Đừng để "con sâu làm rầu nồi canh"

Vẫn còn ngân hàng “Biến báo” chính sách

Ngay sau khi NHNN cho phép các NHTM được thỏa thuận lãi suất huy động kỳ hạn trên 12 tháng theo cung - cầu thị trường (Thông tư 19/2012/TT-NHNN), một số ngân hàng đã đẩy lãi suất huy động kỳ hạn dài lên cao; đồng thời thiết kế những sản phẩm tiết kiệm khá linh hoạt.

Huy động với lãi suất quá cao sẽ rủi ro cho chính các TCTD.(Ảnh: ĐK)

Nhưng một số NHTM đã "linh hoạt" quá mức để giữ chân khách hàng, nên đã có tác động tâm lý không tích cực đến thị trường. Do đó, NHNN đã phải có văn bản chấn chỉnh, yêu cầu các NHTM thực hiện nghiêm túc quy định về lãi suất tiền gửi tối đa bằng VND. Sau văn bản này, nhìn chung trên thị trường không còn những mức lãi suất cao đột biến và có sự phân cách rõ ở ba mức lãi suất: Lãi suất không kỳ hạn, rất thấp (ở Techcombank chỉ còn 1%/năm, ABBANK là 1,5%/năm, các ngân hàng khác phổ biến ở mức 2%/năm); lãi suất kỳ hạn ngắn (từ 1 tháng đến dưới 12 tháng) theo quy định của NHNN tối đa là 9%/năm; và trên 12 tháng. Tuy nhiên, do các kỳ hạn từ 1 tháng đến dưới 12 tháng có biên độ xê dịch khá rộng, nên hầu hết các NHTM đều thiết kế những sản phẩm huy động vốn rất linh hoạt, với những chương trình khuyến mại hấp dẫn nhằm thu hút người gửi tiền. Trong số những sản phẩm huy động hấp dẫn đó, là sự “ẩn nấp” của những kiểu lách lãi suất. Lãnh đạo một NHTMCP cho biết, đâu đó, bằng cách này hay cách khác vẫn có hiện tượng lách chính sách. Chỉ có điều sau những ồn ào ban đầu, hiện việc thỏa thuận lãi suất ngoài quy định không nhiều, không công khai, nhưng tinh vi hơn.

Có ngân hàng trên giấy tờ ghi là khách hàng gửi tiết kiệm dài hạn 13 tháng, nhưng cùng với sổ tiết kiệm, khách hàng còn ký với ngân hàng bản thỏa thuận về thời gian gửi thực chỉ là ngắn hạn (khách hàng có thể lựa chọn kỳ hạn thực gửi từ 3 đến 6 tháng). Hay có ngân hàng triển khai sản phẩm huy động tiền gửi kỳ hạn đến 36 tháng, nhưng thả nổi lãi suất, điều chỉnh 1 tháng/lần. Cũng có ngân hàng tuân thủ nghiêm quy định của NHNN, không lách trần lãi suất. Nhưng để hút khách hàng, ngân hàng đã triển khai các chương trình tiết kiệm dự thưởng lớn. Khi tham gia các chương trình này, khách hàng thường nhận được sổ tiết kiệm có dấu “không rút trước hạn”. Thế nhưng, “những khách hàng không trúng thưởng phá bỏ cam kết đã đành, lại có cả khách hàng lĩnh thưởng xong cũng rút luôn tiền ra” - một cán bộ BIDV than.

TS. Nguyễn Trí Hiếu bày tỏ quan điểm: Khi ngân hàng đã thực hiện thỏa thuận lãi suất với khách hàng ở kỳ hạn trên 12 tháng, nếu khách hàng rút trước hạn thì ngân hàng thường có hai biện pháp: một là áp dụng lãi suất phạt (trả mức lãi suất thấp hơn so với sản phẩm huy động có cùng kỳ hạn); hai là áp dụng lãi suất không kỳ hạn, khoảng 2%/năm. Nếu ngân hàng không áp dụng một trong hai biện pháp trên mà vẫn trả theo lãi suất đã thỏa thuận là vi phạm. Việc cố tình vi phạm sẽ khiến các ngân hàng đối mặt với nhiều rủi ro. Bởi trong sổ sách là huy động kỳ hạn trên 12 tháng, nhưng nếu ngân hàng chiều khách, cho họ rút bất cứ lúc nào sẽ khiến ngân hàng rất khó kiểm soát thời gian thực của dòng tiền. Và khi đó, nguy cơ rủi ro kỳ hạn sẽ rất lớn khi thị trường biến động bởi trên thực tế, nguồn vốn huy động của ngân hàng vẫn chủ yếu là ngắn hạn. Không phải NHTM không nhìn ra điều này, nhưng vì để giải "cơn khát" vốn, nên họ chấp nhận rủi ro đó.

