Báo điện tử và cuộc đua vì bạn đọc

	Đâu rồi nghề bán báo rong?
	Nâng cao tính nhạy cảm, sắc bén của mỗi nhà báo

Nền tảng Internet tạo đột phá cho báo chí điện tử (dammio.com)

Năm 2001, tờ báo điện tử đầu tiên tại Việt Nam ra đời chỉ có bản VnExpress, đánh dấu “kỷ nguyên” của báo chí theo đuổi đưa tin nhanh nhạy, kịp thời, phủ kín mọi khía cạnh của đời sống kinh tế - xã hội trong và ngoài nước. Thống kê của cơ quan chức năng cho thấy trong khoảng 5 năm trở lại đây, sự phát triển của dòng báo chí điện tử (gồm báo và tạp chí điện tử) có xu hướng tăng tốc. Vào cuối năm 2013, cả nước có 92 cơ quan báo chí điện tử thì đến giữa năm 2018 đã lên tới 159 cơ quan báo và tạp chí điện tử.

Nguyên nhân của việc phát triển nhanh chóng dòng báo chí điện tử được cho là vì cước phí các gói dữ liệu Internet của Việt Nam thuộc hàng rẻ nhất thế giới, tốc độ 4G đứng thứ 2 khu vực Đông Nam Á cùng với việc wifi miễn phí có ở khắp nơi. Các thống kê gần đây cho thấy với dân số khoảng 96 triệu người, Việt Nam có hơn 64 triệu người dùng Internet (chiếm 67% dân số), trong đó có hơn 55 triệu người có tài khoản mạng xã hội (chiếm 85% người dùng Internet và 57% tổng dân số).

Đây chính là nguồn độc giả không bao giờ cạn cho báo chí điện tử. Theo nhìn nhận của cơ quan quản lý báo chí, môi trường mạng đang là “mảnh đất màu mỡ” cho hoạt động truyền thông nhanh, trúng đích và hiệu quả.

Vai trò lớn trong truyền thông chính sách nhà nước

“Với những lợi thế có thể giúp thông tin lan tỏa nhanh, rộng khắp nhờ sự tích hợp những đặc tính ưu việt của công nghệ, máy vi tính, mạng Internet, báo điện tử tạo ra một sự thay đổi đột phá, sâu sắc trong lĩnh vực thông tin - truyền thông”, ông Đậu Huy Sáu, Phó Tổng biên tập Thời báo Tài chính đánh giá.

Quá trình phát triển và thực hiện các chức năng của báo chí, từ thông tin, tư tưởng - văn hóa cho đến giải trí, giáo dục… báo điện tử ghi dấu ấn nổi trội về chức năng giám sát và góp phần quản lý xã hội. Đây cũng là chức năng có tác động đáng kể đến quá trình hình thành ý tưởng, xây dựng và thực thi chính sách.

“Báo điện tử ngày càng có vai trò quan trọng hơn trong truyền thông chính sách, góp phần vào quá trình lập pháp. Thông tin qua báo điện tử không chỉ đến rất nhanh với người đọc mà còn giúp những người làm chính sách hay thực thi chính sách khi nắm được thông tin sớm sẽ có điều kiện để phân tích tình huống, ra quyết sách nhanh chóng và có hành động xử lý phù hợp, có tác động ngay đến đại biểu quốc hội, đến người dân…”, ông Nguyễn Đức Kiên, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội chia sẻ với Thời báo Ngân hàng.

Một khảo sát của Viện Nghiên cứu Truyền thông phát triển (RED) cũng cho thấy truyền thông chính sách là “món ăn” ưa thích của nhiều tờ báo, đặc biệt là đến các khía cạnh nội dung như chính sách nói chung, việc ban hành và giám sát thực thi chính sách. Theo khảo sát này, có 61% người công tác trong ngành báo chí được hỏi cho biết, tờ báo của họ thường xuyên đăng tải các thông tin liên quan đến chính sách, 33% là thỉnh thoảng, chỉ có gần 6% chưa bao giờ.

