Phương Tây “học” châu Phi về dịch vụ mobile banking

Chỉ trong 6 năm kể từ khi dịch vụ M-Pesa của Kenya mang ngân hàng di động (mobile banking) đến châu lục này qua hệ thống điện thoại, dịch vụ này đã tăng đáng kể và nhanh chóng chuyển từ sự mới lạ thành một mạng lưới thanh toán thực sự.

Tại châu Phi, hiện đã có hơn 55 triệu người sử dụng các điện thoại “bình dân” để chuyển tiền từ người này sang người khác, đóng bảo hiểm hay nộp tiền cho các cơ quan chính phủ.

Dịch vụ mobile banking đang phát triển nhanh tại châu Phi chỉ với các điện thoại thông thường

Theo công ty nghiên cứu Gartner, dù phần lớn là những giao dịch nhỏ, thậm chí mỗi lần chỉ một vài USD nhưng nhìn tổng thể, thị trường “tiền di động” của châu Phi này cũng rất lớn, đạt tới 61 tỷ USD trong năm 2012 – lớn hơn mức tiền chuyển qua di động của châu Âu và Bắc Mỹ cộng lại.

Hiện nhiều giám đốc tài chính và công nghệ đang hướng sự chú ý tới thị trường mobile banking của Kenya và tự hỏi liệu thành công của nó có thể được nhân rộng tại các thị trường mới, trong đó có cả những quốc gia phương Tây vốn đã rất thịnh vượng và phát triển.

Hoạt động mobile banking của M-Pea được ra mắt vào năm 2007 bởi các hãng viễn thông Safaricom và Vodacom. Một trong những yếu tố quan trọng nhất dẫn đến sự phát triển vượt bậc và thành công nhanh chóng của M-Pesa chính là sự đơn giản.

Không giống như tại các nền kinh tế phương Tây như Anh hay Mỹ, nơi dịch vụ ngân hàng di động đòi hỏi phải có sự phối hợp đồng bộ giữa bộ ba: điện thoại thông minh; đường truyền internet tốc độ cao và một tài khoản ngân hàng, mobile banking ở châu Phi vô cùng đơn giản.

Khách hàng chỉ cần nạp tiền vào tài khoản điện thoại di động của mình để trả cho các hóa đơn hay sản phẩm mà họ sẽ mua. Để chuyển tiền cho một người, một nhà cung cấp sản phẩm hay một cơ quan chính phủ, tất cả những gì cần làm chỉ là số điện thoại của người nhận. Các khoản cần phải trả sẽ được khấu trừ trực tiếp từ tài khoản điện thoại di động mà không cần phải phiền phức như với một tài khoản ngân hàng.

Nhà cung cấp dịch vụ hoặc sản phẩm sẽ đưa số điện thoại di động cho người sử dụng dịch vụ, sản phẩm. Khi khoản tiền phải trả cho dịch vụ, sản phẩm đó được thông báo đến khách hàng thì đồng thời tài khoản di động của họ sẽ bị trừ đi số tiền tương ứng cộng với phí giao dịch do các nhà mạng quy định.

Có lẽ đó chính là lý do vì sao tại châu Phi, các tài khoản di động đã có tốc độ phát triển nhanh hơn các chi nhánh và tài khoản ngân hàng, đặc biệt tại các nước như Kenya, Tanzania, Uganda và Madagascar. Theo số liệu nghiên cứu của tập đoàn thương mại qua hệ thống viễn thông GSMA, chỉ trong tháng 6/2012, lượng giao dịch tiền qua điện thoại di động tại Kenya đã tương đương khoảng 60% GDP của nước này.

Cũng theo GSMA, hiện có 150 dịch dụ mobile banking tương tự như M-Pesa đang phục vụ trên 81 triệu khách hàng ở châu Phi (là thị trường lớn nhất), Trung Đông và châu Á. Trong đó, chỉ riêng năm ngoái đã có thêm 41 nhà cung cấp dịch vụ ngân hàng di động tại các khu vực này. Ở khu vực châu Phi cận Sahara, lượng người có tài khoản tiền trên điện thoại di động còn nhiều hơn lượng người đăng ký tài khoản Facebook.

