Tăng trách nhiệm để thực hiện thành công chính sách hỗ trợ lao động tự do
Chính sách nhân văn và kịp thời
Đại dịch COVID-19 hiện đang tác động mạnh mẽ tới doanh nghiệp và đời sống người lao động, ảnh hưởng to lớn về xã hội, y tế và kinh tế. Ngày 1/7/2021, Chính phủ đã kịp thời thông qua Nghị quyết 68/NQ-CP về một số chính sách hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động gặp khó khăn do đại dịch COVID-19. Tiếp theo, ngày 7/7/2021, Chính phủ công bố Quyết định 23/2021/QĐ-TTg, hướng dẫn thực hiện Nghị quyết 68/NQ-CP.
Ông Phạm Quang Tú, Phó giám đốc quốc gia, tổ chức Oxfam tại Việt Nam cho biết: “Chúng tôi hoan nghênh chính sách nhân văn và kịp thời của Chính phủ, hỗ trợ người lao động và doanh nghiệp đang gặp nhiều khó khăn do đại dịch COVID-19”.
Chính sách này đã có một số điều chỉnh kịp thời, tiếp thu các bài học kinh nghiệm từ việc thực hiện Nghị Quyết 42/42/NQ-CP ngày 9/4/2020 (gói 62 nghìn tỷ hỗ trợ doanh nghiệp và người dân thực hiện năm 2020). Cụ thể, Chính phủ đã mở rộng thêm các nhóm đối tượng chính hưởng lợi và quy định 12 nhóm chính sách, hỗ trợ doanh nghiệp, hộ kinh doanh, trẻ em và người đang điều trị COVID-19, người đang cách ly y tế, phụ nữ có thai, người lao động chính thức và người lao động phi chính thức.
Quyết định 23/2021/QĐ-TTg cũng đã đưa ra những hướng dẫn thực hiện cụ thể và thời gian thực hiện rõ ràng, nhanh chóng đối với 11 nhóm chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, hộ kinh doanh, người lao động chính thức, phụ nữ có thai, trẻ em và người đang điều trị COVID-19, cách ly y tế. Chúng tôi tin rằng, những hướng dẫn cụ thể này sẽ giúp cho gói hỗ trợ lần này được thực hiện nhanh hơn và hiệu quả hơn.
Tuy nhiên, Quyết định 23/2021/QĐ-TTg chưa có hướng dẫn thực hiện chính sách hỗ trợ người lao động phi chính thức (người lao động tự do). Theo Tổng cục thống kê, số lao động có việc làm phi chính thức trong năm 2020 là 20,3 triệu người trong tổng số 48,8 triệu lao động trong độ tuổi lao động.
Nghị quyết 68/NQ-CP quy định các tỉnh căn cứ vào tình hình thực tế địa phương để ban hành chính sách hỗ trợ người lao động tự do có điểm tích cực là tạo sự chủ động của chính quyền địa phương. Nhưng việc thiếu các quy định và hướng dẫn rõ ràng về chính sách cũng như trách nhiệm thực thi có thể sẽ dẫn đến sự đùn đẩy trách nhiệm giữa các địa phương đối với nhóm lao động tự do di cư và mức độ thực hiện sẽ rất khác nhau giữa các tỉnh, qua đó tạo ra sự bất bình đẳng trong tiếp cận chính sách hỗ trợ, dẫn đến nguy cơ không thực hiện được mục tiêu mà Chính phủ đã đề ra là đảm bảo an sinh xã hội toàn dân, không để ai bị bỏ lại phía sau.
Năm 2020, Mnet và Oxfam đã thu thập ý kiến phản hồi của người dân về việc triển khai gói hỗ trợ 62 nghìn tỷ cho thấy thông tin khá tương đồng với báo cáo giải ngân của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội. Theo đó, tỷ lệ người lao động tự do nhận được hỗ trợ rất thấp do một số nguyên nhân như: Không có tên trong danh sách hỗ trợ của UBND xã/phường; Không biết mình có tên trong danh sách hay không; (iii) Không biết các thủ tục cần làm để được nhận hỗ trợ; (iv) Không đủ điều kiện về yêu cầu chứng minh cư trú hợp pháp; (v) Không có cơ quan, tổ chức xác nhận tình trạng mất việc làm của họ theo quy định cũng như việc xác định thu nhập của họ dưới mức nghèo để được nhận hỗ trợ.
