Những âm vang “Về Nguyễn Huy Thiệp”

Ngược thời gian, tháng 3/2021, văn đàn Việt bàng hoàng bởi nhà văn Nguyễn Huy Thiệp đã về với đất mẹ bởi cơn bạo bệnh hơn 1 năm cuối đời. Sự ra đi của nhà văn này để lại nhiều xót thương cho đồng nghiệp, độc giả yêu mến ông.

Nhà thơ Hữu Việt chia sẻ: “Nguyễn Huy Thiệp là hiện tượng độc đáo của văn học Việt Nam thời kỳ đổi mới (từ năm 1986) và có lẽ sẽ để lại sức ảnh hưởng và dấu ấn lâu dài trên văn đàn”. Ông viết truyện ngắn, thơ, tiểu thuyết, tiểu luận văn chương, kịch... nhưng đặc sắc nhất là truyện ngắn. Truyện ngắn của ông có cấu trúc, nhân vật, ngôn ngữ, cách triển khai riêng biệt, tạo thành một từ trường nghệ thuật mạnh tới mức một thời gian dài, nhiều cây bút trẻ bị hút vào từ trường ấy, chỉ thoáng đọc đã nhận ra ngay “chất Nguyễn Huy Thiệp đặc sệt” trong sáng tác của họ. Ðó là những câu văn ngắn, tốc độ nhanh, ngữ pháp đơn giản, nhưng sắc lẹm, nhiều ẩn dụ, có lúc thật tinh khôi, có lúc thật ám ảnh, ma mị.

Cuốn sách “Về Nguyễn Huy Thiệp” vừa được phát hành nhân 100 ngày mất của tác giả “Tướng về hưu”

Truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp đa dạng đề tài, nông thôn có Chảy đi sông ơi, Những bài học nông thôn, Thương nhớ đồng quê, Chăn trâu cắt cỏ, Chú Hoạt tôi... Mảng đề tài viết về miền rừng núi của Nguyễn Huy Thiệp có những truyện ngắn xuất sắc: Những ngọn gió Hua Tát, Muối của rừng, Những người thợ xẻ... Và một mảng đề tài nữa về cuộc sống thị dân: Huyền thoại phố phường, Tướng về hưu, Không có vua... tuy được viết về khía cạnh ngột ngạt, bức bối nhưng vẫn đặt ra được những câu hỏi về lẽ sống, nhân cách và lấp lánh lòng yêu thương con người. Hiện tại, Nguyễn Huy Thiệp đang được Hội Nhà văn Việt Nam đề cử Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật năm 2021 cho hai tập truyện ngắn Tướng về hưu và Những ngọn gió Hua Tát.

Thời gian thấm thoắt thoi đưa, nay Nguyễn Huy Thiệp đã về cõi nhớ được trăm ngày có lẻ. Nhớ thương một cây bút xuất chúng, cuốn sách “Về Nguyễn Huy Thiệp” vừa được ra mắt trực tuyến vào đầu tháng 7/2021. Nhiều độc giả quan tâm và đón nhận cuốn sách này bởi cầm trên tay và đọc nó, bất kể anh cũng có thể nhận ra tiến trình 30 năm sáng tạo của Nguyễn Huy Thiệp.

Cuốn sách của 34 tác giả với hơn 200 trang thiết kế sáng tạo và nghệ thuật theo ý tưởng của họa sĩ Lê Thiết Cương, là tập hợp những tản văn, ký, phê bình văn học, phỏng vấn và thơ của các tác giả về con người và tác phẩm của Nguyễn Huy Thiệp. Họ là những bạn, người chuyên nghiên cứu về Nguyễn Huy Thiệp, hay chỉ đơn giản là một người rất hâm mộ ông. Trong đó có các cây bút nổi tiếng như: Nguyên Ngọc, Nguyễn Duy, Nguyễn Thụy Kha, Vương Trí Nhàn, Nguyễn Thị Minh Thái, Văn Giá, Võ Thị Xuân Hà, Phan Huyền Thư, Vi Thùy Linh… và có các tác giả nước ngoài Peter Zinoman, Thomas A. Bass, Thiery Leclere…

Đặc biệt, bài đầu tiên của tập sách cũng đồng thời là bài phê bình văn học đầu tiên về văn chương Nguyễn Huy Thiệp, được in như lời giới thiệu trong tập truyện ngắn Tướng về hưu, cũng là cuốn sách đầu tiên của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp: “Tôi không chúc bạn thuận buồm xuôi gió” của nhà phê bình Hoàng Ngọc Hiến. Bài cuối cùng của cuốn sách Nói chuyện một mình, cũng là sản phẩm cuối cùng của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp, ông viết vào dịp trước Tết âm lịch 2020, một phỏng vấn tự hỏi đáp và độc thoại.

