Tham nhũng và trả giá

Kỳ I: Thâu tóm quyền lực

Mobutu Sese Seko, cựu tổng thống Cộng hòa Dân chủ Congo, sinh năm 1930 tại Lisaha, tỉnh Équateur thuộc vùng tây bắc Congo. Ông là người khiến thế giới biết nhiều đến đất nước Trung Phi này. Và cũng là người được Tổ chức Minh bạch quốc tế đưa vào danh sách… những chính trị gia tham nhũng nhất trong thập kỷ 90.

Tuổi thơ Mobutu trôi qua trong vất vả cực khổ. Khi mới 8 tuổi, người bố đột ngột qua đời. Vì không đủ điều kiện nuôi dưỡng, nên bà mẹ đã gửi Mobutu vào ở trong gia đình vị thẩm phán người Bỉ, mà trước đây bố của Mobutu từng làm đầu bếp.

Mobutu Sese Seko lúc ở đỉnh cao quyền lực

Tại đây, Mobutu được dạy tiếng Pháp và đi học phổ thông tại thành phố Kinshasa. Một thời gian sau, Mobutu Sese Seko về học trường dòng cơ đốc giáo. Lúc 19 tuổi, khi đang theo học trường dòng, Mobutu đã tự ý bỏ học để “chạy” theo “tiếng gọi của tình yêu”. Ngay lập tức, Mobutu bị nhà trường buộc nghỉ học và gửi vào quân đội...

Tuy nhiên, chính môi trường mới lại rất phù hợp với Mobutu. Với khả năng thông thạo tiếng Pháp, Mobutu chiếm được cảm tình của cấp trên. Ban đầu, bằng những hiểu biết của mình, Mobutu được cấp trên giao nhiệm vụ dịch tin từ các báo của châu Âu cho bản tin của quân đội. Sau đó, Mobutu đã tập viết báo, từ những bài viết về tình hình chiến sự ở Congo cho đến những bài viết về Tổng thống Pháp Charles de Gaulle, Thủ tướng Anh Winston Churchill… Thời gian sau, Mobutu đã trở thành một phóng viên thực thụ.

Khi rời quân ngũ, Mobutu trở thành phóng viên cho tờ nhật báo L'Avenir ở Léopoldville. Năm 1958, Mobutu tới Bỉ để tham dự một cuộc triển lãm thương mại quốc tế và nhận được một suất học bổng dành cho các phóng viên chiến trường. Tại đây, Mobutu đã gặp được nhiều trí thức tham gia các phong trào giải phóng Congo.

Cũng trong thời gian này, Mobutu gia nhập tổ chức Giải phóng Congo mang tên MNC, do Patrice Lumumba lãnh đạo. Với tài ăn nói cũng như khả năng quảng giao rộng rãi của mình, Mobutu nhanh chóng trở thành bạn thân thiết của Lumumba. Đến tháng 6/1960, Cộng hòa Dân chủ Congo hoàn toàn giải phóng, Patrice Lumumba được bầu làm Thủ tướng và Joseph Kasavubu làm Tổng thống.

Sau khi đất nước giải phóng, Mobutu Sese Seko được giao trọng trách đứng đầu tổ chức quân đội nhằm tái thiết quốc gia sau chiến tranh. Và từ đây, khi có vị trí trong chính quyền, Mobutu Sese Seko bắt đầu xây dựng, củng cố quyền lực của mình.

Mobutu đã nhận được sự “đỡ đầu” nhiệt tình của Chính phủ Bỉ, trong việc ủng hộ quân đội được khai thác tài nguyên khoáng sản. Thậm chí, cả Mỹ và Liên Xô (cũ) đều tích cực “gây ảnh hưởng” đến người đứng đầu quân đội Congo. Trong một số “thương vụ”, Mobutu Sese Seko đã “qua mặt” cả thủ tướng lẫn tổng thống để “bắt tay” với các thế lực từ bên ngoài.

Với tài năng cũng như các thủ đoạn của mình, chỉ trong vòng 5 năm từ 1960 đến 1965, Mobutu Sese Seko đã lần lượt “hạ bệ” Thủ tướng Patrice Lumumba lẫn Tổng thống Joseph Kasavubu mà không để xảy ra một cuộc nội chiến “huynh đệ tương tàn” ở đất nước Congo. Tháng 11/1965, Mobutu Sese Seko chính thức được bầu làm Tổng thống Cộng hòa Dân chủ Congo.

Ngay sau khi lên làm tổng thống, Mobutu đã giao chức thủ tướng cho Moise Tshombe, một người bạn thân của mình. Đến năm 1967, Tổng thống Mobutu Sese Seko còn cho thành lập Đảng MPR, do mình đứng đầu. Từ đó, tại đất nước Congo chỉ tồn tại duy nhất một chính đảng này cho tới tận năm 1990.

Là quốc gia có rất nhiều tài nguyên thiên nhiên, đặc biệt là quặng mỏ, kể cả Uranium, vàng và bạc… Congo có thể trở thành một quốc gia hùng mạnh. Nhưng, tiếc thay dưới sự lãnh đạo độc tài của Mobutu Sese Seko, mọi việc trở nên tồi tệ hơn.

Khi đã nắm hết quyền bính trong tay, Mobutu quyết định mọi tổ chức kinh tế được thống nhất lại dưới một cái tên mới: Liên minh quốc gia của những người công nhân. Chính phủ kiểm soát gắt gao việc mua bán, trao đổi hàng giao thương… Mobutu còn cho phép thành lập khoảng 50 công ty kinh doanh nhà nước, số vốn mỗi công ty lên tới 300 triệu USD. Trong đó, 8 công ty lớn nhất dưới quyền quản lý trực tiếp của tổng thống. Chính điều này đã tạo điều kiện cho Mobutu lạm dụng quyền lực của mình để thao túng nền kinh tế.

Ngoài ra, trong khoảng thời gian Mobutu Sese Seko điều hành đất nước, Cộng hòa Dân chủ Congo nhận được khá nhiều viện trợ từ nước ngoài. Tuy nhiên, phần lớn trong số đó rơi vào túi riêng của nhà cầm quyền, bất chấp tình hình kinh tế đất nước yếu kém, đời sống của đại bộ phận dân chúng rất lầm than…

Kỳ cuối: Trả giá

Nam Khánh