Nhìn lại cuộc khủng hoảng tài chính thế giới

Đúng 5 năm sau ngày thế giới bước vào cuộc khủng hoảng tài chính, nhật báo Les Echos dành một chùm bài cho đề tài này với tựa đề trên trang nhất “9/8/2007 - 9/8/2012: Khủng hoảng tròn 5 tuổi”.

Theo Les Echos, sự kiện tòa tháp đôi ở New York bị tấn công khủng bố vào ngày 11/9/2001 hầu như ai cũng nhớ, trong khi ít người còn nhớ được rằng cách đây đúng 5 năm, vào ngày 9/8/2007, nền tài chính quốc tế chính thức rơi vào một khủng hoảng hết sức nghiêm trọng mà đến nay vẫn chưa có hồi kết. Sáng 9/8, ngân hàng Pháp BNP Paribas tạm đình lại ba quỹ đầu tư có liên quan đến các hoạt động cho vay thế chấp dưới chuẩn đáng ngờ trong lĩnh vực bất động sản của Mỹ. Đối diện với nguy cơ thị trường liên ngân hàng thiếu tiền, Thống đốc Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) khi đó là Jean Claude Trichet lập tức tháo khoán gần 100 tỷ euro. Ngay sau đó, các ngân hàng trung ương Anh, Nhật Bản và Mỹ cũng nối gót tung ra thị trường tổng cộng hơn 330 tỷ USD. Trong những tháng tiếp theo, thủ phạm đã được nhận diện, đó là thái độ vô trách nhiệm của nhiều ngân hàng Mỹ trong các hoạt động kinh doanh tín dụng. Đỉnh cao của khủng hoảng là sự sụp đổ vào tháng 9/2008 của Lehman Brothers, một trong các ngân hàng lớn nhất nước Mỹ.

Thị trường chứng khoán Mỹ hoảng loạn khi nhiều định chế tài chính lớn sụp đổ. (Ảnh: ST)

Các cường quốc đã phải nỗ lực hợp tác qua các kỳ họp thượng đỉnh của G20 để đối phó với cuộc khủng hoảng tài chính nghiêm trọng nhất kể từ thời kỳ Đại suy thoái những năm 1930. Dù không khiến nền tài chính toàn cầu rơi vào sụp đổ hoàn toàn, cuộc khủng hoảng tài chính bắt đầu từ 2007 đã làm cho các cường quốc công nghiệp lớn nhất suy yếu. Cho đến nay, người ta vẫn còn chưa có lời giải cho các câu hỏi: Liệu có phải thế giới đang chứng kiến sự kết thúc của kỷ nguyên phương Tây với siêu cường Mỹ? Liệu thế giới tư bản của giai đoạn “phi điều tiết” trong thập niên 1980 nay đã hết thời?

Les Echos điểm lại các hoạt động chính của G20, nhóm nước đóng góp hơn 90% GDP toàn cầu, trong nỗ lực tái lập lại nền kinh tế tư bản. Biến cố 2007 và nhất là việc ngân hàng Lehman Brothers sụp đổ, buộc nguyên thủ của 20 nước lần đầu tiên họp lại với nhau tìm giải pháp vào tháng 11/2008 theo sáng kiến của Pháp và Anh. Tất cả những vấn đề nóng bỏng của nền kinh tế toàn cầu đã lần lượt được đưa ra thảo luận, từ việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế cân bằng và bền vững cho đến việc cải cách triệt để hệ thống tài chính ngân hàng, chống “các thiên đường trốn thuế” và cải cách các định chế tài chính quốc tế. Tuy nhiên, theo dòng thời gian, các cuộc tranh luận tại G20 kéo dài mà ít mang lại kết quả, và cho đến nay, cuộc cải cách thực sự cho một nền quản trị toàn cầu vẫn chưa thực hiện được.

Trong bối cảnh khủng hoảng tiếp diễn mà chưa có các giải pháp triệt để, Les Echos ghi nhận vai trò của các ngân hàng trung ương, như “các thành lũy chống lại sự hỗn loạn”. Mức độ nghiêm trọng của khủng hoảng buộc các ngân hàng tạo ra các phương thức can thiệp mới. Trong thời gian khủng hoảng làm chao đảo toàn thế giới, theo Les Echos, các định chế tiền tệ chủ yếu này đã làm hết sức để trở thành “những mỏ neo duy trì sự ổn định”.

Riêng tại Khu vực đồng euro, tín dụng cho các ngân hàng được cung cấp dễ dàng hơn. Gần đây, để hỗ trợ các nước trong khu vực hơn nữa, ECB còn chấp nhận mua lại nợ của các quốc gia gặp khó khăn, vốn là điều trước đó không được phép, với một số điều kiện về chính trị. Biến cố chưa từng có là Thủ tướng Italia Berlusconi bị mất chức vào năm 2011, dưới áp lực của ECB. ECB cũng gia tăng trừng phạt các quốc gia không tôn trọng kỷ luật ngân sách.

Cũng liên quan đến cuộc khủng hoảng tài chính và kinh tế toàn cầu kéo dài 5 năm nay, Les Echos đặt vấn đề về vai trò của khoa kinh tế học, với ghi nhận rằng tuyệt đại đa số các nhà kinh tế học đã không hay biết gì về các hiểm họa đe dọa nền kinh tế toàn cầu trong một thời gian dài và vì thế, cuộc khủng hoảng này dường như đã không được ai dự đoán.

Thật ra, cũng đã có nhiều tiếng nói cảnh báo về bong bóng bất động sản hay chỉ trích giới lãnh đạo ngân hàng Mỹ. Đã từng có những người như nhà kinh tế Pháp Maurice Allais (giải Nobel 1988), ngay từ những năm 1950, đã chứng minh với các kinh tế gia xuất sắc của Mỹ rằng chính họ không phải là những người duy lý. Ngay từ năm 1978, nhà kinh tế Mỹ Herbert Simon (giải Nobel 1978) đã được vinh danh vì các công trình về “tư duy lý tính bị giới hạn”.

Thế nhưng những tiếng nói phản biện vẫn chỉ là của những người nằm ở ngoài hệ thống. Cho đến khi khủng hoảng bùng nổ, người ta buộc phải nhìn nhận lại các quan điểm chính thống. Giải Nobel cao quý, do Ngân hàng Thụy Điển đảm nhiệm, ngày càng được trao thường xuyên hơn cho các nghiên cứu cho thấy rằng nhiều lý thuyết nổi tiếng trong khoa kinh tế học dựa trên “các giả thuyết phi hiện thực”. Các nghiên cứu về lịch sử kinh tế, về tâm lý kinh tế được chú trọng hơn.

Theo nhận định của Les Echos, dù đã nhiều vấn đề cụ thể đã được soi sáng, vẫn còn vắng bóng một cái nhìn toàn thể về các cơ chế vận hành chủ yếu của nền kinh tế thế giới.

Cường Dũng