Đầu năm xông đất chuyên gia

LTS: Năm 2015 đang sánh những bước đi đầu tiên, hứa hẹn nhiều kỳ vọng tốt đẹp phía trước… Đây là một năm đặc biệt, ghi dấu rất nhiều mốc son quan trọng: Năm cuối cùng thực hiện kế hoạch 5 năm (2011- 2015), Đại hội lần thứ lần thứ XII và Tổng kết 30 năm sự nghiệp đổi mới của Đảng cộng sản Việt Nam, 40 năm Giải phóng miền Nam thống nhất đất nước, 70 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9, 125 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh… Nhưng đây cũng là một năm còn không ít bất ổn với bao khó khăn rình rập khó lường, cả trong nước và trên thế giới.

Để giúp bạn đọc có thêm cái nhìn đa chiều về kinh tế Việt Nam 2015 với những dự cảm, lo âu, kỳ vọng… nhân dịp năm mới, Thời báo Ngân hàng “xông đất” một số chuyên gia. Và dưới đây là một số ghi nhận.

PGS-TS. Trần Đình Thiên

PGS-TS. Trần Đình Thiên, Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam

Lợi thế đi sau và cơ hội cho cải cách

Xuân sang, Tết đến. Kinh tế đã có những dấu hiệu phục hồi rõ nét. Và mừng là đất nước đã ở giai đoạn chót của thời kỳ khó khăn kéo dài nhất kể từ những năm đổi mới 1986 đến nay. Đặc biệt, sau 7 năm liền khó khăn kéo dài, bắt đầu từ năm 2007 khi Việt Nam gia nhập WTO, cơ hội phục hồi mới trở lại. Nhưng đây mới chỉ là sự phục hồi nhờ “tiếp thuốc bổ” bằng những giải pháp tình thế để chống suy giảm kinh tế, kiềm chế lạm phát, ổn định vĩ mô mà chưa phải do hiệu quả từ liều thuốc chữa những căn bệnh trầm kha của cơ cấu nền kinh tế bằng tái cơ cấu, chuyển đổi mô hình tăng trưởng.

Đã đến lúc phải xoay chuyển tình thế để đưa nền kinh tế thoát hẳn khỏi đoạn chót của thời kỳ khó khăn. Những giải pháp tạm thời để phục hồi kinh tế phải song hành với tái cơ cấu nền kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng, nhưng tái cơ cấu cần được ưu tiên hơn.

Bởi, một khi bước vào hội nhập là chúng ta phải theo xu hướng thị trường hoà nhập vào môi trường cạnh tranh mạnh mẽ toàn cầu. Nếu chúng ta vẫn mang cách quản lý cũ là can thiệp hành chính của Nhà nước quá mạnh vào thị trường, với mô hình tăng trưởng không thay đổi, thì sẽ không tạo ra được những động lực tăng trưởng tương ứng với áp lực cạnh tranh toàn cầu. Việc can thiệp hành chính mạnh không theo xu hướng thị trường khiến hiệu quả điều hành vĩ mô của Chính phủ không cao, môi trường kinh doanh cải thiện chậm, DN khó khăn, khu vực kinh tế tư nhân yếu đi. Thế nên, thời cơ mang lại không chớp được, thách thức ùa đến không đỡ được.

Giờ đây, chúng ta đang có bước hội nhập mới mạnh mẽ hơn khi đàm phán và ký các hiệp định thương mại mới với nhiều cam kết thuộc đẳng cấp cao nhất thế giới. Vậy, câu hỏi đặt ra là nền kinh tế đang yếu thế này cần phương pháp gì để nâng cao năng lực bước vào hội nhập? Và hội nhập có tạo ra bước đột phá cải cách hay không?

Có thể thấy rõ, Việt Nam đang chuẩn bị những điều kiện để cam kết hội nhập biến thành cơ hội, thúc đẩy tái cơ cấu và thay đổi mô hình tăng trưởng để bước vào giai đoạn phát triển mới. Tuy có khó khăn, tuy có chậm, nhưng đã có bước chuyển căn bản trong tái cơ cấu nền kinh tế. Đã có sự phân bổ lại nguồn lực theo hướng thị trường, thể hiện ở những thay đổi mạnh khi tái cơ cấu đầu tư công, tái cơ cấu DNNN và những nỗ lực tái cơ cấu thị trường tài chính, ổn định vĩ mô… Các giải pháp thị trường đã được áp dụng mạnh hơn.

