“Nút thắt” khu công nghiệp sinh thái

Hiệu quả từ mô hình khu công nghiệp sinh thái

Trên thế giới, khái niệm “khu công nghiệp sinh thái” đã xuất hiện từ nhiều thập kỷ qua và được xem như một xu hướng tất yếu trong tiến trình phát triển bền vững. Từ Singapore, Nhật Bản đến các quốc gia châu Âu, các khu công nghiệp sinh thái không chỉ góp phần giảm gánh nặng môi trường, mà còn trở thành động lực tăng trưởng kinh tế nhờ thu hút đầu tư công nghệ cao, hình thành các chuỗi giá trị mới và tăng khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp.

Tại Việt Nam, trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng, việc chuyển đổi sang mô hình này không chỉ giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí vận hành, nâng cao năng suất và mở rộng thị trường, mà còn đáp ứng được các tiêu chuẩn quốc tế, thực hiện cam kết trong các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới và chinh phục được những thị trường khó tính như EU, Hoa Kỳ… Đây là lợi thế quan trọng, nhất là trong xu thế toàn cầu đang đẩy mạnh “xanh hóa” chuỗi cung ứng.

TP. Đà Nẵng là một trong những địa phương đi đầu cả nước trong triển khai thí điểm mô hình khu công nghiệp sinh thái. Theo đó, từ năm 2015, Khu công nghiệp Hòa Khánh được chọn tham gia Dự án thí điểm chuyển đổi theo mô hình khu công nghiệp sinh thái. Kết quả ban đầu cho thấy mô hình này mang lại những giá trị thiết thực, không chỉ với doanh nghiệp mà còn với cả cộng đồng dân cư quanh khu vực.

Khu công nghiệp Hòa Khánh một trong những khu công nghiệp được chọn tham gia Dự án thí điểm chuyển đổi theo mô hình khu công nghiệp sinh thái đầu tiên trong cả nước.

Hơn một thập kỷ qua, các con số từ dự án đã minh chứng cho hiệu quả: chỉ riêng giai đoạn 2016 - 2019, dự án hỗ trợ 29 doanh nghiệp, triển khai 228 giải pháp sản xuất sạch hơn, tiết kiệm hơn 14 tỷ đồng/năm, giảm 50.000 m³ nước thải và hơn 5.000 tấn CO₂/năm. Tiếp đó, giai đoạn 2020 - 2023, thêm 22 doanh nghiệp trong Khu công nghiệp Hòa Khánh được tư vấn, áp dụng 82 giải pháp, giúp tiết kiệm 7,7 tỷ đồng/năm. Đây là những minh chứng thuyết phục về giá trị bền vững của mô hình sinh thái.

Không chỉ dừng lại ở con số, nhiều ý tưởng cộng sinh công nghiệp đã được hiện thực hóa. Điển hình như sự liên kết giữa Công ty TNHH Nhà máy bia Heineken Việt Nam - Đà Nẵng và Công ty CP Đầu tư sản xuất năng lượng xanh trong việc thu hồi khí biogas để tái sử dụng làm nhiên liệu. Mô hình cộng sinh này không chỉ giảm phát thải mà còn biến chất thải thành tài nguyên, mang lại lợi ích kép cho cả môi trường lẫn kinh tế.

Ông Trần Văn Tỵ, Phó Trưởng ban Quản lý Khu công nghệ cao và các khu công nghiệp Đà Nẵng nhận định: “Phát triển theo mô hình khu công nghiệp sinh thái không chỉ giải quyết vấn đề môi trường, mà còn gắn trực tiếp với sự phát triển bền vững, năng lực cạnh tranh dài hạn của doanh nghiệp”.

Công ty TNHH Nhà máy bia Heineken Việt Nam - Đà Nẵng một trong những điển hình sản xuất xanh, sạch ở địa phương.

Cần tháo gỡ những vướng mắc

Ngoài Khu công nghiệp Hòa Khánh, sau sáp nhập hành chính nhiều khu công nghiệp khác tại Đà Nẵng cũng đã đặt mục tiêu hướng đến sinh thái. Trong đó, Khu công nghiệp Tam Thăng 2, với diện tích hơn 100 ha do Công ty CP Capella Quảng Nam làm chủ đầu tư, là một ví dụ. Ở đây, tiêu chí phát triển kinh tế đi đôi với bảo vệ môi trường đã được cụ thể hóa bằng hệ thống xử lý nước thải đồng bộ, chính sách ưu tiên công nghệ sạch và định hướng thu hút đầu tư nông nghiệp công nghệ cao để xây dựng chuỗi liên kết giá trị.

