Trở lại Hải Vân Quan

Vẫn chưa có bước chuyển động

Hải Vân Quan là điểm dừng chân ưa thích của du khách đến Huế - Đà Nẵng

Điều đáng ghi nhận đầu tiên là, dù ô tô, xe máy đến đỉnh đèo Hải Vân khá tấp nập, nhưng khâu tổ chức nơi đậu xe khá trật tự, không gây ùn tắc. Các loại xe lớn được các hàng quán mời chào nơi đậu xe để kết hợp thu hút mua sắm. Các loại xe gắn máy được bố trí ở một vị trí phù hợp. Tình trạng chèo kéo du khách như báo chí phản ánh trước kia không còn nữa.

Tuy nhiên, những lối đi dẫn lên Hải Vân Quan, cây cỏ gạch đá vẫn lởm chởm, chưa được chăm sóc, phát quang. Rải rác dọc các đường mòn hoặc các bậc tam cấp bằng đá dẫn lên di tích, có nhiều loại rác như túi ni lông, hộp sữa, ống hút vất bỏ bừa bãi… mặc dù các thùng rác di động được đặt hai bên.

Nhìn những bạn trẻ từng nhóm tranh nhau trèo lên đỉnh các lô cốt còn lưu lại thời Pháp chiếm đóng để chụp ảnh, tôi chợt nhớ đến thông tin từ Sở Văn hoá và Thể thao Thừa Thiên - Huế vừa công bố, là trước mắt, Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế sẽ chi khoảng 500 triệu đồng để thực hiện trùng tu một số hạng mục khẩn cấp nhằm bảo vệ di tích Hải Vân Quan.

Bên cạnh đó, sẽ khẩn trương xin ý kiến các chuyên gia, nhà nghiên cứu để di dời, loại bỏ các bộ phận hạng mục công trình không liên quan đến các yếu tố gốc của Hải Vân Quan như: chòi gác trên cổng di tích, các lô cốt cũ, một số nền móng công trình xây dựng dân sinh còn để lại. Điều này thật đáng suy nghĩ, bởi theo ý kiến nhận định của nhiều người, du khách nước ngoài thường đến đây vì những giá trị lịch sử còn được lưu giữ, liệu việc tháo dỡ và làm biến dạng hiện trạng di tích nếu thiếu cân nhắc, thì sức hấp dẫn đó còn không?

Rồi trở lại khu vực hàng quán kinh doanh đồ lưu niệm và giải khát. Đến nay, khung cảnh nơi đây vẫn chưa thấy đổi thay nào đáng kể. Nghĩa là cũng khoảng chừng mười mấy cửa hàng xập xệ, mang tính tạm bợ. Chúng tôi chọn điểm ngồi cà phê tại khuôn viên của ông Lại Thanh Hà, người làm thơ rất nổi danh với cái tên “Lại Phiền Hà”, đã bám trụ trên đỉnh đèo Hải Vân suốt mấy chục năm qua tình nguyện hướng dẫn miễn phí cho khách phương xa muốn tìm hiểu về lịch sử của thắng cảnh.

Theo ông Hà, hiện có 18 hộ dân kinh doanh hàng lưu niệm trên đỉnh đèo. Toàn khu vực thắng cảnh không có nhà vệ sinh, phía địa phận Thừa Thiên - Huế trước có một nhà vệ sinh nhưng vì không có nước, lâu ngày không sử dụng nên đã xuống cấp. Khách du lịch thường sử dụng nhà vệ sinh tại các quán, những nhà vệ sinh này tuy sạch nhưng không đủ tiêu chuẩn phục vụ khách.

Bản thân ông Hà đã tự nguyện xây dựng “toi lét” công cộng tại cửa hàng của gia đình mình để phục vụ du khách. Nghe thông tin Hải Vân Quan được xếp hạng di tích quốc gia, bà con rất vui và muốn đầu tư hàng quán khang trang hơn nữa để đón khách, nhưng cả năm qua, thỉnh thoảng thấy vài phái đoàn từ Huế, từ Đà Nẵng đến tham khảo bàn bạc gì đó rồi lại thôi…

Đến bao giờ chuyển mình?