Bên cạnh đó, Chính phủ cũng đã nỗ lực để có những biện pháp, chính sách gỡ bỏ những ràng buộc kìm hãm khu vực tư nhân và xác định đây là khu vực tạo động lực tăng trưởng cho giai đoạn mới. Các luật quan trọng liên quan đến thể chế kinh tế, môi trường kinh doanh đã được ban hành. Thủ tướng Chính phủ đã trực tiếp đưa ra các yêu cầu kiên quyết đơn giản hóa thủ tục hành chính, cắt giảm chi phí thực hiện thủ tục hành chính với lãnh đạo các cơ quan hữu quan. Nghị quyết 19/NĐ-CP/2014 được ban hành.

Chỉ từ một hành động Thủ tướng kiên quyết chỉ đạo giảm số giờ thực hiện thủ tục thuế để bằng mức trung bình của khu vực, gắn với trách nhiệm người lãnh đạo theo Nghị quyết 19/NĐ-CP, sau hơn nửa năm thực hiện đã giảm được một phần ba và đến nay cơ quan thuế đã cầm chắc hết năm 2015 sẽ đạt mục tiêu. Còn nhiều ví dụ tương tự về hiệu quả khi gắn với trách nhiệm như thúc đẩy cổ phần hóa DNNN, tái cơ cấu DNNN…

Việt Nam là nước có nhiều hạn chế trong 12 nước ký cam kết TPP, nên đòi hỏi phải có cải cách thể chế vượt bậc, tạo năng lực cạnh tranh vượt bậc mới theo kịp các thành viên khác. Vậy cách nào để tận dụng cơ hội hội nhập lần này, để tạo bước tiến về thể chế, để có cuộc cải cách lần hai thật mạnh mẽ mà không lặp lại cú bắt trượt cơ hội khi gia nhập WTO?

Chúng ta là nước đi sau thì có lợi thế của nước đi sau. Có thể nhìn ra được bước đi đúng, tránh được cách làm sai của những nước đi trước. Cố nhiên đi sau thì phải suy nghĩ để tìm cách vượt lên, học kinh nghiệm các nước đi trước nhưng phải có phương thức khác, cách làm khác. Nếu không, coi như lại bỏ lỡ cơ hội lần nữa. Và chúng ta cần nghiên cứu để có hệ thống phân bổ nguồn lực theo hướng thị trường để tạo ra động lực mạnh nhất cho giai đoạn phát triển mới.

Tăng trưởng GDP của Việt Nam từ 2011 đến 2014 (dự kiến 2015)

TS. Nguyễn Đức Kiên

TS. Nguyễn Đức Kiên, Phó chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội

Biến thách thức thành áp lực sẽ bắt kịp chuyến tàu mới

Điểm được nhất của năm 2014 là tính dự báo của cơ quan điều hành đã đạt được mức độ nhất định. Lần đầu tiên đã đánh giá được tác động của kinh tế vĩ mô lên nền kinh tế thực, có ứng xử tích cực và phù hợp.

Sự kiện Trung Quốc đưa giàn khoan Hải Dương 981 vào vùng biển nước ta, rồi khi xảy ra sự kiện ở Bình Dương, Hà Tĩnh là những ví dụ. Nhờ chúng ta đã sớm có những ứng xử phù hợp với tình hình, thể hiện là đất nước có trách nhiệm với các nhà đầu tư, nên niềm tin của nhà đầu tư trong và ngoài nước đã được củng cố. Vì thế, tuy 2014 là năm có nhiều biến cố bất ngờ và khá dữ dội, nhưng cũng là năm đầu tiên trong 3 năm qua đạt được kế hoạch tăng trưởng.

