Giãn dân phố cổ: Tôn trọng quyền làm chủ của dân

Dân từ chối được “cải thiện đời sống”

Theo UBND quận Hoàn Kiếm, mục đích của Đề án giãn dân phố cổ là “góp phần cải thiện môi trường đô thị, cải thiện đời sống cho người dân trong khu phố cổ, tạo điều kiện thuận lợi để thực hiện việc bảo tồn, tôn tạo các di tích và các công trình kiến trúc cổ có giá trị trong khu phố cổ Hà Nội”.

Giãn dân phố cổ vẫn gây nhiều tranh cãi

Theo đó, trong giai đoạn 1 sẽ di dời 553 hộ với 1.853 nhân khẩu sang sinh sống tại khu đô thị Việt Hưng (cửa ngõ Đông Bắc Hà Nội). Sau đó, quận Hoàn Kiếm sẽ tiếp tục đề xuất thành phố di dời khoảng 5.000 hộ dân còn lại, nhằm mục tiêu giảm mật độ dân cư khu vực phố cổ từ 823 người/ha năm 2010 xuống còn 500 người/ha đến năm 2020.

Tuy nhiên, mặc kệ điều kiện sống “ổ chuột” từ nhiều năm nay, nhiều hộ dân trong khu phố cổ Hà Nội vẫn “giãy nảy” mỗi khi nghe nói đến “di dân”. Câu hỏi đặt ra là, tại sao một đề án nhằm giải quyết nhu cầu dân sinh khá bức bách của người dân phố cổ lại bị chính người dân phố cổ phản đối và với việc giãn dân, đề án này có giải quyết được mục đích “bảo tồn” phố cổ của nó?

Là một trong gần 2.000 người dân phố cổ thuộc diện phải di dời trong giai đoạn 1 của Dự án giãn dân phố cổ, ông Phạm Văn Lợi, chủ hộ đồng thời là người trông coi di tích đình Thanh Hà cho biết, ông không muốn đi vì “còn làm ăn, buôn bán”.

“Ở đây, anh, chị tôi có cửa hàng mây tre đan, bánh kẹo; trước tôi cũng có cửa hàng bán bún ngay trước đình, giờ thì trông xe để tăng thu nhập. Sang chỗ mới nghe nói có ki-ốt cho người dân bán hàng nhưng không biết chúng tôi có được nhận gian hàng để buôn bán không”, ông Lợi bày tỏ sự lo lắng.

Thậm chí, ngay cả một hộ gia đình với 10 người sống trong phòng hơn 10m2 tại địa chỉ 94 Hàng Gai khi được hỏi về di dân sang khu đô thị khang trang sạch đẹp cũng nhất nhất phản đối: “Chúng tôi giờ già rồi, sang nơi ở mới biết lấy gì kiếm sống?”.

Không gian văn hóa ở nơi tái định cư?

Xem ra mục tiêu cải thiện đời sống của người dân mà Đề án đặt ra cũng đang vấp phải không ít băn khoăn từ phía cư dân phố cổ. Vậy còn mục tiêu bảo tồn thì thế nào? Nếu đồng ý với quan điểm: người dân và cộng đồng mới là mấu chốt trong một khu đô thị, chứ không phải là nhà cửa, kỹ thuật hay vật chất, rõ ràng sẽ hiểu rằng, chính dân cư phố cổ, đời sống văn hóa nơi đây mới làm nên “linh hồn” của phố cổ bên cạnh những “mái ngói thâm nâu” hay đình chùa miếu mạo rêu phong. Thế nên song song với việc giãn dân phố cổ, cần phải tính đến việc khôi phục lại nét văn hóa xưa đang dần mai một nơi đây.

Từng được đào tạo 15 năm tại Đức, hiện là chuyên gia độc lập về kiến trúc và quy hoạch đô thị, TS - KTS. Phó Đức Tùng đưa ra góc nhìn độc đáo về vấn đề giãn dân phố cổ vốn vẫn gây nhiều tranh cãi hiện nay. Theo ông Tùng, trong những dạng môi trường tự phát như phố cổ tiềm ẩn rất nhiều giá trị nhân văn và chính điều này là lý do chính làm nên giá trị di sản.

Do đó, muốn bảo tồn phố cổ, cần nghiên cứu kỹ những giá trị này chứ không phải “hùng hục” giãn dân cho bằng được. Kể cả trong trường hợp Hà Nội muốn di dời một phần dân phố cổ, thì theo vị kiến trúc sư này, nhất thiết phải tôn trọng quyền chủ động của người dân ở khu tái định cư mới.

Kiến trúc sư này khẳng định, bất kể những khu tái định cư hay ho, hiện đại cỡ nào cũng không thể thay thế những không gian với lịch sử, kỷ niệm, do tự tay người dân có quyền tự chủ tạo nên. Do đó, việc tôn trọng quyền chủ động của người dân ở khu tái định cư mới khi giãn dân phố cổ là rất cần thiết.