“Một trong những mảng thông tin trên Thời báo Tài chính Việt Nam điện tử thu hút sự truy cập rất lớn đó là thông tin về chính sách tài chính”, ông Đậu Huy Sáu chia sẻ quan điểm trên. Với Bộ Tài chính là một bộ quản lý nhà nước đa ngành, công tác xây dựng và ban hành chính sách văn bản pháp luật mới của bộ luôn chiếm tỷ lệ lớn nhất so với các bộ, ngành khác, cũng như các cơ chế chính sách tài chính luôn có tác động rộng khắp đến đời sống xã hội, người dân, doanh nghiệp.

Theo kết quả khảo sát nêu trên của RED, các tòa soạn báo đăng tải các vấn đề chính sách chủ yếu xuất phát từ sự quan tâm của độc giả, vì tính thời sự, “nóng sốt” của vấn đề, và vì ý nghĩa, tầm quan trọng của chính sách đó đối với sự phát triển chung của xã hội, đất nước.

“Thời báo Tài chính Việt Nam, cả báo in và báo điện tử, luôn xác định mảng thông tin về chính sách pháp luật về tài chính là một nhiệm vụ trọng tâm, cũng như là lợi thế cần khai thác tối đa để tạo ra sức hút với bạn đọc, đáp ứng nhu cầu thông tin chính thống, chính xác của công chúng bạn đọc, cũng như hoàn thành nhiệm vụ chính trị và nhiệm vụ chuyên môn của mình”, ông Sáu nói.

Báo điện tử trong cuộc cạnh tranh thông tin

Thực tế cho thấy trong hoạt động thông tin, báo chí điện tử đang chịu sự cạnh tranh gay gắt của mạng xã hội. Những lợi thế về thông tin nhanh nhạy, kịp thời, phủ kín mọi khía cạnh của đời sống kinh tế - xã hội trong và ngoài nước trước kia thuộc về báo chí điện tử thì nay mạng xã hội có phần chiếm ưu thế hơn.

“Mạng xã hội đã hình thành tầng lớp KOLs (Key Opinion Leader), influencers là những người có thương hiệu hoặc là người bình thường mà thông tin, quan điểm nêu ra có sức thu hút, ảnh hưởng, được cư dân mạng chia sẻ, khuếch tán nhanh trên phạm vi rộng…”, ông Võ Văn Thưởng, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương nêu trong một bài viết có tựa đề “Truyền thông xã hội đối với ổn định chính trị, xã hội ở Việt Nam” phát đi đầu tuần này.

Tuy nhiên, hệ quả của việc chạy theo thông tin nhanh cũng rất khó lường, theo quan điểm của ông Nguyễn Đức Kiên. “Nó tác động nhanh chóng, nhưng vì không phải ai cũng là chuyên gia ở mọi lĩnh vực, thường chỉ am hiểu vấn đề ở góc độ địa phương mình, nên thông tin điện tử có tác động định hướng quan điểm. Việc đưa thông tin ban đầu không đầy đủ có thể khiến người đọc có góc nhìn tiêu cực không đáng có về sự việc”, ông Kiên lưu ý. “Cũng đã lộ diện những KOLs, influencers có động cơ không trong sáng, nền tảng văn hóa thấp, bất mãn chế độ, thậm chí từng vi phạm pháp luật nhưng lại biết khơi gợi những cảm xúc xấu xa; lạm dụng chữ nghĩa, ảo tưởng quyền lực bàn phím, luôn tìm cách điều hướng dư luận; tấn công doanh nghiệp nhằm trục lợi; đe dọa, xúc phạm cá nhân, tổ chức…”, ông Thưởng viết.

Một khía cạnh khác là mạng xã hội cho phép bình luận khá dễ dãi nên đôi khi hình thành các tập hợp bình luận một chiều, dù không có tính đại diện nhưng số lượng ý kiến rất lớn. “Nhiều khi đã tạo nên những đợt thác lũ chỉ trích, ném đá người khác, rất kinh khủng!”, ông Kiên chia sẻ.

