Báo chí và mạng xã hội: Cần cái nhìn “win - win”

Báo chí đa nền tảng

Trước đây, nói tới mạng xã hội, không ít nhà báo và cán bộ quản lý báo chí đều tỏ ra nghi ngại, thậm chí còn xem như “đối thủ”. Nhưng hiện nay, hầu hết các cơ quan báo chí ở Việt Nam đều khai thác môi trường truyền thông mới này như một nền tảng phát hành miễn phí mà hiệu quả để tiếp cận công chúng và tăng nguồn thu… Bên cạnh việc xây dựng các nền tảng mới như ứng dụng cho thiết bị di động, các cơ quan báo chí hôm nay đã xem mạng xã hội là một đối tác quan trọng trong việc nối dài cánh tay phát sóng, phát hành, tiếp cận độc giả của mình.

Mặc dù báo chí truyền thống đang vấp phải sự cạnh tranh gay gắt của mạng xã hội, nhưng khi biết tận dụng mối quan hệ này thì báo chí lại có thêm một trợ thủ đắc lực, một môi trường tương tác và có nhiều điều kiện thuận lợi hơn để phát triển. Các mạng xã hội phổ biến với báo chí như Facebook, Twitter, Blogspot, Wordpress, Google+, Multiply… là những nền tảng thu hút đông đảo những người làm báo. Các cơ quan báo chí tận dụng các mạng xã hội này trong việc truyền thông, nâng cao hiệu quả báo chí, và là kênh tương tác hiệu quả giữa nhà báo với công chúng. Việc khai thác thông tin dần dễ dàng hơn, nội dung thông tin đa dạng, phong phú, hấp dẫn bạn đọc. Đặc biệt, lượng độc giả vô cùng lớn từ mạng xã hội sẽ có nhiều điều kiện tiếp xúc với báo chí, với các tờ báo để trở thành những độc giả quen thuộc của báo chí. Trên thực tế, thói quen tiếp nhận thông tin trên báo chí ngay trên mạng xã hội đã hình thành.

Khi tương tác với mạng xã hội, hiệu ứng của truyền thông đạt mức cao, số lượng người tham gia bình luận, đóng góp ý kiến, lượt chia sẻ thông tin chính là con số thiết thực nhất để đánh giá thông tin mà nhà báo đưa ra, quá trình truyền thông có thành công hay không. Qua đó mỗi nhà báo sẽ rút ra được kinh nghiệm trong việc nâng cao khả năng tương tác của mình đối với công chúng thông qua việc tiếp tục khai thác những thông tin liên quan đến những tin tức mà độc giả đang quan tâm. Mạng xã hội đã tạo ra sự gắn bó giữa độc giả và người làm báo, mỗi độc giả đều có thể viết về lĩnh vực mà họ quan tâm, và có thể lan truyền tin tức trên mạng xã hội, và họ có thể trở thành những cộng tác viên cho cơ quan báo chí.

Đa nền tảng là xu thế buộc báo chí phải thay đổi để công chúng có thể tiếp cận thông tin bất cứ nơi đâu, bất cứ lúc nào họ muốn, trên bất cứ nền tảng nào mà họ có. Báo chí Việt Nam đang trong quá trình đổi mới, đó là sự thay đổi tư duy làm nghề từ mô hình cũ sang mô hình mới. Mang đến những nội dung công chúng cần, chứ không phải sản xuất nội dung mình có. Mạng xã hội đã buộc các cơ quan báo chí phải thay đổi cách suy nghĩ từ làm báo một chiều sang đối thoại hai chiều với độc giả. Việc khai thác mạng xã hội đối với báo chí không chỉ tạo ra các nền tảng mới để phát hành nội dung, mà là tạo ra sân chơi, để biến công chúng, từng thành viên mạng xã hội, thành kênh truyền thông thứ cấp của mình. Công chúng vừa là đối tượng phục vụ, vừa là người tiêu dùng tin tức của báo chí nhưng đồng thời lại là kênh phân phối, PR quảng cáo cho báo chí.

Để phát huy vai trò của mình, báo chí phải được định vị lại trong hệ sinh thái truyền thông mới với sự tham gia bình đẳng của nhiều bên vào những quá trình truyền thông. Công chúng không còn đơn thuần là khách hàng của báo chí chính thống, mà là một khâu quan trọng trong sáng tạo sản phẩm truyền thông. Công việc của báo chí hôm nay là tạo ra một cộng đồng công chúng tích cực hơn, dân chủ hơn để họ đồng hành với cơ quan báo chí.

Mối quan hệ tác động qua lại

Mối quan hệ giữa báo chí và mạng xã hội thể hiện sự tác động qua lại lẫn nhau. Báo chí tác động thường xuyên, hàng ngày, hàng giờ, hàng phút đến mạng xã hội và ngược lại, mạng xã hội cũng tác động liên tục và mạnh mẽ đến báo chí. Trước hết, báo chí và mạng xã hội cùng là nguồn đề tài, nguồn tư liệu cho nhau. Nếu như các bài báo mang tính thời sự cao trên báo chí nhanh chóng trở thành đề tài bàn luận và chia sẻ trên mạng xã hội thì ngược lại, những thông tin, tư liệu cá nhân phong phú trên mạng xã hội cũng là nguồn tham khảo, gợi ý phong phú và vô tận đối với các nhà báo. Nguồn thông tin đó lưu chuyển lẫn nhau. Báo chí sử dụng, thẩm định, phát triển nguồn thông tin từ mạng xã hội và mạng xã hội chia sẻ, quảng bá, bàn luận, thẩm định các tác phẩm báo chí đã được đăng tải.

