Không nên lập Quỹ bồi thường độc lập xử lý oan sai

Sáng nay (9/1/2017), Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) khai mạc phiên họp thứ 6 cho ý kiến về một số dự án luật còn có ý kiến khác nhau, như Luật trách nhiệm bồi thường của Nhà nước (sửa đổi); Luật trợ giúp pháp lý (sửa đổi); Luật quản lý ngoại thương; Luật hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa; Luật quy hoạch; Luật quản lý, sử dụng tài sản nhà nước (sửa đổi)…

Ngay sau khai mạc, UBTVQH đã cho ý kiến về các vấn đề lớn còn ý kiến khác nhau của dự án Luật trách nhiệm bồi thường của Nhà nước (sửa đổi). Trong đó, việc xác định cơ quan giải quyết bồi thường là vấn đề được nhiều đại biểu cho ý kiến.

Ảnh minh họa

Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình đề nghị xử lý đúng theo nguyên tắc xác định cơ quan ra quyết định gây oan sau cùng sẽ chịu trách nhiệm bồi thường và xin lỗi. Tuy nhiên, ông lưu ý, trên thực tế cũng có câu chuyện sai sót của quá trình tố tụng xuyên suốt từ giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử. Do đó, ông đề nghị: “Cơ quan nào ra quyết định cuối cùng chịu trách nhiệm bồi thường là đúng, nhưng khi xử lý trách nhiệm thì phải xử lý từ đầu đến cuối mới công bằng, mới cộng đồng trách nhiệm, không thể đá bóng trách nhiệm”.

Ngay sau phát biểu trên, Phó Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Lê Hữu Thể bày tỏ đồng tình cao với quan điểm chọn cơ quan ra quyết định gây oan cuối cùng chịu trách nhiệm bồi thường, nhưng khi xác định trách nhiệm thì phải từ cơ quan điều tra. “Phải xác định trách nhiệm để họ cố gắng ngăn chặn oan sai ngay từ đầu, đồng thời mới có sự hợp lực của toàn bộ các cơ quan trong hệ thống tố tụng, mới có cơ hội khắc phục oan sai trong toàn hệ thống” ông Thể nói.

Thẩm tra dự luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Khắc Định cũng nhấn mạnh: Thường trực Ủy ban Pháp luật tán thành với nguyên tắc xác định cơ quan ra quyết định gây oan sau cùng sẽ chịu trách nhiệm xin lỗi và bồi thường.

Đồng thời để bảo đảm tính xuyên suốt của nguyên tắc này trong dự thảo Luật, nâng cao trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng, Thường trực Ủy ban Pháp luật, Cơ quan soạn thảo và Bộ Công an thống nhất với đề xuất của Tòa án nhân dân tối cao sửa đổi Điều 40, theo đó xác định rõ trách nhiệm bồi thường của các cơ quan căn cứ vào giai đoạn tiến hành tố tụng.

Cụ thể, trường hợp Tòa án hủy bản án để điều tra lại mà sau đó Viện kiểm sát ra quyết định đình chỉ vụ án hoặc Cơ quan điều tra ra quyết định đình chỉ điều tra (chưa có kết luận điều tra mới) thì trách nhiệm bồi thường thuộc Tòa án đã tuyên bản án bị hủy; trường hợp Tòa án hủy bản án để điều tra lại, Viện kiểm sát yêu cầu Cơ quan điều tra tiến hành điều tra lại và Cơ quan điều tra tiến hành điều tra, ra kết luận điều tra mới, nhưng sau đó Viện kiểm sát ra quyết định đình chỉ vụ án hoặc trả lại để điều tra bổ sung và Cơ quan điều tra ra quyết định đình chỉ điều tra thì trách nhiệm bồi thường thuộc Viện kiểm sát.

Kinh phí bồi thường và lập dự toán kinh phí bồi thường cũng là vấn đề được các đại biểu quan tâm. Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Khắc Định cho biết, tại kỳ họp thứ 2, khi thảo luận về dự án Luật trách nhiệm bồi thường của Nhà nước (sửa đổi) có ý kiến đại biểu Quốc hội đề nghị thành lập Quỹ bồi thường độc lập, nguồn thu của quỹ được trích từ một phần tiền phạt xử lý vi phạm hành chính, tiền do phạm tội mà có, tiền hoàn trả của người thi hành công vụ và một số nguồn thu hợp pháp khác; cơ quan quản lý bồi thường nhà nước quản lý, chi trả và quyết toán quỹ theo quy định của Luật ngân sách nhà nước.

Tuy nhiên Ủy ban Pháp luật cho rằng, khoản tiền xử lý vi phạm hành chính, tiền do phạm tội mà có, tiền hoàn trả của người thi hành công vụ là các khoản thuộc nguồn thu của ngân sách Nhà nước. Theo quy định của Luật ngân sách Nhà nước thì “toàn bộ các khoản thu, chi ngân sách phải được dự toán, tổng hợp đầy đủ vào ngân sách Nhà nước” (khoản 2 Điều 8 Luật ngân sách Nhà nước).

Vì vậy, nếu thành lập Quỹ bồi thường độc lập thì các nguồn thu này vẫn phải nộp vào ngân sách Nhà nước, sau đó ngân sách Nhà nước phân bổ cho Quỹ. Trong điều kiện ngân sách Nhà nước còn khó khăn, việc bố trí một khoản tiền để thành lập Quỹ bồi thường Nhà nước cần được hết sức cân nhắc.

Mặt khác, nếu thành lập Quỹ sẽ phát sinh tổ chức bộ máy biên chế, không phù hợp với chủ trương tinh giản biên chế và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức theo Nghị quyết số 39-NQ/TW ngày 17/4/2015 của Bộ Chính trị. Vì vậy, đề nghị giữ cơ chế về chi trả bồi thường như dự thảo Luật.

Đồng tình với quan điểm này, Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển nhấn mạnh “không nên lập Quỹ bồi thường độc lập vì Nhà nước quá nhiều quỹ rồi mà quỹ cũng là từ ngân sách thôi”.

Cho ý kiến tại phiên họp, từ thực tiễn vụ bồi thường ông Nguyễn Văn Chấn (Bắc Giang), ông Huỳnh Văn Nén (Bình Thuận)... Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình chia sẻ khó khăn lớn nhất trong bồi thường hiện nay là định lượng để xác định mức độ bồi thường. Còn trong vấn đề nguồn vốn bồi thường cũng chịu áp lực của xã hội là câu chuyện tiền thuế của nhân dân đóng góp không phải là tiền để các cơ quan thực hiện bồi thường các sai phạm.

Theo ông, chuyện này cũng đặt ra ở một số nước và họ đã hình thành nên một quỹ bồi thường. Ông đề nghị Uỷ ban Thường vụ Quốc hội cần cân nhắc bởi nếu không giải quyết được thì sau này vẫn phải chịu áp lực về câu hỏi tiền thuế của dân không phải là tiền để bồi thường. Cũng trong sáng nay, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự án Luật Trợ giúp pháp lý (sửa đổi).