Tại nhiều quốc gia ở châu Phi, dịch dụ mobile banking trên các điện thoại thông thường tỏ ra có sức hấp dẫn lớn đối với những đối tượng không có tài khoản ngân hàng – hay cụm từ mà ngành dịch vụ tài chính hay gọi là “phi ngân hàng”.

Như tại Kenya, dịch vụ này đã chiếm tới trên 80% thị trường. Đối với nhiều người Kenya, hợp đồng điện thoại di động đầu tiên giúp họ biết đến thế giới của ghi nợ và tín dụng.

Do trong khu vực này các chính sách và biện pháp điều tiết hoạt động ngân hàng còn rất ít và lỏng lẻo, nên các hãng điện thoại di động châu Phi có thể thoải mái đưa thêm vào các dịch vụ ngân hàng bán lẻ (bảo hiểm, tài chính vi mô, kiều hối) với các hợp đồng “nạp tiền trước, chi tiêu sau”. Những người có nhu cầu vì vậy rất dễ dàng đăng ký và sử dụng các dịch vụ về tài chính, ngân hàng trên điện thoại di động.

Trong khi đó đối với châu Âu, Bắc Mỹ hay những khu vực phát triển khác, hoạt động tích hợp hay mở rộng dịch dụ mobile banking như vậy không thể đơn giản như vậy, vì các yêu cầu công nghệ, bảo mật phức tạp hơn rất nhiều. Bên cạnh đó, các chính sách điều tiết liên quan đến hoạt động ngân hàng cũng như viễn thông đều rất chặt chẽ và để sử dụng các dịch vụ, một trong những yêu cầu bắt buộc là người dân phải có tài khoản ở ngân hàng.

Theo số liệu của Cơ quan Bảo hiểm Tiền gửi Liên bang Mỹ (FDIC), khoảng 92% các hộ gia đình Mỹ đều có tài khoản ngân hàng. Tại các nước như Anh, Pháp, Đức cũng như nhiều nước phát triển khác, con số này có lẽ cũng ở mức không thua kém. Tuy vậy, tại các thị trường này, các ngân hàng cũng đang cố gắng học hỏi theo cách làm thành công ở châu Phi – như dịch vụ M-Pesa – nhưng với công nghệ cao hơn để giữ chân các khách hàng của mình.

Năm ngoái, ngân hàng Barclays (BCS) đã giới thiệu dịch vụ PingIt - một dịch vụ thanh toán tiền từ điện thoại di động đến điện thoại di động. Đây được xem là dịch vụ đầu tiên tại châu Âu theo kiểu dịch vụ M-Pesa đang thịnh hành tại châu Phi.

Trong một động thái khác nhằm bắt kịp với xu hướng này, 8 ngân hàng của Anh mới đây cho biết sẽ hợp tác để từ mùa xuân năm sau (2014) sẽ cho phép các khách hàng của mình thực hiện thanh toán qua tin nhắn SMS hoặc thông qua một ứng dụng tới bất kỳ khách hàng nào của các ngân hàng khác nếu họ đăng ký vào mạng lưới này.

Theo một khảo sát của Ủy ban Thanh toán Anh quốc, đa phần số người được hỏi đều mong muốn sử dụng các dịch vụ chuyển tiền qua điện thoại di động để giải quyết các nhu cầu hàng ngày, vì như vậy rất tiện dụng. Đây là môi trường và điều kiện thuận lợi để các hình thức thanh toán qua di động tại Anh cũng như nhiều nước phát triển khác có thể được đẩy mạnh hơn trong thời gian tới.

“Dịch vụ PingIt của Barclays về cơ bản giống với M-Pesa” - Chris Locke, Giám đốc điều hành Phát triển di động của GSMA, khẳng định. Nhân vật này cho rằng, các dịch vụ tương tự như vậy sẽ bùng nổ tại các nền kinh tế phát triển phương Tây sau thành công của các mô hình ở châu Phi.

Đỗ Lê