Phù Lưu còn đó chợ Giàu nghìn năm

Là ngôi làng cổ thuộc phường Đông Ngàn, thị xã Từ Sơn, Bắc Ninh, Phù Lưu còn có tên gọi là làng Giầu hay Chợ Giàu - nơi có truyền thống buôn bán và văn hóa lâu đời, quê hương của nhiều trí thức, văn nghệ sĩ nổi tiếng. Vốn là vùng đất “địa linh”, một trong “tam Cổ - ngũ Phù” của đất Kinh Bắc xưa là Cổ Pháp, Cổ Loa, Cổ Bi và Phù Lưu, Phù Đổng, Phù Chẩn, Phù Dực, Phù Khê, làng Phù Lưu nằm bên bờ đầm lớn mang tên Loa Hồ- nơi khởi đầu của dòng sông Tiêu Tương huyền thoại gắn liền với sự tích Trương Chi - Mỵ Nương và liền kề đường thiên lý (quốc lộ 1A ngày nay).

Làng Phù Lưu với con đường lát đá xanh đã đi vào huyền thoại

Ngay từ thế kỷ XV, làng Phù Lưu đã từng là một chợ lớn mang tên Thị Thôn, thu hút nhiều thương khách đến buôn bán và ngày càng phát triển sầm uất, trở thành trung tâm buôn bán của huyện Đông Ngàn và nhiều vùng phụ cận với các mặt hàng chính là trầu cau cùng nhiều loại khác như hàng xén, tơ lụa, vải vóc, gốm sứ và hàng hoá phục vụ nhà nông...

Cùng với nghề buôn bán, người Phù Lưu luôn chú trọng việc canh nông và đặc biệt coi trọng truyền thống hiếu học, khoa bảng. Sách “Đồng Khánh dư địa chí” đã ca ngợi “Phù Lưu là Tổng có nhiều người đỗ đạt nhất huyện Đông Ngàn”, nơi được người xưa tôn vinh “dốt Đông Ngàn hơn người ngoan thiên hạ” với 4 vị đỗ đại khoa (Tiến sỹ), 1 vị Phó Bảng, 6 người đỗ Cử nhân, 14 người đỗ Tú tài. Để khuyến khích việc học hành khoa cử, dân làng Giàu đã dựng “Hương hiền từ” khắc bia ghi tên tuổi các bậc tiên hiền, khoa bảng của làng để lưu truyền cho hậu thế học tập noi theo.

Phù Lưu là quê hương của nhiều người thành danh trước và sau Cách mạng tháng 8. Người đỗ đạt khoa bảng có Tiến sĩ, nhà thơ Hoàng Văn Hoè, đã tham gia phong trào Cần Vương hay Nguyễn Đức Lân, đỗ Phó bảng năm Nhâm Dần (1842). Ông Hoàng Thụy Chi, Tổng đốc Bắc Giang - thường gọi là cụ Tuần Chi, là người đã cho lát toàn bộ đường làng bằng đá xanh, từng được nhà văn Kim Lân miêu tả trong truyện ngắn Làng nổi tiếng.

Họ Hoàng còn có Cử nhân Hoàng Tích Phụng, từng tham gia Đông Kinh nghĩa thục, nhà báo Hoàng Tích Chu, người mở đầu cách tân báo chí Việt Nam; họa sĩ Hoàng Tích Chù được nhận giải thưởng Hồ Chí Minh năm 2000; nhà viết kịch Hoàng Tích Linh, nhà biên kịch nổi tiếng Hoàng Tích Chỉ. Con trai ông Hoàng Thụy Chi là Hoàng Thụy Ba, bác sĩ y khoa đầu tiên ở Đông Dương. Nhiều văn nghệ sĩ, trí thức khác xuất thân từ Phù Lưu như nhà văn Kim Lân, Nguyễn Địch Dũng, Hoàng Hưng, nhà quay phim - NSND Nguyễn Đăng Bẩy, nhạc sĩ Hồ Bắc, dịch giả Hoàng Thúy Toàn, họa sĩ Nguyễn Thành Chương, Trung tướng Chu Duy Kính, Bộ trưởng bộ tài chính Chu Tam Thức, giáo sư sử học Phạm Xuân Nam, giáo sư ngữ văn Chu Xuân Diên, giáo sư toán học Hồ Bá Thuần, Trung tướng Chu Tiến Cường - Cục trưởng Cục Quân Y, Bộ Quốc phòng…

Truyền thống buôn bán của người Phù Lưu cũng như hình ảnh chợ Giàu xưa từng đi vào câu ca “Ai lên quán dốc chợ Giàu; Để thương, để nhớ để sầu cho khách đường xa”. Cho đến giờ người trong vùng vẫn còn lưu truyền câu ngạn ngữ "Gan Sặt/ Mặt Báng/ Dáng Giầu"; ở đó địa danh Sặt thuộc phường Trang Liệt, Báng thuộc phường Đình Bảng và "Dáng Giầu" ý chỉ những người phụ nữ của chợ Giầu xinh đẹp, đảm đang, giỏi buôn bán - cư dân những ngôi làng cổ nức tiếng thuộc huyện Đông Ngàn, nay thuộc thị xã Từ Sơn. Truyền thống văn hiến, khoa bảng này luôn được người Phù Lưu gìn giữ, phát huy và được thể hiện qua các hoạt động sinh hoạt tín ngưỡng tâm linh và lễ hội.

Vào ngày 8 tháng 3 âm lịch hàng năm, làng Giàu lại tưng bừng mở hội. Không chỉ là dịp để người Phù Lưu ở khắp mọi miền tìm về chốn xưa, hội làng Giàu còn là dịp để đông hội và du khách gần xa đến với Phù Lưu để thưởng lãm và trải nghiệm cùng những nét sinh hoạt văn hoá truyền thống của một ngôi làng cổ qua các trò chơi dân gian như đánh cờ, đu tiên, đấu vật, chọi gà, tổ tôm điếm, thi thổi xôi, làm cỗ gà, làm bánh vừng, chè đu đủ, dệt vải, bình thơ, xướng đối và ca hát quan họ. Không những thế, hội làng còn là dịp quan trọng để dân thôn đón con em đi công tác, làm ăn trong và ngoài nước, đón bạn bè, quý khách, đón chạ anh trong niềm vui ngày mới; thể hiện nếp sống, phong tục thuần hậu và đạo lý nghĩa tình thuỷ chung của người làng Giàu nổi tiếng thanh lịch, tài hoa.