2014 cũng là năm có nhiều nét đột phá so với những năm trước. Nếu như trước đây, chúng ta chỉ dự báo kinh tế được 1 năm và chất lượng dự báo chưa cao làm ảnh hưởng đến việc điều hành vi mô, hoạt động của DN và đời sống người dân. Thì giờ đây, tình hình đã được cải thiện đáng kể. Nếu như trước đây, chúng ta nói cải cách nhưng chưa thực sự quyết tâm, thực sự quyết liệt, thì nay với sự chỉ đạo quyết liệt gắn với trách nhiệm người điều hành, tái cơ cấu DNNN, cải cách thể chế, cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh đã có những cải thiện tốt.

Năm 2015, nhiều bộ luật liên quan đến kinh doanh, môi trường đầu tư có hiệu lực thi hành, nhưng còn phụ thuộc nhiều vào khâu thực thi. Bản thân các cơ quan quản lý Nhà nước phải tự đổi mới được mình theo đúng tinh thần đổi mới của Luật, của cải cách hành chính Nhà nước. Đổi mới theo phương án nâng cao hiệu quả đội ngũ công nhân viên chức làm việc trực tiếp, nhưng phải theo hướng dành khó khăn về phía cơ quan quản lý, tạo điều kiện thuận lợi cho DN, chứ không phải chỉ lo làm đúng chức năng, cứ đưa ra chỉ thị, cơ chế chính sách để tiện về quản lý, nhưng khó cho DN trong việc thực hiện.

Về phía DN cũng phải đòi hỏi trách nhiệm của công dân với xã hội, trong đó có việc thực hiện các chính sách về bảo vệ môi trường, về thuế, an sinh xã hội cho người lao động.

Chúng ta đã bắt trượt cơ hội hội nhập khi gia nhập WTO do chuẩn bị không tốt. Năm 1997-1998, chúng ta đã bỏ một cơ hội tăng tốc khi các nước trong khu vực rơi vào khủng hoảng tài chính nặng nề. Năm 2008, một lần nữa cơ hội bị bỏ qua khi chỉ dùng gói kích cầu để hỗ trợ nền kinh tế mà không tái cơ cấu nền kinh tế để tăng tốc, đạt mục tiêu đến năm 2020 trở thành nước công nghiệp.

Khi đã lỡ một chuyến tàu, phải đợi chuyến sau, nhưng mỗi lần chậm là thêm một lần khó. Nếu không dứt điểm tái cơ cấu nền kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng sẽ khó nói trước được rằng, cơ hội đến chúng ta có lại bỏ lỡ hay không. Nếu biến thách thức từ hội nhập thành áp lực tái cơ cấu mạnh mẽ, thực thi hiệu quả các luật mới ban hành, chúng ta sẽ bắt kịp chuyến tàu mới.

TS. Nguyễn Đình Cung

TS. Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Quản lý kinh tế Trung ương

2015 hội đủ thiên thời, địa lợi

Điểm được nhất trong năm 2014 là điều hành chính sách đã thuận theo thị trường chứ không phải bằng các mệnh lệnh hành chính, thể chế kinh tế được cải cách mạnh, các nền tảng vĩ mô được củng cố, niềm tin của thị trường cũng được cải thiện hơn.

Sang năm 2015, những cải cách từ năm 2014 có thể sẽ thay đổi mạnh mẽ về chất. Điều này sẽ tác động trực tiếp đến môi trường kinh doanh và DN. Rào cản và chi phí gia nhập thị trường, chi phí tuân thủ giảm, thủ tục được đơn giản hóa… Từ đó, DN chủ động hơn trong việc đầu tư khai thác các tiềm năng, cơ hội kinh doanh, bảo vệ quyền của cổ đông và nhà đầu tư tốt hơn.

2015 có vẻ là hội đủ thiên thời, địa lợi, sự kết hợp giữa ổn định kinh tế vĩ mô với những cải thiện ở vi mô kết hợp với tác động từ các hiệp định thương mại được ký kết sẽ tạo ra động lực và sức sống mới trong môi trường kinh doanh. Lúc đó, thị trường sẽ vận hành tốt hơn, nguồn lực được phân bổ tốt hơn. Từ đó, hy vọng có bước thay đổi về chất trong tái cơ cấu kinh tế trong tăng trưởng.