Các nhà nghiên cứu, giới chuyên môn đánh giá, cuốn sách là những mảnh ghép đa diện để sắp đặt thành một bức chân dung tương đối trọn vẹn về Nguyễn Huy Thiệp người được mệnh danh là “Người trị vì ngai vàng trong thế giới truyện ngắn Việt Nam đương đại” theo đánh giá của nhà văn Nguyễn Quang Thiều, hay như Bảo Ninh “Nhà văn tầm châu lục”, còn giản đơn theo cách của Marion Hennebert (Pháp) thì “Thiệp đơn thuần là một đại văn hào”.

Theo như nhà thơ Nguyễn Hữu Hồng Minh: “Anh Thiệp là người giỏi che giấu cảm xúc của mình. Khi đối diện với người khác, bạn không thể dò đoán biết anh nghĩ gì! Cái này không chỉ là một năng khiếu mà còn là một thủ thuật tập luyện thượng thừa”. Với nhà thơ Lê Thiếu Nhơn, ai từng tiếp xúc với nhà văn Nguyễn Huy Thiệp cũng đều nhận ra bóng tối trên khuôn mặt ông. Cứ thoáng nét ảm đạm, cứ thoáng nét ngậm ngùi, cứ thoáng nét âu lo. Thậm chí, khi ông cười cũng thoáng nét buồn não như sắp khóc. Trong một truyện ngắn, Nguyễn Huy Thiệp từng hình dung đại thi hào Nguyễn Du có khuôn mặt nhàu nát vì đau khổ. Tuy nhiên, câu ấy có lẽ Nguyễn Huy Thiệp tự họa bản thân.

Nhà văn Mỹ Thomas A. Bass quan sát và viết về Nguyễn Huy Thiệp: “Bây giờ tôi mới nhận ra nguồn gốc nụ cười nhăn nhúm của Thiệp. Bị kiểm duyệt chặn kể chuyện, Picasso Hà Nội của chúng ta sinh tồn bằng cách bán những chiếc đĩa đã được ông vẽ trang trí. Ông cũng đã mở quán ăn. Từ nhiều năm nay, Thiệp mở quán ăn bình dân Hoa Ban bên bờ sông Hồng. Người dân địa phương gọi quán ăn này là Kiếm sắc, tên của một trong những câu chuyện nổi tiếng của Thiệp. Nhưng cái tên, theo tiếng lóng của Việt Nam, cũng có nghĩa là chặt chém hoặc bán quá đắt”.

Trong tập sách cũng có những đối thoại dài như của tác giả Xuân Anh với Nguyễn Huy Thiệp, mà ở đó ông vua truyện ngắn bộc bạch tư duy về đời, về nghề của một người đã đi qua hằng hà trải nghiệm cuộc đời bằng lối diễn đạt mà hiếm người dám thẳng thắn, chân thành và hồn nhiên đến vậy: “Với lối xuất bản hiện nay, với thị hiếu hiện nay thì họ chỉ xứng đáng đọc tiểu thuyết ba xu thôi! Mà làm sách phải đàng hoàng, phải tử tế chứ”.

Chỉ riêng những mảnh ghép ngồn ngộn chi tiết sinh động ấy đủ làm nên một nhân vật văn học điển hình giữa đời thực: Một Nguyễn Huy Thiệp cô đơn, lặng lẽ giữa đám đông và danh vọng, một Nguyễn Huy Thiệp đầy dằn vặt, cay đắng đi hết chặng đường của mưu sinh, hào quang, mất mát và tật bệnh, một Nguyễn Huy Thiệp kinh qua hầu hết những cái họa của kiếp người, một Nguyễn Huy Thiệp khiêm nhường và kiêu hãnh, đôn hậu và sâu cay.

“100 ngày mất Nguyễn Huy Thiệp, chúng ta kỷ niệm, nhớ đến ông để tiếp tục những điều ông đã làm. Đó là cuốn sách thể hiện thái độ của chúng ta với văn chương”, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam chia sẻ. Nhà lý luận - phê bình văn học Ngô Văn Giá nhận xét, các bài viết trong sách cho thấy tiến trình 30 năm sáng tạo của Nguyễn Huy Thiệp, có những bài viết cung cấp tư liệu về nhà văn, thể hiện nỗ lực giải mã thế giới tinh thần bí ẩn, sâu sắc của nhà văn vừa đi xa.