Ông Nguyễn Phương Chính, Phó Giám đốc Công ty CP Capella Quảng Nam cho biết: “Chúng tôi mong muốn hình thành một khu công nghiệp không chỉ là nơi sản xuất, mà còn là môi trường xanh - sạch - đẹp, nơi các doanh nghiệp gắn kết với nhau trong một hệ sinh thái bền vững”.

Cùng với nỗ lực từ doanh nghiệp, chính quyền thành phố cũng xác định rõ mục tiêu. Đề án “Xây dựng Đà Nẵng - thành phố môi trường” giai đoạn 2021 - 2030 đặt ra yêu cầu đến năm 2030 phải phát triển hoặc chuyển đổi thành công ít nhất hai khu công nghiệp sinh thái. Đây là bước đi cụ thể nhằm nâng cao vị thế của Đà Nẵng như một trung tâm công nghiệp xanh, thông minh và có sức cạnh tranh cao trong khu vực.

Cần thúc đẩy nghiên cứu khoa học, đổi mới công nghệ, phát triển cộng sinh công nghiệp nhằm tái sử dụng chất thải, biến chất thải thành năng lượng.

Tuy vậy, cũng như cả nước việc nhân rộng mô hình khu công nghiệp sinh thái ở địa phương vẫn gặp không ít trở ngại. Đa số doanh nghiệp trong các khu công nghiệp có quy mô nhỏ, thiếu vốn, hạn chế năng lực đổi mới công nghệ. Một số khu công nghiệp hạ tầng chưa đồng bộ, dịch vụ xã hội còn thiếu, trong khi yêu cầu về công nghệ sạch, xử lý chất thải ngày càng cao. Đặc biệt, việc tiếp cận các nguồn vốn hỗ trợ đổi mới công nghệ còn nhiều rào cản về thủ tục, khiến không ít doanh nghiệp e ngại.

Nhiều chuyên gia cho rằng, muốn tháo gỡ nút thắt, yếu tố quan trọng nhất là thay đổi nhận thức. Doanh nghiệp phải hiểu rõ lợi ích của mô hình sinh thái, không chỉ ở góc độ bảo vệ môi trường mà còn ở hiệu quả kinh tế dài hạn, khả năng nâng cao thương hiệu và tiếp cận thị trường quốc tế. Song song đó, Nhà nước cần sớm ban hành khung pháp lý quốc gia về khu công nghiệp sinh thái, dựa trên kinh nghiệm quốc tế và phù hợp với thực tiễn trong nước.

Đà Nẵng - với lợi thế đi trước, có cơ hội trở thành “điểm sáng” về khu công nghiệp sinh thái.

TS. Đặng Quang Hải (Trung tâm Công nghệ sinh học - Sở Khoa học và Công nghệ Đà Nẵng) cho rằng: “Cần quy hoạch các khu công nghiệp mới theo hướng sinh thái ngay từ đầu, đồng thời xây dựng lộ trình cụ thể để các khu công nghiệp hiện hữu chuyển đổi tiệm cận mô hình này. Bên cạnh đó, cần thúc đẩy nghiên cứu khoa học, đổi mới công nghệ, phát triển cộng sinh công nghiệp nhằm tái sử dụng chất thải, biến chất thải thành năng lượng, giảm phát thải carbon”.

Về nguồn vốn, ngoài tín dụng ngân hàng, cần đẩy mạnh huy động từ nhiều kênh: ngân sách địa phương, vốn ODA, nguồn lực quốc tế, quỹ môi trường… nhằm hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ. Bên cạnh đó, chính quyền cần ban hành chính sách ưu đãi về thuế, đất đai… để khuyến khích doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư vào mô hình xanh, hướng đến hình thành và nhân rộng các khu công nghiệp sinh thái.

Triển vọng lâu dài cho thấy, nếu tháo gỡ được các nút thắt về vốn, công nghệ và nhận thức, khu công nghiệp sinh thái sẽ trở thành động lực quan trọng, vừa đảm bảo mục tiêu tăng trưởng kinh tế, vừa đáp ứng cam kết giảm phát thải khí nhà kính của Việt Nam. Trong đó, Đà Nẵng - với lợi thế đi trước, hoàn toàn có cơ hội trở thành “điểm sáng” về khu công nghiệp sinh thái trong khu vực, khẳng định vị thế của một thành phố đáng sống, điểm đến đầu tư hấp dẫn.