Trong khi đó, báo chí điện tử dù trong nhiều trường hợp “chậm chân” hơn mạng xã hội, nhưng luôn duy trì lợi thế về khả năng nêu đúng sự thật, có thể kiểm chứng, độ tin cậy cao, khả năng thông tin sâu và rộng về một vấn đề, đa chiều và cân bằng, đặc biệt là có khả năng thể hiện tốt hơn nhiều khi sử dụng những nguồn lực tổng hợp, từ công nghệ cho đến thế mạnh về dữ liệu và nguồn tin…

“Với khả năng liên kết vô cùng lớn nhờ vào các siêu liên kết (hyperlink), các từ khoá, web link, hồ sơ đính kèm, khả năng lưu trữ lớn… nên báo điện tử giúp cho công chúng bạn đọc dễ dàng tiếp nhận thông tin, tìm kiếm thông tin. Chính vì vậy đã giúp báo điện tử tăng cường lan tỏa thông tin, thu hút bạn đọc đến với một địa chỉ tin nguồn, tin cậy và chính xác, từ đó góp sức làm tăng tính hiệu quả công tác truyền thông, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu thông tin của đông đảo công chúng bạn đọc”, ông Sáu nói.

Tuy nhiên, lực cản với báo điện tử hiện nay, theo phân tích của ông Nguyễn Đức Kiên, là do cách quản lý na ná như báo giấy, nên dù báo điện tử đã có nhiều chuyển biến nhưng chưa thể thể hiện là dòng thông tin chủ chốt.

Quy hoạch và kỳ vọng cuộc chuyển biến mới

Với mục tiêu sắp xếp hệ thống báo chí để khắc phục tình trạng chồng chéo; đổi mới mô hình tổ chức qua đó nâng cao hiệu quả lãnh đạo, quản lý để phát triển hệ thống báo chí; xây dựng một số cơ quan báo chí chủ lực có vai trò định hướng dư luận xã hội… ngày 3/4/2019, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã ký Quyết định 362/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025.

Theo đó, các bộ và cơ quan ngang bộ, địa phương, tổ chức chính trị - xã hội thực hiện theo quy hoạch đến năm 2025 sẽ chỉ được duy trì 1 cơ quan báo và 1 cơ quan tạp chí (tổ chức nào có báo, tạp chí in thì được xuất bản báo, tạp chí điện tử); tập đoàn, tổng công ty nhà nước không còn cơ quan báo; các tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp chỉ có tạp chí điện tử, không có báo điện tử… Bản quy hoạch này được đánh giá là sẽ khắc phục tình trạng “báo hóa” tạp chí điện tử và khó kiểm soát trang tin điện tử tổng hợp (đến giữa năm 2018 có 1.510 trang thông tin điện tử tổng hợp được cấp phép và còn hiệu lực, trong khoảng 1 triệu trang thông tin điện tử tiếng Việt thống kê được).

Trên thực tế, tình trạng “báo hóa” tạp chí điện tử có xu hướng gia tăng. Theo Điều 3 Luật Báo chí 2016, tạp chí điện tử là sản phẩm báo chí xuất bản định kỳ, đăng tin, bài có tính chất chuyên ngành, được truyền dẫn trên môi trường mạng. Tuy nhiên, nhiều tạp chí điện tử không thực hiện đúng như quy định của giấy phép xuất bản, “lách luật” hoạt động như một tờ báo điện tử: đưa tin bài thời sự, bao trùm nhiều mảng nội dung, thể hiện bằng nhiều thể loại báo chí như ghi chép, phóng sự… Một số trang “dung túng” cho các bài viết “đánh đấm”, phóng viên đếm tầng, “sáng đăng, trưa gặp, chiều gỡ”…

Với các trang thông tin điện tử, cơ quan chức năng cũng liệt kê nhiều tác động tiêu cực từ việc không tuân thủ tôn chỉ, mục đích hoạt động, như: cố tình mập mờ giữa trang thông tin điện tử tổng hợp và báo điện tử, tạp chí điện tử bằng cách sử dụng những từ ngữ dễ gây nhầm lẫn cho độc giả trên tiêu đề trang chủ; chạy theo mục đích thương mại; chỉ tập trung tổng hợp những tin, bài có nội dung tiêu cực, thông tin về mặt trái của xã hội tạo nên bức tranh ảm đạm về tình hình Việt Nam; liên kết với báo chí để hợp pháp hóa nguồn tin, tự sản xuất tin, bài, dọa dẫm doanh nghiệp để ép quảng cáo; vi phạm quy định về quyền tác giả và quyền liên quan…

“Báo điện tử là xu thế tất yếu, nếu quy hoạch và phát triển tốt kênh thông tin này thì đây sẽ là một đối trọng với mạng xã hội, có vai trò thông tin chủ chốt trong thời đại 4.0”, ông Kiên nêu quan điểm.