Chép sử dân tộc bằng âm nhạc

Chiến thắng vĩ đại mùa xuân 30/4/1975 của dân tộc Việt Nam trước đế quốc xâm lược là dấu mốc lịch sử trọng đại và sự kiện này đã đi vào thi ca, âm nhạc, hội họa, nhiếp ảnh, điện ảnh. Những loại hình nghệ thuật đã khắc họa một mốc son chói lọi, tô điểm thêm giá trị của ngày hoàn toàn giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước cách đây 45 năm. Và trong số đó, vào những thời khắc lịch sử ấy, nhiều ca khúc bất hủ đã ra đời, được xem như các “bản chép lịch sử bằng âm nhạc”, là tài sản văn hóa sống mãi với thời cuộc và được các thế hệ người Việt yêu mến.

Cố nhạc sĩ Hoàng Hà, tác giả của “Đất nước trọn niềm vui” bất hủ

Những ngày này, ca khúc “Đất nước trọn niềm vui” của cố nhạc sĩ Hoàng Hà lại vang lên rộn rã ở khắp mọi miền Tổ quốc. Đây là một ca khúc lưu danh nhạc sĩ Hoàng Hà, chứa đựng nhiều điều đặc biệt mà ít người biết tới. Sinh thời, nhạc sĩ Hoàng Hà chia sẻ, ông viết bài hát “Đất nước trọn niềm vui” vào đêm 26/4/1975 tại căn nhà ở Yên Phụ, gần Hồ Tây, Hà Nội. “Khi ấy, cảm xúc cao trào, bỗng bật ra giọng hò Đồng Tháp của chị văn công giải phóng năm nào cứ vút cao đưa tâm hồn tôi bay lên, say trong không gian của non sông anh hùng ngày hoàn toàn giải phóng!” – nhạc sĩ kể lại.

Ngay trong đêm 26/4/1975, ca khúc “Đất nước trọn niềm vui” được hoàn thành, nhạc sĩ Hoàng Hà và con trai lớn Hoàng Lương hát say sưa đến sáng. Điều đặc biệt ở chỗ, thời điểm tác giả viết ca khúc này là ngày 26/4 nhưng như một sự dự báo, nhạc sĩ Hoàng Hà đã viết “đi trong muôn ánh sao vàng cờ đỏ tung bay”. Nhạc sĩ đã viết bằng dự cảm nhưng cũng bằng niềm tin tuyệt đối của mọi người dân Việt Nam sống trong thời kỳ lịch sử ấy. Ngày hôm sau, nhạc sĩ Hoàng Hà đem bài hát qua Ban biên tập Văn nghệ Đài Tiếng nói Việt Nam và ca sĩ Trung Kiên (NSND Trung Kiên hiện nay) nhận bài xem ngay tại chỗ, cùng đồng nghiệp Đỗ Dũng kê tập giấy nhạc lên mặt trống phối khí ngay trong phòng thu, các anh chị trong tốp nhạc xúm lại chép liền. Thế rồi giọng ca của Trung Kiên vang lên, thực sự chắp cánh cho bài hát như bừng sáng... Nhạc phẩm là tiếng lòng của tác giả, thể hiện niềm hạnh phúc vô biên khi đất nước hoàn toàn giải phóng. “Hội toàn thắng náo nức đất nước/ Ta muốn bay lên say ngắm sông núi hiên ngang/ Ta muốn reo vang hát ca muôn đời Việt Nam/ Tổ quốc anh hùng”. Bài hát được phát trên Đài Phát thanh Giải phóng lần đầu vào sáng ngày 1/5/1975, chỉ sau ngày Giải phóng hoàn toàn miền Nam thống nhất đất nước một ngày.

Nhạc sĩ Phạm Tuyên sáng tác ca khúc "Như có Bác trong ngày vui đại thắng" chỉ trong 2 giờ đồng hồ với lời ca cô đọng trong 64 chữ

Đã thuộc nằm lòng với bao thế hệ và ra đời trong sự kiện lịch sử trọng đại của dân tộc, đó là bài hát “Như có Bác Hồ trong ngày vui đại thắng” như người ta đã quen gọi, mặc dù tên gốc của ca khúc này của nhạc sĩ Phạm Tuyên là “Như có Bác trong ngày đại thắng”. Theo nhạc sĩ, đêm 28/4/1975, ông nghe qua Đài Tiếng nói Việt Nam báo tin có một phi công ném bom sân bay Tân Sơn Nhất, sau này mới biết đó là anh hùng Nguyễn Thành Trung. Ông bỗng giật mình vì đến Tân Sơn Nhất tức là đến Sài Gòn. Mà đến Sài Gòn thì chỉ ngày mai hoặc ngày kia là giải phóng. Hình dung ra viễn cảnh tươi đẹp trước mắt cả nước đổ ra đường, người người đổ ra đường để hát, lúc đó không ai ngồi ở nhà nghe hợp xướng mà cần một tiếng reo vui và ông đã viết bài hát ngay lúc đó. 23 giờ 30 phút đêm 28/4/1975, nhạc sĩ Phạm Tuyên viết xong “Như có Bác Hồ trong ngày vui đại thắng” , không sửa một chữ, một lời nào.

