Chính sách chồng chéo, cản mục tiêu giảm nghèo

Báo cáo kết quả thực hiện công tác giảm nghèo năm 2014 và phương hướng nhiệm vụ năm 2015 của Ban Chỉ đạo Trung ương về giảm nghèo bền vững (BCĐ) giai đoạn 2011-2020 cho thấy, tính đến cuối năm 2014, tỷ lệ hộ nghèo cả nước giảm từ 7,8% xuống còn 5,8-6%; riêng tỷ lệ hộ nghèo ở các huyện nghèo giảm bình quân 5%/năm (từ 38,2% năm 2013 xuống còn 33,2% năm 2014).

Tuy nhiên, theo Phó BCĐ Phạm Thị Hải Chuyền, các nhóm chính sách hiện nay đang được thiết kế chồng chéo và đang là nhân tố cản trở hiệu quả thực hiện các chính sách và mục tiêu giảm nghèo. Bên cạnh đó, việc sử dụng nguồn lực hiệu quả lại chưa cao, có địa phương chưa dành ưu tiên nguồn lực cho công tác giảm nghèo hoặc trông chờ, ỷ lại vào ngân sách Trung ương.

Đơn cử như nhóm chính sách tín dụng hiện nay được quy định trong 25 văn bản pháp luật ban hành các cơ chế, chính sách về giảm nghèo. Tuy nhiên các chính sách này vẫn còn một số hạn chế dẫn đến hiệu quả giảm nghèo chưa đạt được yêu cầu thực tế.

Ảnh minh họa

Trước hết, tổng nguồn vốn tín dụng chưa đáp ứng được nhu cầu, nhất là đối với chương trình cho vay hộ nghèo mặc dù đã tăng từ gần 15.000 tỷ đồng năm 2005 lên hơn 41.000 tỷ đồng năm 2012 (gấp 2,8 lần). Đáng chú ý là từ năm 2010 đến nay, Ngân hàng chính sách xã hội (NHCSXH) không được cấp bổ sung vốn điều lệ, một số chương trình vốn bổ sung thấp hoặc chưa bố trí vốn kịp thời, tổng nguồn vốn mà NHCSXH nhận ủy thác đầu tư từ ngân sách địa phương chiếm chưa đến 3% tổng nguồn vốn huy động.

Một vấn đề khác là, hiện vốn tín dụng của các chính sách, chương trình chủ yếu cho vay trung hạn và dài hạn, trong khi nguồn huy động phần lớn là vốn ngắn hạn. Việc cấp bù lãi suất cho vay người nghèo từ ngân sách Nhà nước sẽ gia tăng sức ép đối với việc cân đối ngân sách. Bên cạnh đó, hạn mức cho vay tín dụng còn thấp, lãi suất và thời gian cho vay, hạn mức tối đa cho vay chưa linh hoạt, chủ yếu dựa vào định mức của từng chương trình tín dụng. Tỉ lệ hộ nghèo được vay vốn ở mức tối đa chỉ khoảng 10%, một số chương trình tín dụng chưa lồng ghép mục đích với hạn mức tín dụng cho vay.

Cũng vì chồng chéo mà quá trình thực hiện chính sách tín dụng giảm nghèo đã lộ nhiều kẽ hở. Qua giám sát cho thấy, tổng hợp các khoản được vay đối với 1 hộ nghèo có thể lên mức hàng trăm triệu, trong khi lại có hộ “xếp hàng mãi vẫn chưa đến lượt tiếp cận vốn”. Song do hạn chế về hệ thống theo dõi, tổng hợp nên không có báo cáo cụ thể tỉ lệ số hộ vay tổng hợp các nguồn vốn, các chương trình.

Thời gian qua, tuy Nhà nước đã ưu tiên nguồn lực đầu tư cho các huyện nghèo, xã, thôn bản đặc biệt khó khăn vùng dân tộc và miền núi, nhưng mức đầu tư, hỗ trợ còn thấp so với nhu cầu thực tế; có nhiều chính sách giảm nghèo nhưng chủ yếu mang tính hỗ trợ (chính sách y tế, giáo dục, nhà ở...), trong khi chính sách đầu tư phát triển sản xuất, tạo sinh kế cho người nghèo chưa nhiều, suất đầu tư thấp (vay vốn tín dụng ưu đãi, vay vốn giải quyết việc làm, đào tạo nghề).

Từ thực tế trên, các cơ quan quản lý Nhà nước về nhóm tín dụng ưu đãi đối với các đối tượng nghèo đã kiến nghị cần sửa đổi, bổ sung các chính sách cho vay vốn tín dụng theo hướng “cho cần câu chứ không cho con cá”. Cụ thể là tích hợp các chương trình cho vay hộ nghèo, hộ cận nghèo hiện hành thành chính sách cho vay tín dụng ưu đãi, lấy đối tượng hộ gia đình làm trung tâm. Theo đó, xây dựng hạn mức tín dụng đối với hộ gia đình, quy định mục đích và nội dung vay vốn để hộ gia đình lựa chọn các nhu cầu ưu tiên để vay vốn; xây dựng cơ chế gắn kết tín dụng với khuyến nông, dạy nghề và hỗ trợ sản xuất.

Phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc về kết quả thực hiện công tác giảm nghèo năm 2014 và phương hướng nhiệm vụ năm 2015, ngày 5/2, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng yêu cầu, các chính sách sửa đổi, bổ sung phải hướng vào hỗ trợ hộ nghèo, hỗ trợ vùng có tỷ lệ hộ nghèo cao, nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số theo 2 hướng là hỗ trợ sản xuất và hỗ trợ tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản.

Thủ tướng yêu cầu tập trung vào hỗ trợ cho nhân dân trong sản xuất trồng cây lương thực, cây công nghiệp, cây ăn quả, chăn nuôi gia súc; giao đất, giao rừng cho người dân gắn với phát triển và bảo vệ rừng, điều chỉnh các chính sách về giữ rừng, bảo vệ rừng; hỗ trợ lương thực, giống, khuyến nông, đào tạo nghề, lãi suất cho vay phát triển sản xuất; hỗ trợ cho DN đầu tư vào địa bàn khó khăn và thu hút lao động tại chỗ gắn với hỗ trợ đào tạo nghề thông qua DN.

Thủ tướng cũng yêu cầu NHCSXH tăng thêm dư nợ tín dụng cho người nghèo so với mức chỉ tiêu 10% hiện nay để tăng mức hỗ trợ và mở rộng đối tượng hộ nghèo được hỗ trợ tín dụng chính sách; đảm bảo mục tiêu thoát nghèo bền vững.