Cần thêm các hướng dẫn triển khai
Từ những nguyên nhân và phân tích ở trên ông Phạm Quang Tú cho rằng, nếu tiếp tục thiếu những qui định cụ thể về trách nhiệm thực thi chính sách cũng như không đơn giản hóa quy trình, thủ tục thực hiện, thì tỷ lệ người lao động tự do được nhận hỗ trợ từ gói 26 nghìn tỷ cũng sẽ rất thấp. Như thế, chính sách nhân văn nên trên của Chính phủ sẽ không đến được với họ và cuộc sống của họ sẽ càng trở nên cơ cực hơn.
Với mong muốn cung cấp thông tin và hỗ trợ Chính phủ thực hiện thành công và hiệu quả chính sách hỗ trợ người lao động tự do gặp khó khăn do đại dịch COVID-19, Oxfam và M.net đề nghị Thủ tướng Chính phủ tiếp tục ban hành Quyết định hoặc giao cho Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội ban hành hướng dẫn thực hiện Nghị quyết 68/NQ-CP đối với nhóm lao động tự do. Trong đó, quy định trách nhiệm thực thi chính sách của các Bộ, ngành và các địa phương, đặc biệt là trách nhiệm người đứng đầu các cơ quan này.
Kết quả thực hiện hỗ trợ người lao động tự do trở thành một trong các tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương trong ứng phó với tác động của COVID-19 tới đời sống của nhóm dân cư dễ bị tổn thương tại địa phương, đóng góp thực hiện mục tiêu an sinh xã hội toàn dân.
Đồng thời, đề xuất Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu UBND các tỉnh, thành phố mở rộng hỗ trợ tất cả các nhóm việc làm khác nhau của người lao động tự do và dựa trên một tiêu chí duy nhất đó là bị giảm hoặc mất việc làm do tác động của COVID-19.
Bên cạnh đó, yêu cầu UBND các tỉnh đơn giản hóa quy trình, thủ tục và quy định thời gian thực hiện kịp thời, hiệu quả. Trong đó, việc rà soát nhóm người lao động tự do cần thực hiện theo nhiều kênh khác nhau, bao gồm: Tổ dân phố rà soát, lập danh sách lao động tự do trong địa bàn quản lý, hoạt động của mình; Chủ các cơ sở lập danh sách lao động làm các cơ sở kinh doanh nhỏ lẻ mà người lao động không có hợp đồng lao động chính thức; Người lao động tự do thực hiện đăng ký hỗ trợ trực tiếp tại tổ dân phố hoặc thông qua websites của quận/huyện, tỉnh hay thành phố.
Sau đó, các danh sách này được gửi trực tiếp đến UBND phường, xã. Qua đó, UBND phường, xã thành lập nhóm công tác gồm đại diện UBND, Mặt trận tổ quốc và các tổ trưởng tổ dân phố để rà soát và thông qua danh sách người được hỗ trợ. Việc lập tổ công tác sẽ góp phần tránh bỏ sót đối tượng thụ hưởng hay nhầm lẫn, cố tình làm sai, trục lợi của một vài cá nhân, tổ chức.
Trong quá trình này, cần tuyên truyền rộng rãi qua các kênh khác nhau về chính sách, thủ tục nhận hỗ trợ, khuyến khích người lao động tự do đăng ký nhận hỗ trợ.
Các tổ chức này cũng đề xuất cần bỏ yêu cầu người dân chứng minh cư trú hợp pháp – phải có đăng ký thường trú hoặc tạm trú, và bỏ yêu cầu lấy xác nhận ở nơi thường trú hoặc tạm trú khi đăng ký nhận hỗ trợ. Quy định cụ thể thời gian, giải quyết qua từng khâu, từng cấp, cơ quan có trách nhiệm thực thi chính sách. Đồng thời, cần quy định cơ chế giám sát thực hiện và huy động sự tham gia người dân và các tổ chức xã hội trong quá trình thực hiện.
Về ngân sách hỗ trợ, các tổ chức này đề xuất đối với lao động tự do không phải là người lao động di cư, Chính phủ hỗ trợ ngân sách thực hiện đối với các tỉnh, thành phố, đặc biệt là các tỉnh miền núi, Tây Nguyên, và các tỉnh đang gặp khó khăn theo như quy định chung của Nghị Quyết 68.
Đối với nhóm đối tượng lao động tự do di cư (từ tỉnh này sang tỉnh khác làm việc), đề xuất Chính phủ hỗ trợ 100% từ ngân sách trung ương để tránh việc đùn đẩy trách nhiệm giữa tỉnh có lao động đi và tỉnh, thành phố có lao động đến.