Theo ước tính, hiện Hải Vân Quan thu hút khoảng 20-30 vạn du khách đến tham quan hàng năm, trong đó du khách nước ngoài chiếm 30-35%. Đặc biệt, kể từ năm 2005 đến nay, sau khi hầm đèo Hải Vân được đưa vào hoạt động, giao thông ở đoạn đường này trở nên thuận lợi hơn và gần như trở thành điểm dừng chân nghỉ ngơi và vãn cảnh chính thức của các đoàn khách du lịch.

Không phải đợi đến bây giờ, mà từ năm 2013, UBND TP. Đà Nẵng đã có quyết định công nhận đỉnh đèo Hải Vân là điểm du lịch. Địa phương cũng đã tiến hành các bước như: Lập quy hoạch hoạt động dịch vụ gồm phân chia lô cho các quán theo dạng xã hội hóa, quy định thiết kế xây dựng, quy định khu vực để xe; xây dựng ban công để du khách đứng thưởng ngoạn và ngắm cảnh về thành phố; xây dựng nhà vệ sinh công cộng, bố trí người quản lý thực hiện thu phí nhà vệ sinh và sử dụng chi phí để bảo đảm vệ sinh môi trường và chi trả cho người phục vụ;

Thiết kế xây dựng phục hồi các lối đi, xây dựng cổng và hàng rào bảo vệ nhằm đảm bảo công tác quản lý, bán vé tham quan, thành lập Ban Quản lý di tích Hải Vân Quan cũng như lắp đặt các bảng điểm du lịch Hải Vân Quan và bảng nội quy tham quan, bảo vệ môi trường… nhưng không hiểu vì lý do gì kế hoạch đó lại án binh bất động?

Năm 2017, Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch đã ký quyết định công nhận Hải Vân Quan là Di tích quốc gia. Theo sự phân chia địa giới, Hải Vân Quan nằm giáp ranh thị trấn Lăng Cô (huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên - Huế) và phường Hòa Hiệp Bắc (quận Liên Chiểu, TP. Đà Nẵng).

Do vậy, cả hai địa phương Thừa Thiên - Huế và Đà Nẵng cùng chịu trách nhiệm quản lý. Việc Hải Vân Quan được xếp hạng là di tích cấp quốc gia là cơ sở để hai địa phương có di tích bảo tồn và phát huy tốt hơn giá trị đặc biệt của di tích này. TS. Phan Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế cho biết, trong thời gian tới, Hải Vân Quan cũng sẽ được trung tâm đưa vào danh mục các công trình thuộc di tích triều Nguyễn trong hồ sơ tái đề cử Quần thể di tích Cố đô Huế là Cảnh quan Văn hóa Thế giới đệ trình UNESCO. Mới đây, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch cũng đã cho phép Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế phối hợp với Bảo tàng lịch sử quốc gia tiến hành khảo cổ di tích Hải Vân Quan.

Việc khảo cổ sẽ do Viện Nghiên cứu lịch sử Trung ương thực hiện từ nay đến ngày 3/9/2018, với diện tích khai quật 600m2, nhằm mục đích tìm hiểu cấu trúc nền móng của Hải Vân Quan, trên cơ sở đó lập dự án bảo tồn, trùng tu di tích. Kinh phí thực hiện khảo cổ là 2 tỷ đồng do Đà Nẵng và Thừa Thiên - Huế đóng góp.

Lại thêm một lần kỳ vọng, sau hơn một năm chờ đợi khi Hải Vân Quan được xếp hạng di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia. Sự phối hợp trong phương án bảo tồn và phát triển Hải Vân Quan của ngành văn hóa hai địa phương Đà Nẵng và Thừa Thiên - Huế liệu sẽ giúp di tích này chuyển mình đổi thay đúng như giá trị của chính nó? Và hơn thế nữa là cần có những bước chuyển động mạnh hơn nữa trong thời gian tới để Hải Vân Quan là điểm thu hút khách du lịch trong và ngoài nước đến tham quan, thưởng ngoạn?