Huyền thoại làng Cựu

Làng Cựu nổi tiếng từ thời nước ta còn là thuộc địa của Pháp bởi người làng là thợ may thuộc nhóm “đệ nhất Hà thành”. Cái tài của người làng Cựu đã giúp họ nhanh chóng giàu có, và xây những biệt thự nguy nga, đẹp nhất vùng nông thôn đồng bằng Bắc bộ thời bấy giờ.

Nhà thờ họ Trần

Vì lẽ đó, du khách nào tới đây cũng thấy lạ lẫm với những ngôi nhà ở đây cứ nửa ta nửa tây, nửa tráng lệ nửa bình dân, nửa hào hoa phố xá nửa quê mùa. Những cánh cổng nhà xưa cũ đều không quá cao, cũng không quá thấp. Hoa văn, họa tiết trên đó cũng không quá tây mà cũng không hẳn là của người Việt. Đó là sự pha trộn hài hòa giữa kiến trúc Gô-tích Pháp và Việt cổ.

Nếu như nhà ông Xã Vinh, một nhà buôn gỗ trứ danh sở hữu một trong những biệt thự cầu kỳ nhất với lối ngõ thênh thang lát đá tảng xanh, hai tòa nhà ở hai bên nối với nhau bằng cầu bê tông uốn lượn, cổng được trang trí sơn thủy hữu tình; Thì nhà của cụ Hàn Thăng lại mang dáng dấp đại quan, mái cổ, cửa bức bàn, cột gỗ lim to, nền nhà tôn cao, sân thấp mà rộng, tòa ngang dãy dọc như ở chốn “tam cung lục viện”.

Còn biệt thự khổng lồ của ông Chu Văn Luận được xây làm Trường Huỳnh Thúc Kháng với nguyện vọng chắp cánh ước mơ chữ nghĩa cho con em làng Cựu. Và chẳng ai có thể rời mắt khỏi nhà cụ phó Du, từ cánh cổng hoen ố thời gian đến mặt tiền biệt thự. Ở trong nhà, những cột trụ cả hai người ôm chưa xuể đỡ lấy phần mái vòm cong vút như mái đình cổ.

Nhưng có lẽ, ấn tượng nhất phải kể đến cổng làng Cựu xây kiểu tam quan nhà chùa, vít 2 cửa cạnh tạo một cửa giữa rộng rãi mái vòm. Phía trên đôi kỳ lân cùng hai con chó giữ cổng. Phía mặt trong cổng có nậm rượu, nụ hoa điểm xuyết rất lạ cùng những hàng chữ Nho mực đen trên nền vàng. Cổng làng Cựu cổ mà không hẳn cổ, hiện đại mà không hẳn hiện đại. Nó giống như một cổng trường thành không phải để ngăn mà để hút người ta vào bên trong.

Theo lời các cụ cao niên, làng Cựu cổ kính đã có cách đây trên 500 năm, thành hoàng làng là một vị tướng nhà Trần. Vị tướng này không phải quan văn, cũng không phải quan võ mà là tướng dạy hổ. Sinh nghề, tử nghiệp nên vị tướng ấy cuối cùng bị chính con hổ mà mình đang dạy cắn chết. Chỗ hổ tha xác về là mộ vị tướng xấu số ấy. Trên mộ trang trí rất nhiều hình ảnh chúa sơn lâm.

Tò mò với câu chuyện, chúng tôi tìm đến nhà thờ họ Trần thờ cụ tổ Trần Ninh Thuận, cụ là người đầu tiên đến làng. Nhà thờ họ Trần ở gần giữa làng, ngay mặt đường làng nên dễ dàng nhìn thấy. Đó là một công trình kiến trúc quan trọng của làng Cựu, xây dựng theo phong cách kiến trúc thuần Việt và còn giữ nguyên được những giá trị và nét cổ kính xưa.

Cổng nhà thờ có 2 tầng mái với những đao cong vút, họa tiết hoa văn, các con vật như nghê, rồng được sử dụng trong trang trí. Nhà thờ có 2 cánh cửa bằng gỗ được chạm trổ tinh tế. Nhà có hè hiên rộng chừng 1m được lát bằng đá tảng xanh, mái lợp ngói vảy rồng, sân là khoảng không gian xanh với các cây hơn trăm tuổi như đinh lăng, vạn tuế. Mọi thứ kết hợp thật yên ả, và trang nghiêm.

Đặc biệt, ở hai bên đầu hè là tượng đắp nổi vị chúa sơn lâm oai nghiêm nhưng cũng rất hiền lành. Ở bên ngoài hiên còn đắp nổi các hình các ông lão đánh cá, chơi cờ nuôi hổ rất đẹp cũng như một cách nhớ về cội nguồn của dòng họ là ngài Trần Ninh Thuận. Cụ Trần Thụ - người trông coi Nhà thờ tổ họ Trần cho biết: “Xưa kia vùng đất làng Cựu còn hoang vu chỉ là đầm lầy có rất nhiều thú dữ nhưng tổ họ Trần có tài thuần phục hổ và nuôi hổ. Nhưng, trong một lần dạy hổ phân biệt người lạ, người quen, nửa đêm canh ba, cụ tổ Trần Ninh Thuận đã ra ngoài, vận một bộ quần áo khác, bôi nhọ nồi cho mặt đen đi, sau đó quay lại, nấp ở hàng rào. Chưa kịp gọi thú cưng, con hổ đã phi tới, ngoạm cắn vào cổ chủ nhân. Sau khi biết đã cắn chết chủ, con hổ gầm lên những tiếng kinh hoàng rồi nước mắt chảy ròng ròng. Nó tha xác chủ nhân ra giữa cánh đồng, bới đất chôn ông rồi tự tử bên cạnh mộ”.

Sau đó, dân làng và gia đình chôn hổ ngay cạnh mộ cụ Trần Ninh Thuận. Hiện ngôi mộ vẫn được chăm lo chu đáo. Để tưởng nhớ vị tướng dạy hổ, người ta đã đắp nổi hình hổ ở ngôi mộ.

Đi từ đầu đến cuối làng Cựu cổ, mỗi con ngõ nhỏ sâu hun hút là mỗi bí mật của kiến trúc, của giá trị văn hóa. Làng Cựu quả thực khiến người ta phải đi hết từ thú vị này đến thán phục khác.