Mỹ nợ thế giới hay thế giới nợ Mỹ?

Một người Hoa đã nói với tôi: “Hai nhà nước Trung Quốc và Mỹ có cùng một mối quan tâm là lo cho dân Mỹ sung sướng!”, bởi vì dù Mỹ đã mang một núi nợ thì Bắc Kinh cứ phải cho vay thêm tiền tiêu xài, trong khi giới đi làm công tại Trung Quốc bị ép với đồng lương thấp và an sinh xã hội kém mà không được hưởng đầy đủ thành quả lao động của họ.

Thế giới vẫn “mê” USD

Nếu có hai dự báo kinh tế thường xuyên từ 10 - 20 năm nay mà vẫn chưa xảy đến, một là nền kinh tế Trung Quốc sẽ sụp đổ và hai là đồng USD sẽ mất đi vị trí thống trị toàn cầu. Bài viết này sẽ phân tích nghịch lý của đồng USD vốn trải qua nhiều tai biến như: cuộc Đại khủng hoảng năm 2007-2009, ngân sách nhà nước Mỹ suýt phá sản do chính phủ tê liệt năm 2011, Ngân hàng Trung ương in ra 4.000 tỷ USD để hỗ trợ nền kinh tế, hay núi nợ lên đến con số chưa từng thấy 17.500 tỷ USD – các trường hợp này giả sử xảy ra tại bất cứ nước nào khác cũng khiến cho chủ nợ kinh hoảng bỏ chạy.

Riêng chỉ đối với Mỹ vẫn được thế giới tiếp tục ùa vào cho vay không lãi! Làm thế nào Mỹ chiếm được điều mà các chuyên viên kinh tế gọi là “phần tiện nghi quá đáng” (exorbitant privilege) như vậy?

Câu trả lời lại là một câu hỏi khác rằng tiền nhàn rỗi gửi ở đâu tốt hơn ngoài Mỹ? Cho dù các con số ở trên cho thấy, việc chọn mặt gửi vàng cho nước Mỹ cũng vô cùng bấp bênh, nhưng so với hai đơn vị tiền tệ quan trọng khác thì Nhật đã suy trầm từ 20 năm nay với tỷ lệ nợ công cao ngất ngưởng hơn cả Mỹ, trong lúc euro của châu Âu suýt bị sụp đổ chỉ mới năm vừa rồi.

Cả hai nền kinh tế lớn này đều lại đang đi vào giai đoạn lão hóa nên không thể nào tăng trưởng nhanh được.

Xem ra chỉ còn Trung Quốc với đồng Nhân dân tệ (NDT) được xem như đối thủ của tiền USD: trọng lượng dùng trong mậu dịch toàn cầu tăng nhảy vọt từ 2% (2012) lên 9% (2013). Bắc Kinh phát huy vai trò của NDT trong thương mại quốc tế cho xứng đáng với ưu thế mậu dịch của nước này. Một mặt nhằm giảm chi phí hoán đổi ra USD hay euro đồng thời để thế giới quen dần với tấm ảnh của Mao Trạch Đông in trên tờ giấy bạc - cũng giống như hình Tổng thống Washington trên tấm USD.

Ngược lại Trung Quốc chưa định biến NDT thành một đơn vị trữ lượng để các quốc gia khác tích lũy ngoại tệ như đồng USD. Có nhiều lý do nhưng chủ yếu là do: Để các nước thu vào NDT có nghĩa là Trung Quốc phải chịu thâm thủng mậu dịch với thế giới;

Trung Quốc phải mở cửa thị trường tài chính để giới đầu tư bỏ tiền mua nợ công; và Bắc Kinh phải nới lỏng kiểm soát hối đoái để việc mua bán NDT sát hơn với giá trị thực tế. Cả ba biện pháp này đều trái với chính sách hiện thời của nhà nước Trung Quốc.

Rốt cục USD Mỹ vẫn được ưa chuộng cho dù thế giới phàn nàn tại sao Mỹ được hưởng phần tiện nghi quá đáng như đã trình bày bên trên. Tuy nhiên cũng phải thấy rằng Mỹ trả giá khá đắt khi cho phép tiền của mình trở thành trữ lượng tiền tệ quốc tế: các nước thu USD vào khiến tiền Mỹ cao giá, nhờ vậy họ dễ bán hàng giá rẻ sang Mỹ.

Nghịch lý của đồng tiền “mạnh”

Vậy là Mỹ phải chịu thâm thủng mậu dịch trong 40 năm nay khiến không ít dân chúng thất nghiệp và nhiều ngành sản xuất chạy ra nước ngoài. Các nước tích lũy USD một phần dùng vào đầu tư, phần còn lại mua thêm nợ công của Mỹ (và Âu-Nhật nhưng với con số ít hơn) tạo thành vòng luẩn quẩn để giữ đồng USD cao giá nhằm tiếp tục bán hàng sang Mỹ.

Trong thương mại quốc tế có nước xuất cảng thì phải có nơi mua hàng nhập cảng, thị trường Âu-Nhật nay đang sút giảm nhiều do kinh tế yếu kém nên nếu Mỹ lại phá giá đồng USD giảm mua hàng hoá thì cả thế giới thừa người bán thiếu kẻ mua!