Độc đáo và kỳ lạ ở “Như có Bác Hồ trong ngày vui giải phóng” ở chỗ, dù chỉ vẻn vẹn 58 từ nhưng ca khúc đã nói lên tất cả những điều mà người dân Việt Nam giai đoạn đó mong muốn: Độc lập, Hòa bình, Thống nhất. Nhịp điệu bài hát là nhịp đập của triệu, triệu trái tim Việt Nam, khát khao chiến thắng vươn lên trong hòa bình. “Như có Bác Hồ trong ngày vui đại thắng lời Bác nay đã thành chiến thắng huy hoàng. Ba mươi năm đấu tranh giành toàn vẹn non sông. 30 năm dân chủ cộng hòa kháng chiến đã thành công. Việt Nam Hồ Chí Minh…” – những lời ca ấy của “Như có Bác Hồ trong ngày vui giải phóng” đã ngân lên đầy hào sảng vào ngày 1/5/1975 cùng với ca khúc “Đất nước trọn niềm vui” của nhạc sĩ Hoàng Hà. Hai bài hát ra đời chỉ cách nhau 48 giờ đồng hồ nhưng cùng đích đến niềm reo ca, nhấn mạnh niềm tự hào dân tộc, đất nước rộn ràng cờ đỏ sao vàng của mùa xuân lịch sử.

Không mang tính chất dự báo nhưng tuyệt đối chính xác và xuất sắc như hai ca khúc kể trên, tuy nhiên “Mùa xuân trên thành phố Hồ Chí Minh” – bài hát của cố nhạc sĩ Xuân Hồng cũng được xem là một thiên anh hùng ca bằng âm nhạc về Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Mùa xuân năm 1975, nhạc sĩ Xuân Hồng khi đó là Trưởng ban văn nghệ – Cục Chính trị Quân Giải phóng miền Nam. Ông đang ở rừng Lộc Ninh và trên đường hành quân tiến vào Sài Gòn, nhạc sĩ Xuân Hồng đã nhẩm hát, nhẩm thuộc và cứ thế bài hát hình thành.

Để dễ thuộc, và không bị chìm đi với nhiều sự kiện dồn dập, bằng phong cách dân gian, nhạc sĩ Xuân Hồng đã chọn làn điệu dân ca quen thuộc cho sáng tác của mình. Nhưng để nhớ nhiều đoạn, ông phải dùng lá trung quân khô, viết lên. Lá trung quân là loại lá rừng ở miền Đông Nam bộ có đặc tính không cháy, giữ được lâu. Bài hát “Mùa xuân trên thành phố Hồ Chí Minh” lúc đầu được viết như vậy. Tuy nhiên, khi Sài Gòn giải phóng, nhạc sĩ Xuân Hồng chỉnh sửa và từ đó, bài hát cứ vang lên vui tươi, rộn ràng đầy lòng tự hào, tha thiết: “Mùa xuân này về trên quê ta/ Khắp đất trời biển rộng bao la/ Cây xanh tươi ra lá trổ hoa/ Chào mùa xuân lại đến mọi nhà”… Thành phố Hồ Chí Minh quê ta/ Đã viết nên thiên anh hùng ca/ thiên anh hùng ca ngàn năm sáng chói/ Lưu danh đến muôn đời”. Bài hát được viết trong 3 năm mới hoàn thành (từ 1975 tới 1978), nhưng sức hấp dẫn từ ca từ đến giai điệu của “Mùa xuân trên thành phố Hồ Chí Minh” là vượt thời gian.

Cũng là một ca khúc cách mạng mang dấu ấn lịch sử và ra đời trước tiên so với các tác phẩm trên, đó là ca khúc “Giải phóng miền Nam” của các tác giả Mai Văn Bộ, Lưu Hữu Phước, Huỳnh Văn Tiểng. Đây là bài hát chính thức của Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam (1961 - 1976) và là Quốc ca của Cộng hòa miền Nam Việt Nam (1969 - 1976). Khi nghe ba tác giả hát bài “Giải phóng miền Nam” lần đầu để duyệt, ông Phạm Hùng, khi đó là cán bộ cấp cao của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam, đã đứng lên nói to: “Được rồi, hay lắm! Vùng lên nhân dân miền Nam anh hùng! Vùng lên! Xông pha vượt qua bão bùng! Vận nước đã đến rồi... Hay hết sức! Hoan nghênh và cảm ơn các đồng chí”.

Sau khi bài hát ra đời và được Ban ca nhạc Đài tiếng nói Việt Nam dàn dựng và ra mắt các đồng chí lãnh đạo ở sân nhà số 48 Nguyễn Du, Hà Nội. Bài hát được phổ biến rộng rãi mang tính thăm dò tham khảo ý kiến cán bộ chiến sĩ và nhân dân miền Nam. Cuối cùng khắp chiến trường miền Nam và trên thế giới đều biết đến bản hùng ca cách mạng này. Bài hát “Giải phóng miền Nam” sau nhiều công phu sáng tác, sửa chữa đã có sức sống mãnh liệt, trở thành nhạc hiệu của Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam. Có sức mạnh tập hợp đồng bào các tầng lớp nhân dân (cả vùng Mỹ ngụy tạm chiếm). Kết nối những tấm lòng vì một miền Nam ruột thịt thân yêu. TS. Ngô Tự Lân đánh giá, “Giải phóng miền Nam” có giai điệu hùng mạnh, sục sôi khí thế, tiết tấu hành khúc vững chắc mà tràn đầy hứng khởi, nói lên đúng những khát vọng nung nấu trong tim hàng triệu người Việt Nam khi ấy đã khiến bài hát có mặt khắp nơi trong mọi sinh hoạt tập thể của quân và dân ta.