Rủi ro thu hút đầu tư thời hội nhập

	Chới với trong hội nhập
	Tăng cường giám sát an toàn để hội nhập thành công
	Cạnh tranh nội - ngoại: Sân nhà phải vững

Câu chuyện Nhà nước bị NĐT nước ngoài khởi kiện sẽ không còn lạ lẫm khi Việt Nam chính thức tham gia vào 2 hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới là Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) và FTA Việt Nam - EU (EVFTA). Cùng với đó, việc Nhà nước tạo thuận lợi hơn cho NĐT trong nước cũng sẽ trở thành bất khả thi.

Đó là những rủi ro lớn nhất trong thu hút đầu tư thời hội nhập, được các chuyên gia của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) chỉ ra tại hội thảo rà soát pháp luật Việt Nam với các cam kết TPP về đầu tư, tổ chức ngày 27/10.

Hội nhập sâu rộng trao nhiều quyền hơn cho NĐT nước ngoài

NĐT nước ngoài dễ dàng khởi kiện Nhà nước

Cho đến nay, Việt Nam mới chỉ gặp phải 4 vụ kiện của các NĐT nước ngoài, tuy nhiên khi tham gia TPP và EVFTA thì khả năng khởi kiện hoàn toàn có thể tăng lên. Chỉ đơn cử việc khi các cơ quan Nhà nước Việt Nam ban hành chính sách gây thiệt hại cho NĐT nước ngoài, thì NĐT hoàn toàn có thể kiện Nhà nước, căn cứ theo Cơ chế giải quyết tranh chấp giữa Nhà nước và NĐT nước ngoài (ISDS).

Sở dĩ việc khởi kiện dễ dàng hơn, theo bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và hội nhập, là bởi khi tham gia TPP thì cơ chế khởi kiện qua trọng tài quốc tế đã tự động được kích hoạt. Tức là, Nhà nước đã tự chấp nhận bị khởi kiện trong bất kỳ trường hợp nào mà NĐT nước ngoài cho rằng chính sách thay đổi gây ra thiệt hại cho họ.

Ông Phạm Mạnh Dũng, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho biết thêm, giải quyết tranh chấp giữa NĐT và Nhà nước theo các FTA thế hệ mới rộng hơn rất nhiều so với các FTA mà Việt Nam đã tham gia. Cụ thể là, các hành xử của Nhà nước gây ra tổn thất cho NĐT bao gồm cả hành xử của bất kỳ quan chức Nhà nước nào, hoặc bất kỳ DNNN nào mà tạo ra sự phân biệt đối xử đều gọi là tranh chấp Nhà nước cả, chứ không phải chỉ là chính sách ở cấp bộ hay Chính phủ.

Cũng bày tỏ chung quan ngại với các ý kiến trên, bà Đinh Ánh Tuyết, Trưởng Văn phòng luật sư IDVN cho biết nguy cơ bị khởi kiện còn nằm ở việc thực thi pháp luật từ cấp trung ương tới địa phương thiếu đồng nhất. Nhiều trường hợp chính sách đã nhất quán nhưng ở cấp địa phương lại có cách xử lý không phù hợp, cũng là điều kiện để NĐT nước ngoài khởi kiện.

Qua trao đổi với các NĐT nước ngoài, bà Tuyết cho rằng dường như các cơ quan Nhà nước ở địa phương, toà án cấp địa phương… không tham gia trực tiếp vào quá trình bàn thảo và thiết kế chính sách hội nhập, vì vậy họ rất ít hiểu biết về nghĩa vụ thực hiện. “Họ không nghĩ mình là chủ thể thực thi chức năng của Nhà nước, vì vậy họ tự rơi vào tình huống vi phạm mà không biết và đồng thời họ không có ý thức về nghĩa vụ mà họ phải thực hiện”, bà Tuyết nói.

NĐT trong nước ít quyền lợi hơn

Theo rà soát của Trung tâm WTO và hội nhập, khi chính thức có hiệu lực thì các cam kết về đầu tư trong TPP và EVFTA sẽ làm thay đổi đáng kể môi trường đầu tư ở Việt Nam, do các cam kết này được đánh giá là mức cam kết cao nhất về đầu tư từ trước tới nay. Đồng thời, các NĐT đến từ 38 nền kinh tế đối tác của 2 FTA này cũng chiếm tỷ lệ lớn trong tổng số đầu tư nước ngoài vào Việt Nam.

Tuy nhiên nhiều ý kiến cho rằng việc sửa đổi chính sách thu hút đầu tư để thích ứng với hội nhập có thể vô tình “cắt xẻo” bớt quyền lợi của NĐT trong nước, trong khi điều này đáng ra phải ngược lại.

Cụ thể, theo nguyên tắc đối xử quốc gia, Nhà nước phải dành cho các NĐT TPP sự đối xử không kém thuận lợi hơn đối xử dành cho các NĐT Việt Nam trong các vấn đề thành lập, mua lại, sáp nhập, vận hành, điều hành, giải thể và các định đoạt khác với khoản đầu tư. Tuy nhiên, nếu Nhà nước ưu đãi hơn cho NĐT nước ngoài thì lại được phép.

Điều này cho thấy, trong hội nhập NĐT nước ngoài dường như được hưởng nhiều điều kiện thuận lợi hơn. Đồng thời, đây cũng là bài toán khó đối với cơ quan quản lý khi xây dựng chính sách thu hút đầu tư nước ngoài, để vừa đảm bảo không vi phạm quy định quốc tế, lại vừa tạo điều kiện cho đầu tư trong nước như chủ trương thời gian tới.

Một nguyên tắc khác cũng có khả năng “đe doạ” quyền lợi của các NĐT trong nước là chuẩn đối xử tối thiểu. Theo VCCI, các NĐT nước ngoài sử dụng nguyên tắc này để kiện Nhà nước nơi nhận đầu tư rất nhiều. Tuy nhiên, những quy định tương tự dành cho NĐT trong nước lại chưa có. Điển hình là quy định giới hạn những biện pháp mà Nhà nước thực hiện.

Đây là quy định điển hình gây thiệt thòi cho NĐT trong nước. Bởi theo một chuyên gia pháp chế, hiện nay khi cơ quan quản lý Nhà nước ban hành chính sách gây khó khăn cho hoạt động của NĐT trong nước, NĐT chỉ có thể vận động để bãi bỏ chính sách gây cản trở. “Thực tế cho thấy một số ngành hàng đã mất hàng năm trời để vận động bãi bỏ một chính sách, chỉ cần bỏ được đã là mừng lắm rồi, không dám mơ tới việc cơ quan quản lý bồi thường thiệt hại cho DN”, vị này cho hay.

Tóm lại, theo VCCI, trong các cam kết FTA, NĐT nước ngoài có rất nhiều quyền vượt trội NĐT trong nước. Vậy cộng đồng DN Việt Nam có thể đề xuất cách thức để “đòi” các quyền tương tự hay không? “Về vấn đề này, Việt Nam không có cam kết gì cả, nhưng chúng ta nỡ lòng nào đối xử với NĐT nước ngoài tốt hơn trong nước”, bà Trang băn khoăn.