Nhiều ý kiến nói động lực tăng trưởng đang vơi dần, đang mất dần. Động lực tăng trưởng là năng lực nội tại của nền kinh tế. Quan trọng là thể chế phải tạo ra động lực, không phải hành vi sai lệch xin cho, chia chác mà là động lực khuyến khích người ta làm. Thể chế phải để cho mọi người, mọi DN hiểu, muốn thành công phải sáng tạo, phải làm tốt hơn. Thể chế phải nuôi dưỡng, khuyến khích sáng tạo. Muốn được như thế thì hệ thống thể chế phải tiếp tục được cải cách, nhưng không phải kiểu “hòn bi lăn trong ống”, lăn từ bên này qua bên kia mà phải thực sự thay đổi về bản chất. Đó phải là thể chế kinh tế thị trường đầy đủ, tạo cơ hội cạnh tranh công bằng cho tất cả mọi người, cạnh tranh có trật tự.

Lạm phát của Việt Nam từ 2011 đến 2014 (dự kiến 2015)

TS. Lưu Bích Hồ

TS. Lưu Bích Hồ, nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển (Bộ Kế hoạch và Đầu tư)

Tranh thủ tối đa bước nhảy vọt

Lần này, chúng ta thực hiện tái cơ cấu có một đặc điểm lớn là nền kinh tế đứng trước những khó khăn gay gắt. Nguyên nhân cơ bản, sâu xa và cũng là trực tiếp, là mô hình tăng trưởng đã lạc hậu và chậm thay đổi.

Mục tiêu đặt ra là phải gấp rút ổn định kinh tế vĩ mô, đồng thời tạo đà tăng trưởng mới trên cơ sở tái cơ cấu để chuyển sang mô hình tăng trưởng dựa trên năng suất, chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh và phát triển bền vững. Khác với dự định ban đầu, quá trình này chỉ diễn ra trong một số ít năm, nay đã thấy rõ có thể kéo dài đến khoảng năm 2020 và còn tùy theo những nỗ lực chủ quan của chúng ta trong bối cảnh quốc tế thuận lợi hoặc khó khăn đến mức nào.

Một sự nóng vội là không thể, cũng không cho phép trì kéo quá dài thời gian làm tăng thêm khó khăn cho công cuộc phát triển và dẫn đến sự tụt hậu xa hơn trong một thế giới đang chuyển động nhanh chóng, mạnh mẽ.

Những thành công bước đầu cũng như những hạn chế, vướng mắc trong tái cơ cấu kinh tế mấy năm vừa qua làm nổi rõ thêm một vấn đề: tái cơ cấu gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng cần phải dựa trên đổi mới tư duy – quan điểm phát triển. Hội nhập quốc tế hiệu quả phù hợp giai đoạn mới. Hội nhập với bên ngoài gắn liền với hội nhập từ ngay trong từng quốc gia.

Chúng ta tiến lên hiện đại và phải tiến cùng thời đại. Hiện đại là đạt tới trình độ cao, cao nhất của sự phát triển chung của thế giới. Điều cần tránh là sự bảo thủ, trì trệ, không trân trọng các giá trị tốt đẹp nhất của thế giới, của loài người và do đó không quyết tâm vươn lên lựa chọn, vận dụng những giá trị đó để đạt tới trình độ hiện đại. Trong thời đại ngày nay, nhiều quốc gia rất coi trọng hướng vào sự phát triển bền vững, bao trùm cả về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, môi trường.

Phải phát triển kinh tế tri thức từng bước, trong từng lĩnh vực phát triển. Song song với từng bước tiến đổi mới công nghệ là phải tranh thủ tối đa bước nhảy vọt lên hiện đại, đi tắt, rút ngắn thời gian.

Cách tốt nhất là du nhập và làm chủ công nghệ tiên tiến nước ngoài bằng mọi con đường, đồng thời ra sức phát triển hoạt động nghiên cứu phát triển (R&D) trong nước với sự kết hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nghiên cứu khoa học công nghệ, giáo dục – đào tạo và DN. Nhà nước dành nguồn lực thích đáng cho những nghiên cứu quan trọng, mở đường. Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là yếu tố quyết định trong việc thực hiện yêu cầu này, từ đó ra sức thực hiện cải cách giáo dục theo hướng hiện đại.