Đảm bảo an sinh cho 7,5 triệu người làm việc trên nền tảng số

Theo Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), năm 2024 Việt Nam có khoảng 7,5 triệu người làm việc trên nền tảng số, chiếm gần 14% tổng lực lượng lao động. Đây là nhóm năng động nhưng dễ chịu rủi ro, cần được bảo vệ bằng hệ thống chính sách an sinh bền vững và linh hoạt. Chính vì thế, trong quá trình thảo luận trước khi thông qua luật, nhiều ý kiến đề nghị mở rộng diện tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc và bảo hiểm thất nghiệp cho người làm việc qua nền tảng số để bảo đảm an sinh lâu dài.

Theo số liệu của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam năm 2024, thực tế, hơn 70% lao động nền tảng số tại Việt Nam không có bất kỳ hợp đồng lao động chính thức nào. Mối quan hệ giữa họ và các doanh nghiệp nền tảng đa phần chỉ mang tính hợp tác dân sự, khiến họ rơi vào trạng thái dễ bị tổn thương, không có tiếng nói khi xảy ra tranh chấp. Những cuộc đình công tự phát của tài xế công nghệ tại TP. Hồ Chí Minh trong các năm 2022 - 2023 để phản đối chính sách tăng chiết khấu, thay đổi thuật toán phân chia đơn hàng là minh chứng rõ nét cho sự lệ thuộc gần như tuyệt đối vào nền tảng mà thiếu đi cơ chế bảo vệ pháp lý cần thiết.

Xanh SM đóng bảo hiểm đầy đủ cho người lao động

Chia sẻ về thực trạng thể chế bảo vệ người lao động trong nền kinh tế số, phi chính thức ở Việt Nam, TS. Hoàng Kim Khuyên (Viện Nhà nước và Pháp luật) cho biết, lao động phi chính thức chiếm 62,4% tổng việc làm, cao nhất ở khu vực nông, lâm, ngư nghiệp (98,5%). Trong khi đó, báo cáo Fairwork Việt Nam 2023 cho thấy, hầu hết nền tảng chỉ đạt 2 - 4/10 điểm về bảo vệ người lao động, phản ánh mức độ bảo vệ còn rất hạn chế. Những thực trạng trên đặt ra thách thức lớn cho Việt Nam trong hoàn thiện thể chế bảo vệ người lao động giữa bối cảnh chuyển đổi số và linh hoạt hóa việc làm, khi hệ thống pháp luật hiện hành vẫn dựa trên mô hình truyền thống.

Bà Phạm Thị Bích Thảo, Phó Tổng Giám đốc Khối Hỗ trợ, Công ty GSM (Xanh SM) cho rằng: Luật Việc làm (sửa đổi) 2025 có hiệu lực từ năm 2026 sẽ tạo ra nhiều thay đổi tích cực. Tại Xanh SM, lái xe công nghệ được gọi thân mật là “Bác tài Xanh công nghệ” để thể hiện sự trân trọng với nghề nghiệp và vai trò trung tâm của họ trong hệ thống. Toàn bộ lái xe ký hợp đồng từ một tháng trở lên đều được tham gia bảo hiểm thất nghiệp, thay vì từ ba tháng như trước. Thực tế, ngay từ khi thành lập, doanh nghiệp đã ký hợp đồng 12 tháng trở lên với 100% lái xe đạt yêu cầu. Ngoài thu nhập lõi với lương cố định, cơ chế thưởng và các chính sách ưu đãi khác, doanh nghiệp còn đóng đầy đủ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động.

Điều quan trọng hơn là sự thay đổi cách xã hội nhìn nhận nghề lái xe công nghệ. Khi người lao động được ký hợp đồng, đóng bảo hiểm và hưởng đầy đủ chế độ như nhân viên các lĩnh vực khác, công việc lái xe công nghệ trở thành nghề nghiệp chuyên nghiệp, ổn định, được pháp luật bảo vệ. Cách tiếp cận này giúp người lái xe yên tâm làm việc, giữ động lực và cùng doanh nghiệp phát triển bền vững.

Bảo đảm an sinh xã hội tốt hơn cho nhóm lao động mới

Để đảm bảo quyền lợi cho người lao động trên nền tảng số, Luật Việc làm (sửa đổi) và Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) đã mở rộng đối tượng tham gia bảo hiểm thất nghiệp từ năm 2026.

Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Mạnh Khương cho biết, Luật Việc làm số 74/2025/QH15, được Quốc hội thông qua ngày 16/6/2025, đã mở rộng đối tượng tham gia bảo hiểm thất nghiệp đối với nhóm lao động có nguy cơ mất việc làm cao gồm: Người ký hợp đồng ngắn hạn, làm việc không trọn thời gian và cả những trường hợp không giao kết hợp đồng nhưng có đủ yếu tố hình thành quan hệ lao động. Việc mở rộng này góp phần bảo đảm quyền lợi cho nhóm dễ bị tổn thương, giúp họ duy trì thu nhập, sớm tìm việc làm mới khi gặp rủi ro, tiến gần hơn đến mục tiêu bao phủ toàn dân về an sinh xã hội.

Thứ trưởng Nguyễn Mạnh Khương khẳng định, việc hoàn thiện khung pháp lý trong Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) và Luật Việc làm (sửa đổi) là bước tiến quan trọng hướng tới xây dựng thị trường lao động hiện đại, bao trùm và thích ứng với tiến trình chuyển đổi số quốc gia. Hai luật này lần lượt có hiệu lực từ ngày 1/7/2025 và 1/1/2026, đều mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã hội và bảo hiểm thất nghiệp, hướng đến mục tiêu bảo hiểm xã hội toàn dân.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, vẫn còn những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu như cách xác định quan hệ lao động, cơ chế chia sẻ mức đóng giữa chủ sở hữu nền tảng và người lao động, phương thức quản lý thu chi và xét duyệt chế độ khi phát sinh sự kiện bảo hiểm. Bởi vậy, Quốc hội không quy định “cứng” trong luật nhóm đối tượng này thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp; Quốc hội giao Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định việc tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp đối với đối tượng khác (ngoài đối tượng đã được quy định rõ) mà có việc làm, thu nhập ổn định, thường xuyên trên cơ sở đề xuất của Chính phủ phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế xã hội từng thời kỳ.

Bộ Nội vụ đã giao các đơn vị chuyên môn tiếp tục phối hợp với các cơ quan, tổ chức có liên quan để nghiên cứu về khả năng có thể trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định người làm việc qua nền tảng số, ứng dụng trực tuyến thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp để vừa đạt mục tiêu mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, vừa bảo đảm an sinh xã hội tốt hơn cho nhóm lao động mới xuất hiện nhưng ngày càng trở thành xu hướng này.