Tìm hướng phát triển không gian công cộng

Vẫn quá eo hẹp

Nhìn vào thực trạng, dễ dàng nhận thấy sự quá tải về hạ tầng. Hà Nội quá thiếu không gian đô thị và việc trống chỗ nào là xây vào đó chung cư cao tầng đã trở thành chuyện thường như ở… phường. Buổi sáng ra đường, chỗ nào cũng thấy ùn ùn người.

Cùng với đó, những khoảng sân chung rộng rãi của các khu tập thể trước kia như Trung Tự, Kim Liên, Giảng Võ, Nguyễn Công Trứ, Thành Công, Yên Phụ… dần biến mất, nhường chỗ cho chợ cóc, hàng quán của tư nhân và các công trình thương mại. Còn không gian ngầm đô thị gần như chỉ mới xuất hiện và chưa được phát triển tương xứng. Những ngày nắng nóng này, người ta thấy ngập người trong các siêu thị lớn ở Hà Nội. Cách “trốn nóng” đó không phải là câu chuyện mới của năm nay và có lẽ cũng không riêng ở Hà Nội. Vài năm trở lại đây, các siêu thị lớn tích hợp không gian mua sắm, khu ăn uống, rạp chiếu phim... đã trở thành một không gian công cộng mới của số đông người dân của xã hội tiêu dùng. Tình trạng “đói” không gian công cộng ở Hà Nội còn có thể nhìn thấy rất rõ mỗi dịp cuối tuần ở khu phố đi bộ xung quanh hồ Hoàn Kiếm. Hàng ngàn người tập trung về đây vào những ngày khu phố đi bộ này mở cửa để vui chơi. Huyện Đông Anh chỉ trong khoảng 3 năm trở lại đây đã xây dựng hơn 20 sân chơi; không gian công cộng được cải tạo từ các không gian cũ, đổ nát...

Bài toán phát triển không gian công cộng chưa bao giờ là dễ dàng

Có rất nhiều tọa đàm đã diễn ra cũng như các giải pháp được thực hiện. Nhưng không gian công cộng tại Hà Nội vẫn chưa được quan tâm phát triển như mong muốn. Mới đây, thêm một cuộc tọa đàm đã diễn ra, nhằm trao đổi về thực trạng cũng như giải pháp cân bằng cho việc thay thế các nhà máy di dời góp phần làm Hà Nội đáng sống hơn. Chia sẻ khảo sát về quan điểm của người dân về không gian công cộng và lối sống của người dân Hà Nội, chuyên gia Lê Quang Bình, Chủ tịch Nhóm làm việc vì sự tham gia của người dân (PPWG) cho biết: Theo một khảo sát của Nhóm vào năm 2020, có 98% người dân được hỏi ủng hộ quyết định di dời nhà máy gây ô nhiễm ra khỏi khu dân cư của thành phố Hà Nội. Cũng theo khảo sát này, đa số người dân được hỏi muốn nhà máy chuyển đi được thay bằng công viên (93%), cơ sở y tế (43%) hoặc cơ sở giáo dục (40%). Điều này cũng nhất quán với nhu cầu của người dân Hà Nội khi 92% người dân được hỏi cho rằng không gian công cộng là quan trọng với lối sống của họ và 79% cho rằng Hà Nội đang thiếu không gian công cộng.

Theo KTS Đinh Đăng Hải, chuyên gia Dự án Thành phố sống tốt (Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam), hiện nay diện tích không gian công cộng ở Hà Nội rất hạn chế. Trung bình Hà Nội chỉ có 3 m2 diện tích không gian công cộng/người. Thậm chí những người dân sống ở quận Hoàn Kiếm chỉ có 30 cm2/người.

Đâu là giải pháp?

Không gian công cộng có tầm quan trọng rất lớn với đời sống cư dân đô thị. Trước hết, nó phải được coi là một tài sản văn hóa, một hệ sinh thái văn hóa tạo ra sự bền vững của các mối quan hệ xã hội và các giá trị văn hóa đã được tích lũy, bồi đắp qua các thế hệ - những giá trị đang rất dễ bị mất đi trong đời sống đô thị hiện đại không có đủ sự quan tâm tới không gian công cộng. Chuyên gia Lê Quang Bình tiết lộ: “Trong số 39 nhà máy thuộc dạng di dời ghi trong danh sách kèm theo công văn số QHKT/8/2011 của Sở Quy hoạch Kiến trúc Hà Nội ở hai quận Hai Bà Trưng và Thanh Xuân thì có 21 nhà máy đã di dời. Trong đó, có 19 nhà máy được chuyển đổi mục đích sử dụng sang xây chung cư thương mại hoặc biệt thự liền kề và chỉ có 2 nhà máy được thay thế bằng mục đích sử dụng khác là đường trên cao và đại học tư nhân”.

Nói như vậy để thấy rằng, người ta vẫn ưu tiên phát triển kinh tế. Đúng như đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp, tác giả của không gian văn hóa Ơ Kìa chia sẻ, giá như có nhiều sự quan tâm cho phát triển các không gian công cộng, gắn kết sự sáng tạo, nề nếp văn hóa thì sẽ có nhiều hơn các sân chơi thực sự cần thiết và rất ý nghĩa cho công chúng.

PGS.TS. Phạm Thúy Loan, Phó Viện trưởng Viện Kiến trúc Quốc gia, cho rằng, đối với công viên, mặt nước, cây xanh, chúng ta cần phát huy tối đa giá trị, nâng cao khả năng phục vụ, lồng ghép các mục tiêu vào đó. Những khu đất không sử dụng nữa, đặc biệt là nhà máy đã được di dời thì cần ưu tiên cho trồng cây xanh, mặt nước và không gian công cộng.

Tuy nhiên, thời gian gần đây, chúng ta cũng có thể thấy những nét mới, những điểm không gian công cộng mới tạo ấn tượng tốt ở những dự án khu đô thị hiện đại như: công viên Hòa Bình (Bắc Từ Liêm), Công viên hồ điều hòa (quận Thanh Xuân); công viên Dịch Vọng (Cầu Giấy)… KTS Trần Huy Ánh (Hội Kiến trúc sư Hà Nội) cho rằng, chúng ta không nên quá bi quan bởi mọi thứ đều có giải pháp. Ông lấy dẫn chứng, trong 5 năm qua, một quận có diện tích chật hẹp như Hoàn Kiếm đã sáng tạo và lập ra 13 không gian công cộng. Điều đó chứng tỏ khi có quyết tâm thì sẽ tìm ra cách để tạo ra không gian ưng ý và đủ sức thu hút người dân. Ông Ánh cũng cho rằng, thời gian tới khi điều chỉnh quy hoạch chung Hà Nội thì các không gian xanh phải được tính lại trong tất cả các bài toán về phát triển nông nghiệp, công nghiệp, giao thông, bất động sản, không gian công cộng… Chỉ khi quy hoạch được làm mang tính tích hợp cao thì mới hy vọng có được một kịch bản phát triển xanh, bền vững cho Thủ đô.

Bài toán phát triển không gian công cộng chưa bao giờ là dễ dàng. Bởi thế, theo nhiều chuyên gia cần có tầm nhìn dài hạn, để có thể xây dựng được đô thị Hà Nội thông minh, đáng sống.