“Gắp sâu” khỏi hệ thống

TS. Vũ Đình Ánh cho rằng, sau Thông tư 19, các ngân hàng đã “biến báo” chính sách khá nhanh, nhưng điều này chỉ xảy ra ở một vài ngân hàng nên không đáng lo. Có điều “con sâu bỏ rầu nồi canh”, chỉ số ít ngân hàng làm như vậy cũng ảnh hưởng xấu đến tâm lý người gửi tiền, và tăng nguy cơ rủi ro thanh khoản cho cả hệ thống.

Các NHTM đang tung ra nhiều chương trình khuyến mãi cho vay.(Ảnh: KĐK)

Hiện, ngay cả các ngân hàng Lào cũng đã áp dụng chính sách: khách hàng rút trước hạn sẽ không được hưởng bất cứ mức lãi suất nào, mà còn chịu phạt. Còn ở Việt Nam, các ngân hàng chưa thực hiện điều này do muốn thu hút dòng tiền mới trong dân cư, giữ chân khách hàng cũ... Vì thực tế, hiện đa số người gửi tiền không quan tâm nhiều đến thương hiệu, sự phân hạng của các ngân hàng trong hệ thống, mà chỉ quan tâm đến lãi suất. Nơi nào có lãi suất huy động cao, thuận tiện là khách hàng đến gửi. Những xáo trộn trong thời gian qua cho thấy, chưa thể thả nổi lãi suất khi hệ thống ngân hàng vẫn còn những "con sâu làm rầu nồi canh". Việc NHNN cho phép thỏa thuận lãi suất tiền gửi kỳ hạn dài cũng là bước đầu tiến tới tự do hóa lãi suất. Đây là biện pháp đúng và thích hợp. Nhưng, để lãi suất vận hành theo đúng quy luật thị trường, phải loại bỏ những ngân hàng yếu, những “con sâu” nói trên. Đây là điều kiện tiên quyết giúp quá trình tự do hóa lãi suất được thuận lợi. Vì nếu chưa bị xử lý mạnh, các ngân hàng đó sẽ tiếp tục “làm liều”.

Cũng có ý kiến quan ngại khi tự do hóa lãi suất sẽ bị đẩy lên cao và có thể gây xáo trộn trên thị trường ngân hàng. Về vấn đề này, TS. Nguyễn Trí Hiếu cho rằng, có thể phản ứng tức thời là lãi suất sẽ bật lên. Nhưng với cơ chế cạnh tranh của thị trường, khi lãi suất được thả nổi thì lãi suất cho vay thường có khuynh hướng đi xuống hơn là đi lên. Vì muốn lôi kéo khách hàng tốt thì lãi suất cho vay của ngân hàng cũng phải “tốt”. Và khi lãi suất cho vay giảm thì các ngân hàng không thể cứ huy động cao mãi được.

Trước mắt, NHNN sẽ tiếp tục tăng cường thanh tra và xử lý nghiêm những hành động vượt rào của các ngân hàng; đẩy nhanh quá trình tái cơ cấu, xử lý, sắp xếp các ngân hàng yếu kém. Ngoài ra, Hiệp hội Ngân hàng cũng phải vào cuộc, làm đầu mối gắn kết giữa các thành viên, nâng cao tính tuân thủ của các ngân hàng thành viên. Một chuyên gia nhận định: Nếu tất cả TCTD nghiêm chỉnh chấp hành quy định của NHNN, có thể thời điểm thả nổi lãi suất sẽ diễn ra sớm hơn so với dự kiến.

Huyền Thanh