Một lý do khác khiến các nước đang trỗi dậy tích trữ USD do từ kinh nghiệm cuộc khủng hoảng kinh tế 1998 khi giới đầu tư quốc tế rút vốn tháo chạy ra khỏi vùng Đông Á, Nga và Nam Mỹ. Nhiều chính phủ bị điêu đứng hay sụp đổ khi dân chúng biểu tình phản đối rầm rộ các biện pháp khắc khổ ngặt nghèo do IMF đặt để như điều kiện để nhận cứu trợ.

Nền kinh tế của các khối này sau đó phục hồi nhanh chóng nhờ vào xuất cảng hàng hoá như Hàn Quốc và Đài Loan, hoặc giá năng lượng tăng vọt như Brazil và Nga. Sau đó họ quyết tâm tích tụ quỹ dự trữ lớn để ngăn ngừa không cho tài phiệt quốc tế thao túng như trước đây. Nhưng giữ tiền mặt phải có chỗ gửi, nên họ không còn cách nào khác hơn là tiếp tục cho Mỹ mượn tiền.

Nếu thế giới tiếp tục cho Mỹ vay với lãi suất từ 1-2% trong lúc GDP của Mỹ tăng trưởng 2-3%/năm thì Mỹ có thể gánh thêm nợ… dài dài mà không lo phá sản! Các chủ nợ chịu lỗ vì lâu dài đồng USD sẽ sụt giá so với NDT và tiền tệ của các nước đang phát triển do nền kinh tế của khối này tăng trưởng nhanh hơn so với Mỹ.

Một quy luật đầu tư không suy suyển là muốn an toàn phải chịu mất lời, nhưng vấn đề đặt ra kế tiếp là đồng USD có thật là nơi an toàn hay thế giới đang giao trứng cho ác?

Cuộc Đại khủng hoảng 2007-2009 cho thấy, các định chế kinh tế của Mỹ như ngân hàng, bảo hiểm cũng không phải hoàn toàn minh bạch và đáng tin cậy, trong lúc chính quyền Mỹ cũng có thể bị tê liệt bởi tranh chấp nội bộ kéo nền kinh tế suy sụp thêm. Nhờ Fed có biện pháp thích ứng in tiền ào ạt để thoát khỏi khủng hoảng, nhưng cũng vì vậy mà cơ quan này mua vào một núi giấy IOU (cụm từ bình dân cho giấy nợ I owe You) trị giá 4.000 tỷ USD mà chưa ai biết cách nào thanh toán trong tương lai.

Chỉ còn một lý do để giải thích tại sao thế giới – kể cả các đối thủ chính trị như Trung Quốc và Nga vẫn phải mua công phiếu của Mỹ tức là trong đám mù kẻ chột làm vua. So với USD thì euro và tiền Nhật còn thiếu khả tín hơn, còn nói đến kém minh bạch hay thiếu tin cậy thì các ngân hàng và nhà nước Trung Quốc lại đáng sợ hơn nhiều.

Trong vòng 5 năm từ 2007-2012 nước ngoài cho Mỹ mượn 3.300 tỷ USD so với dân Mỹ cho nhà nước vay 2.200 tỷ USD. Giả sử chính phủ Mỹ cho tăng lạm phát để xoá nợ (vì: lạm phát tăng = tiền mất giá = trị giá nợ giảm) thì sẽ ảnh hưởng đến dân chúng nhất là giới hồi hưu vốn thuộc thành phần cử tri đi bầu đông đảo.

Cho nên đối với một quốc gia dân chủ như Mỹ thì thế giới được an ủi phần nào là nhà nước không dám làm liều để quỵt nợ – hoặc giả hoàn cảnh bó buộc quá thì trước khi có biện pháp mạnh các phe phái cũng tranh luận om sòm công khai nên nước ngoài không bị bất ngờ để có chút thời giờ tháo chạy!

Nợ công của Mỹ có quá nhiều người mua và chuyền tay nhiều lần nên chính phủ Mỹ cũng không thể nhắm riêng một đối tượng nào để thanh toán: thí dụ như Nga chiếm Crimea thì Mỹ có muốn trừng phạt xóa sổ nợ (!) cũng không phanh phui ra được công phiếu nào là do Nga nắm giữ.

Ngược lại các chủ nợ lớn có cay đắng cũng không dám bắt chẹt thị trường trái phiếu Mỹ: thí dụ vì tranh chấp nên Bắc Kinh hăm dọa bán ra công phiếu Mỹ trị giá 100 triệu USD để không ai mua thêm nợ mới của Mỹ, chỉ tin đồn này thôi cũng đủ làm rối loạn thương mại và tài chính toàn cầu, khiến Trung Quốc sẽ thiệt hại hơn nhiều trong tổng số 4.300 tỷ USD mà họ đang nắm giữ.

Để kết luận, có hai hiện tượng thăng bằng trong thiên nhiên với cái ghế bốn chân (thăng bằng vững chãi) hay cái ghế một chân (thăng bằng nhưng lắc lư). Nền tài chính quốc tế nói chung và vị trí của đồng USD Mỹ đang đánh đu trên cái ghế một chân mà đôi khi chỉ do một ngọn gió thổi nhẹ cũng bị đổ nhào.

Vậy mà thế giới cứ phải hợp sức giữ cho anh làm xiếc nhào lộn vì sợ đổ ngã thì mọi người đều ngã chồng lên nhau. Cho nên, nếu đồng USD vẫn tiếp tục giữ vai trò thống trị trong 20 - 30 năm nữa cũng không phải là chuyện đáng ngạc nhiên.

Bảo Ngọc (st)