Thể chế chính là “cốt lõi mềm” của tăng trưởng

Thông tin được đưa ra tại Hội thảo cho thấy, năm 2024, GDP Việt Nam tăng 7,09%, vượt xa mức kế hoạch 6,5% của Chính phủ và cao nhất trong ba năm 2022-2024; kim ngạch xuất khẩu tăng 14,3%, nhập khẩu tăng 16,7%, cán cân thương mại xuất siêu đạt kỷ lục 24,77 tỷ USD; FDI tăng 9,4%; tổng vốn đầu tư toàn xã hội tăng 7,5%; lạm phát chỉ ở mức 3,63%… Tất cả cho thấy nền kinh tế đã trở lại đường ray tăng trưởng mạnh mẽ sau đại dịch và các cú sốc bên ngoài.

Tuy nhiên, theo GS.TS. Tô Trung Thành (Trưởng ban Biên tập Ấn phẩm), bản chất của tăng trưởng vẫn chủ yếu dựa trên vốn và lao động chứ không phải năng suất. Cụ thể, đóng góp vào tăng trưởng kinh tế của vốn chiếm 53,1%, lao động chiếm 18,8%, trong khi năng suất các yếu tố tổng hợp (TFP) chỉ chiếm 28,1%, giảm đáng kể so với mức trên 33% trong giai đoạn 2016-2020.

“Đây là dấu hiệu đáng lo ngại vì tăng trưởng chiều rộng khó tạo ra sự bền vững trong dài hạn, GS.TS. Tô Trung Thành nhận xét.

Các chuyên gia trao đổi tại Hội thảo

So với khu vực, năng suất lao động Việt Nam vẫn ở mức thấp: chỉ bằng 59,6% của Thái Lan, 52,8% của Malaysia và chưa đến 20% so với Singapore. Ngành chế biến - chế tạo, vốn được kỳ vọng là động lực chính cho tăng trưởng, vẫn chưa thể hiện được vai trò dẫn dắt rõ rệt. Tỷ trọng đóng góp của công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) vào tăng trưởng GDP chỉ đạt 0,35%, phản ánh sự tụt hậu đáng báo động về đổi mới sáng tạo.

Phác hoạ bức tranh bối cảnh kinh tế thế giới và khu vực cũng như dự báo tăng trưởng kinh tế Việt Nam 2025, về thách thức từ thế giới, ông Thành cho biết, căng thẳng địa chính trị thế giới còn diễn biến phức tạp; Chiến tranh và xung đột chính trị làm đứt gãy các chuỗi cung ứng, gây ảnh hưởng đến nguồn cung, chi phí logistics, làm tăng giá dầu và lương thực.

Bên cạnh đó, nguy cơ kinh tế thế giới suy giảm cùng cuộc chiến thuế quan đang gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến kinh tế Việt Nam.

Ở trong nước, mô hình tăng trưởng vẫn mang tính truyền thống, thiếu động lực mới, thiếu bền vững về môi trường; khu vực kinh tế tư nhân và doanh nghiệp còn đang đối mặt với nhiều khó khăn; rủi ro bất ổn kinh tế vĩ mô là những thách thức mà Việt Nam phải đối mặt.

Toàn cảnh kinh tế Việt Nam giai đoạn 2016-2024: Tăng trưởng, cấu trúc sản xuất và thương mại trong chuyển động (trích từ bài trình bày của GS.TS. Tô Trung Thành)

Đối với ba động lực chính của tăng trưởng gồm: Xuất khẩu - Đầu tư - Tiêu dùng, đầu tư tư nhân khó tăng mạnh do những khó khăn của khu vực doanh nghiệp; xuất khẩu và FDI trong quý I tăng trưởng tốt, đóng vai trò quan trọng trong tăng trưởng kinh tế nhưng mới đây lại phải đối diện sức ép lớn từ chính sách thuế quan mới.

“Hiện tăng trưởng chủ yếu được hậu thuẫn bởi đầu tư công, và tiêu dùng cuối cùng khu vực tư nhân đóng vai trò chủ chốt”, ông Thành nhận định.

Đồng quan điểm, PGS.TS. Phạm Thế Anh, Đại học Kinh tế Quốc dân cũng cho rằng, mục tiêu tăng trưởng kinh tế 8% hoặc cao hơn được đặt ra từ đầu năm và chưa tính đến những diễn biến hiện tại trên thị trường quốc tế, đặc biệt là chính sách thuế quan của Mỹ đối với tất cả các đối tác thương mại, trong đó có Việt Nam.

Nền kinh tế Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào xuất khẩu và khu vực FDI hướng ra xuất khẩu. Vì vậy, những chính sách thuế quan hiện nay làm cho hàng hoá của Việt Nam khi xuất khẩu sang thị trường Mỹ trở lên đắt đỏ hơn. Đây là một rào cản rất lớn cho tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong năm nay.

Ngoài ra, chính sách thuế quan của Mỹ còn tạo ra sự bất ổn, phá vỡ những quy tắc, luật chơi trên thị trường quốc tế từ trước đến nay. Điều này tạo ra sự bất ổn, khiến cho dòng vốn FDI có thể chững lại hoặc suy giảm.

GS.TS Phạm Hồng Chương - Hiệu trưởng Đại học Kinh tế Quốc dân cảnh báo rằng trong bối cảnh “cửa sổ dân số vàng” sắp khép lại, việc không cải cách thể chế đồng nghĩa với việc đánh mất động lực tăng trưởng duy nhất còn lại.

Thể chế chính là “cốt lõi mềm” của tăng trưởng. Nếu không giải phóng được năng lực sản xuất, nâng cao hiệu quả phân bổ nguồn lực và bảo vệ quyền làm chủ kinh tế của người dân, thì Việt Nam sẽ chỉ tăng trưởng mà không phát triển.