Để DNNN không còn là lực cản
Trước thềm những cuộc đấu giá lớn | |
Đẩy nhanh tiến độ cổ phần hóa | |
Các tập đoàn, tổng công ty phải trình kế hoạch thoái vốn khỏi 5 lĩnh vực nhạy cảm |
Tính tới năm 2015, tổng tài sản của DNNN tương đương hơn 70% GDP. Điều này cho thấy các DNNN đã huy động và sử dụng nguồn vốn lớn của Nhà nước và xã hội, có ảnh hưởng lớn đến ổn định kinh tế vĩ mô và tăng trưởng kinh tế. Với khối tài sản khổng lồ mà DNNN đang nắm giữ như vậy, thì nguồn lực còn lại dành cho khu vực tư nhân là rất hạn chế. Vì vậy, vấn đề thiếu nguồn lực luôn là nhân tố trở ngại hàng đầu đối với sự phát triển của các DN tư nhân.
Ảnh minh họa |
Bên cạnh đó, theo chuyên gia kinh tế, nguyên Phó chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam Phạm Chi Lan, hiện nay năng suất chung của cả nền kinh tế thấp bắt nguồn từ đầu tư của Nhà nước kém hiệu quả. Bà Lan phân tích, khu vực công chiếm 1/3 GDP và đặc biệt khu vực này có vai trò đáng kể trong các lĩnh vực sản xuất và kiểm soát thị trường các yếu tố sản xuất. Nói một cách cụ thể hơn là các DNNN cung cấp nhiều sản phẩm, dịch vụ thiết yếu phục vụ cho quá trình sản xuất, vì vậy nếu các sản phẩm này kém hiệu quả thì đầu vào của các DN tư nhân sẽ trở nên đắt đỏ hơn, chi phí sản xuất đội lên và như vậy năng lực của DN tư nhân hạn chế đi.
Bà Lan cho rằng, dẫn chứng cụ thể nhất cho vấn đề này là các nút thắt mà cộng đồng DN đặt ra từ năm 1997 và mới đây, trong cuộc đối thoại giữa Thủ tướng Chính phủ và cộng đồng DN vào năm 2017 gần như còn nguyên. Đó là các chính sách đất đai, chi phí sản xuất, tham nhũng… Thậm chí tới nay mức độ nghiêm trọng của các vấn đề này còn nặng nề hơn do quy mô tham nhũng, chi phí tuân thủ cao hơn trước rất nhiều, chiếm tới 39% lợi nhuận của DN.
Với thực trạng hiện nay của kinh tế Nhà nước, bà Phạm Chi Lan khuyến nghị, để tạo điều kiện huy động nguồn lực tư nhân và phát triển kinh tế, quá trình cải cách khối DNNN phải đi vào thực chất hơn qua việc thực sự tạo kỷ luật thị trường. Hiện nay dù đã đẩy mạnh quá trình cổ phần hoá song chủ yếu chỉ đẩy nhanh về số lượng. 92% tài sản của DNNN vẫn nằm trong tay Nhà nước. Bên cạnh đó, kỷ luật thị trường còn thể hiện ở việc đổi mới hệ thống ưu đãi đối với cả DNNN và DN FDI vì 2 khối này được hưởng quá nhiều ưu đãi, gây bất bình đẳng, làm tăng chi phí tuân thủ và chi phí kinh doanh cho DN tư nhân.
Chia sẻ bài học từ quá trình cải cách DNNN của Trung Quốc, ông Klaus Rohland, nguyên Giám đốc quốc gia của Ngân hàng Thế giới tại Trung Quốc, Nga và Việt Nam cho hay, cơ cấu nền kinh tế Trung Quốc và Việt Nam có nhiều điểm tương đồng. Vì vậy Việt Nam có thể học hỏi cách làm của Trung Quốc, củng cố vai trò của Nhà nước và nhân dân như là chủ tài sản, tạo điều kiện cho Nhà nước giải quyết các vấn đề chính sách công và nâng cao hiệu quả DNNN và hiệu quả nền kinh tế nói chung.
Cụ thể hơn, quá trình cải cách của Trung Quốc được thực hiện trên nguyên tắc sân chơi bình đẳng. Theo đó, DNNN phi thương mại theo đuổi chính sách công, không cạnh tranh với DN tư nhân. DNNN theo đuổi cả mục đích thương mại và phi thương mại phải tách ra 2 mảng riêng, không được lấy mảng phi thương mại bù lỗ cho mảng thương mại, trung lập cạnh tranh.
Để thực hiện quá trình này, Trung Quốc cũng đã qua các bước làm có nhiều điểm tương đồng với cách thức mà Việt Nam đang thực hiện. Bắt đầu từ năm 1980, trao thêm quyền cho cán bộ, công nhân viên, cho phép chia lãi và thưởng. Đợt 2 được tiến hành từ 1993-2002 tập trung vào thành lập công ty, thoái lui và tái cơ cấu, tập trung vào một số ngành. Bên cạnh đó, Trung Quốc có bước thay đổi khung thể chế bằng việc thành lập cơ quan SASAC vào năm 2003 nhằm quản lý con người, DN và tài sản… Các biện pháp này đã phát huy hiệu quả và dần dần thay đổi cơ bản hầu hết các DNNN, giúp các DN đóng góp vào sự phát triển đất nước đúng với vai trò và trách nhiệm trong nền kinh tế. Sau đó các DNNN liên tục cải thiện kết quả tài chính của mình và thu hẹp khoảng cách với DN ngoài quốc doanh.
TS. Nguyễn Ngọc Bảo, Phó trưởng Ban Kinh tế trung ương chia sẻ về lộ trình cơ cấu lại, đổi mới DNNN giai đoạn 2017-2020, sẽ phấn đấu hoàn thành thoái vốn tại các DN mà Nhà nước không cần nắm giữ, tham gia góp vốn; tập trung xử lý dứt điểm các tập đoàn kinh tế, tổng công ty Nhà nước, các dự án, công trình đầu tư của DNNN kém hiệu quả, thua lỗ kéo dài; đáp ứng các chuẩn mực quốc tế về quản trị DN… Bên cạnh đó, hoàn thiện mô hình quản lý, giám sát DNNN và vốn, tài sản của Nhà nước đầu tư tại DN, chậm nhất đến năm 2018 sẽ thành lập một cơ quan chuyên trách làm đại diện chủ sở hữu đối với DNNN và cổ phần, vốn góp của Nhà nước tại DN.