Pháp lý hóa hoạt động báo chí trên nền tảng số

Mở rộng không gian hoạt động để phát triển báo chí

Chuyên nghiệp - nhân văn - hiện đại

So với Luật Báo chí năm 2016, dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) giữ nguyên nội dung 6 điều, sửa đổi 41 điều, lược bỏ 6 điều và bổ sung 4 điều mới. Dự thảo có nhiều điểm mới quan trọng, mang tính đột phá. Dự thảo luật quy định các nguyên tắc về mô hình hoạt động, kinh tế báo chí, mở rộng không gian hoạt động để phát triển báo chí trong bối cảnh sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, đáp ứng yêu cầu thông tin, tuyên truyền trong kỷ nguyên mới.

Cụ thể, dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) bổ sung quy định về mô hình cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện; cơ quan báo và phát thanh, truyền hình. Cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện là cơ quan báo chí có nhiều loại hình báo chí, cơ quan báo chí trực thuộc, có cơ chế đặc thù về tài chính theo quy định của Chính phủ; được thành lập phù hợp với chiến lược phát triển và quản lý hệ thống báo chí được Thủ tướng phê duyệt. Cơ quan báo và phát thanh, truyền hình là cơ quan báo chí thuộc tỉnh ủy, thành ủy, có nhiều loại hình báo chí, sản phẩm báo chí.

Luật sửa đổi lần này được kỳ vọng phát triển và quản lý tốt hoạt động báo chí, hướng tới mục tiêu “chuyên nghiệp - nhân văn - hiện đại”. Chuyên nghiệp về tiêu chuẩn hóa quy trình cấp thẻ, yêu cầu bồi dưỡng, minh bạch hóa trách nhiệm người đứng đầu, quyền và trách nhiệm của nhà báo, phóng viên, cơ chế thu hồi giấy phép khi vi phạm, giúp nâng chất lượng đội ngũ người làm báo và xử lý vi phạm hiệu quả hơn. Nhân văn ở cơ chế giao nhiệm vụ, đặt hàng, đấu thầu và hỗ trợ để phục vụ các nhiệm vụ thông tin dành cho nhóm yếu thế (trẻ em, người khiếm thị, vùng sâu vùng xa…), bảo đảm báo chí thực hiện chức năng phục vụ xã hội. Hiện đại ở việc pháp lý hóa hoạt động báo chí trên nền tảng số, đầu tư nền tảng số báo chí quốc gia và hạ tầng dữ liệu, giám sát, lưu chiểu điện tử, từ đó tạo điều kiện chuyển đổi số, khai thác mô hình kinh doanh số và bảo đảm chủ quyền thông tin trên không gian mạng.

Trước đó, thảo luận tại tổ, nhiều đại biểu thống nhất với sự cần thiết sửa đổi luật trong bối cảnh báo chí, truyền thông đang chuyển đổi mạnh mẽ theo hướng số hóa. Trong đó, đại biểu Hoàng Đức Thắng (đoàn Quảng Trị) đề nghị Ban soạn thảo cân nhắc, bổ sung quy định riêng về mô hình cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện, đồng thời giao Chính phủ quy định chi tiết về tổ chức và hoạt động của mô hình này. Đây là mô hình lần đầu được áp dụng tại Việt Nam. Việc quy định riêng trong Luật sẽ tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, đồng thời bảo đảm tính linh hoạt khi giao Chính phủ hướng dẫn chi tiết, phù hợp với thực tiễn phát triển nhanh của truyền thông đa nền tảng.

Mở cơ chế đặc thù để báo chí đầu tư, phát triển

Bên cạnh đó, đại biểu Trần Hữu Hậu (đoàn Tây Ninh) quan tâm đến quy định "cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện là cơ quan báo chí có nhiều loại hình báo chí, cơ quan báo chí trực thuộc; có cơ chế đặc thù về tài chính; được thành lập phù hợp với chiến lược phát triển và quản lý hệ thống báo chí được Thủ tướng phê duyệt". Với một số địa phương như TPHCM và Hà Nội, cần được phép thành lập cơ quan truyền thông đa phương tiện, cụ thể là tập đoàn truyền thông, chứ không phải là những cơ quan báo chí, đài phát thanh trực thuộc trong một cơ quan báo chí. Do đó, nên có thêm loại hình cơ quan truyền thông đa phương tiện ở một số tỉnh, thành phố mạnh mà có đủ tiềm lực và họ có đủ tự chủ hoàn toàn", đại biểu Trần Hữu Hậu đề nghị.

Không chỉ vậy, góp ý dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ tại nghị trường trong phiên thảo luận ngày 24/11, ĐBQH Hoàng Minh Hiếu (Nghệ An) cho biết, quyền liên quan của cơ quan báo chí là quyền đã được pháp luật của nhiều nước cập nhật vào Luật Sở hữu trí tuệ để bảo đảm sự phát triển của báo chí trước sự cạnh tranh của các loại hình truyền thông mới, đặc biệt là truyền thông mạng xã hội. Theo đó, đây là quyền được pháp luật trao cho các cơ quan báo chí nhằm bảo vệ lợi ích kinh tế và kiểm soát việc sử dụng lại nội dung báo chí bởi bên thứ ba. Đại biểu Hoàng Minh Hiếu cho rằng, việc bổ sung quyền này, trước hết là để bảo đảm quyền lợi của các cơ quan báo chí.

Mặt khác, Luật Sở hữu trí tuệ của chỉ mới quy định về quyền liên quan của một số loại hình, như quyền liên quan của nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình; quyền liên quan của nhà phát sóng, của người biểu diễn mà chưa quy định quyền liên quan của cơ quan báo chí. Luật chỉ mới chủ yếu bảo vệ quyền tác giả của nhà báo, không điều chỉnh việc tổng hợp, đánh dấu, lập chỉ mục, trích đoạn, khai thác dữ liệu báo chí. Các hình thức này không sao chép toàn bộ tác phẩm nhưng lợi dụng giá trị đầu tư của báo chí khiến cơ quan báo chí khó yêu cầu bồi thường theo cơ chế về quyền tác giả. Quyền liên quan sẽ cung cấp cơ sở pháp lý rõ ràng để yêu cầu cấp phép, thương lượng phí và hạn chế hành vi sao chép, đoạn trích, bảo vệ đầu tư của cơ quan báo chí vào việc nâng cao chất lượng của tin tức, ĐBQH Hoàng Minh Hiếu khẳng định.

Do đó, đại biểu Hoàng Minh Hiếu đề nghị, cơ quan soạn thảo nghiên cứu bổ sung ngay vào dự thảo Luật các quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí với các nội dung cụ thể như: quy định quyền của cơ quan báo chí trong việc cho phép hoặc không cho phép bên thứ ba sao chép, lưu trữ, lập chỉ mục, hiển thị đoạn trích, tổng hợp, khai thác tin tức báo chí hoặc trích dẫn vào hệ thống nhằm tạo dịch vụ cạnh tranh về báo chí. Đối với các doanh nghiệp thu lợi từ việc sử dụng nội dung báo chí trên các nền tảng số thì phải chia sẻ doanh thu với cơ quan báo chí trên cơ sở thương lượng giữa hai bên.