty không cung cấp giống nguyên chủng cho nông dân, để nông dân gây thành giống xác nhận, hoặc cho phép nông dân mua giống nguyên chủng từ trại giống để gây giống, mà lại bắt nông dân mua giống xác nhận của công ty với giá cao khoảng 2,5 lần giá lúa giống thường?

Chưa cần đến 10 kg lúa nguyên chủng nông dân có thể gây giống cho héc ta, tức là chỉ cần 170.000 đồng tiền giống nguyên chủng nông dân đã gây đủ giống xác nhận cho héc ta. Như vậy, thay vì chỉ tốn 170.000 đồng để gây giống, nông dân phải bỏ ra số tiền đến 3.458.000 đồng để mua lúa giống xác nhận.

Mô hình cánh đồng mẫu lớn sẽ mãi chẳng lớn

Mô hình cánh đồng mẫu lớn không lớn được, vì nó chỉ tăng thêm lợi nhuận cho doanh nghiệp, còn nông dân thì lợi nhuận tăng không đáng kể, hay nói cho có vẻ khoa học: không có một chút ý nghĩa thống kê nào khi so sánh nông dân tham gia cánh đồng mẫu lớn với nông dân không tham gia.

Mô hình cánh đồng mẫu lớn không lớn được, vì đây là mô hình chỉ có các công ty thuốc bảo vệ thực vật thực hiện, còn các doanh nghiệp xuất khẩu gạo trong Hịêp hội lương thực Việt Nam (VFA) đến giờ vẫn không tham gia. Tổng công ty lương thực miền Nam là công ty của Nhà nước xuất khẩu mỗi năm trên 3 triệu tấn gạo (khoảng 6 triệu tấn lúa) vẫn chưa tham gia.

Chúng ta đang nói tới một mô hình cho việc sản xuất lúa gạo, tức là một mô hình cho trên 1 triệu héc ta, muốn vậy tất cả các doanh nghiệp trong VFA phải tham gia, còn chỉ có các công ty thuốc bảo vệ thực vật làm cánh đồng mẫu lớn, thì diện tích cánh đồng mẫu lớn tăng rất chậm và chỉ nằm ở mức vài chục ngàn héc ta.

Mô hình mà chúng ta đang gọi là cánh đồng mẫu lớn, thực ra chỉ là mô hình làm ăn đạt lợi nhuận tối đa của riêng các công ty thuốc BVTV, chứ không phải là mô hình mà nông dân cần, vì thế không nên quá ca ngợi mô hình này, mà phải tìm ra một mô hình mà nông dân có thể bán lúa ổn định với giá cao.

Hoàng Kim (Đồng Tháp)