Trong quá trình tương tác qua lại với mạng xã hội, báo chí còn thực hiện việc định hướng, điều chỉnh thông tin trên mạng xã hội. Thông tin từ mạng xã hội mang tính cá nhân, chưa được kiểm chứng. Chỉ khi báo chí tiếp nhận, xử lý, kiểm chứng và tổ chức lại thông tin thì thông tin từ mạng xã hội mới trở nên đáng tin cậy. Và như vậy, công chúng một mặt tiếp nhận thông tin từ mạng xã hội như một nguồn nhanh nhạy, đa chiều, thì mặt khác cũng dựa vào báo chí để kiểm chứng độ chính xác của thông tin. Kiểm chứng, điều chỉnh thông tin trên mạng xã hội một cách thường xuyên, báo chí tác động vào dư luận xã hội, hình thành dư luận xã hội đúng đắn, kịp thời.

Mạng xã hội đã góp phần làm cho nhà báo, tờ báo gần gũi hơn với độc giả, đối thoại trực tiếp với người đọc. Đây chính là nét đổi mới so với cung cách làm báo truyền thống. Trước đây, tờ báo và nhà báo chủ động cung cấp thông tin cho độc giả, không nắm bắt được sự mong muốn được chia sẻ, được đối thoại của người đọc. Bây giờ mọi người đều có thể tạo ra và lan truyền tin tức họ muốn được chia sẻ, được cùng nhiều người bàn thảo, thậm chí muốn tạo nên dư luận xã hội. Như vậy, việc cung cấp thông tin và cả bình luận về thông tin không còn là độc quyền của nhà báo. Điều này góp phần tạo mối quan hệ bình đẳng giữa nhà báo và công chúng. Nhờ những tính năng của mạng xã hội nhà báo, tòa soạn có thể dễ dàng theo dõi được các ý kiến góp ý, các quan điểm, sự nhận xét của người đọc về vấn đề được nói đến trong bài báo đó thông qua phần thích, bình luận, chia sẻ. Và nhà báo cũng có thể đưa ra các quan điểm của mình để cùng nhau thảo luận, phản hồi một cách trực tiếp thông qua phần “comment”.

Như vậy, mối quan hệ giữa báo chí và mạng xã hội là mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau. Quá trình hoạt động báo chí đang song hành và có sự tương tác mạnh mẽ với mạng xã hội, trong đó báo chí vừa cung cấp thông tin, đề tài cho mạng xã hội vừa thu nhận được từ đó nguồn tư liệu, nguồn gợi ý đề tài, nguồn đánh giá, thẩm định chất lượng thông tin. Với sự tham gia, đồng hành của mạng xã hội hoạt động báo chí trở nên sôi động, đa chiều và thiết thực hơn.

Khái niệm “content is king” (nội dung là vua) hoàn toàn chính xác với báo chí chính thống. Nhà báo không chỉ là người đưa tin, mà phải là nhà quan sát và nhà bình luận. Nói cách khác, lợi thế của báo chí chính thống là đưa ra phân tích cùng giải pháp. Bạn đọc không chỉ cần biết cái đang xảy ra, mà còn cần biết cái sẽ xảy ra và nên xảy ra. Không nên coi sự xuất hiện của mạng xã hội là một thách thức với báo chí chính thống mà cần phải sử dụng mạng xã hội như một cánh tay, một công cụ để truyền thông cho mình.

Theo hướng đó, báo chí trước hết cần khẳng định vị trí và thế mạnh riêng của mình so với mạng xã hội. Đó là tính chính danh, chính thống và chính xác. Trên thực tế khi mạng xã hội càng đa dạng, đa chiều thì công chúng càng có nhu cầu biết đâu là sự thật, đâu là thông tin chính thức, chính thống được phát đi bởi những cơ quan có tính chính danh. Khi đó báo chí cần thể hiện vai trò của mình. Cuộc cách mạng khoa học công nghệ sẽ còn những bước phát triển vượt bậc. Báo chí và mạng xã hội sẽ còn những đổi thay không dễ dự báo. Nhưng chắc chắn, trong hệ sinh thái truyền thông hiện đại, sự tương tác giữa các loại hình, phương tiện truyền thông là không thể tránh khỏi. Khắc phục hạn chế, tận dụng lợi thế, báo chí luôn cần phải thấy rõ giá trị cốt lõi, chính thống, đáng tin cậy của mình để song hành với mạng xã hội, thực sự là nhân tố chính thể hiện rõ vai trò “người chép sử thời đại”, tạo niềm tin và sự đồng thuận xã hội.