Đạo tranh - “biết rồi, khổ lắm, nói mãi”

	Khi họa sĩ vẽ hoa
	Người làm thơ hiện đại bằng sơn mài

Bức tranh (bên phải) của họa sĩ Dương Ngân Hải đạo nhái tác phẩm gốc (bên trái) của một họa sĩ người Nga

Họa sĩ Dương Ngân Hải là tâm điểm của sự chú ý trong làng mỹ thuật Việt Nam những ngày gần đây. Theo đó, tác phẩm của họa sĩ Dương Ngân Hải với tên gọi “Hòa bình, ổn định, phát triển và thịnh vượng” tham dự cuộc thi sáng tác tranh cổ động tuyên truyền năm APEC Việt Nam 2017 đã "mượn" cho bố cục, ý tưởng những bức tranh cổ động tiêu biểu nhất về kỳ Thế vận hội 1980 của họa sĩ A. Arkhipenko (Nga) sáng tác năm 1978. Khi đặt bức tranh gốc của họa sĩ người Liên Xô với tác phẩm của Dương Ngân Hải, hai bức tranh này như “anh em sinh đôi”.

Không chỉ có vậy, Dương Ngân Hải với bức tranh cổ động “Một ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng” tham dự cuộc thi sáng tác tranh cổ động Tuyên truyền văn hóa năm Chủ tịch ASEAN 2020, cũng bị tố đạo nhái lại bức tranh cổ động của một họa sĩ Ukraine đã từng công bố năm 2015.

Trước những lời chỉ trích của công chúng về những tác phẩm đạo nhái của mình, họa sĩ Dương Ngân Hải vừa lên tiếng xác nhận bản thân đã vay mượn ý tưởng, nội dung của tác phẩm khác để biến thành tác phẩm của mình. Anh gửi lời xin lỗi tới mọi người, cảm thấy rất xấu hổ về việc làm này và mong nhận được sự rộng lượng từ cộng đồng, giới họa sĩ. Nam họa sĩ nói đây là nói "cú ngã" khó có thể đứng dậy, vì vậy anh mong bài học của mình sẽ có ích cho những nghệ sĩ khác, nhắc nhở mọi người không bước vào sai lầm của mình, ý thức về tôn trọng bản quyền tốt hơn.

Trên thực tế, đạo nhái tác phẩm hội họa từ lâu là “bệnh kinh niên” trong nền mỹ thuật Việt. Có thể kể đến bộ tranh sơn mài “An lạc” của họa sĩ Nguyễn Trường An đạo 90% ý tưởng tác phẩm khắc gỗ “A di đà Phật” của họa sĩ Nguyễn Khắc Hân. Trong khi đó, giới chơi tranh cũng từng phát hiện hai tác phẩm của họa sĩ Nguyễn Rô Hùng bị một nhà sưu tập xóa chữ ký, mạo danh là tranh Phạm An Hải. Hoặc họa sĩ Hà Hùng Dũng phát hiện hàng chục bức tranh sơn dầu, màu nước của anh bị một đơn vị tại Hà Nội chép lại thành tranh tường và tranh treo trang trí cho một khách sạn 5 sao ở Sa Pa mà không hề xin phép chủ sở hữu tác phẩm.

Họa sĩ Bùi Tiến Tuấn, Đặng Tiến, Lâm Đức Mạnh... cũng phải “kêu trời” vì rất nhiều tác phẩm hội họa của họ đã bị các nhà hàng, quán cà phê, khách sạn tự ý chép thành tranh tường trang trí hoặc chào bán công khai trên mạng, bất chấp quy định về sở hữu trí tuệ. Xưởng tranh Décor (Hoài Đức, Hà Nội) cũng bị “tố” sao chép trái phép tác phẩm của họa sĩ, nhiếp ảnh gia Dương Quốc Định để bán ra thị trường thu hút sự quan tâm của dư luận.

Còn nhớ năm 2019, nhiều vụ việc đạo tranh đã xảy ra và tốn nhiều giấy mực báo giới nhất là hàng loạt tác phẩm đoạt giải trong cuộc thi “Sáng tác tranh cổ động chào mừng 90 năm thành lập Công đoàn Việt Nam”. Đáng chú ý, Giải Đặc biệt của tác giả Đỗ Đình Tuyền bị “tố” sao chép từ nhiều tác phẩm khác nhau. Giải Ba và nhiều giải Khuyến khích của cuộc thi này đều bị “tố” dính nghi án “đạo”, nhái. Bên cạnh đó, 4 tác phẩm trong 14 giải khuyến khích bị cư dân mạng "vạch tội" đạo tranh khi trưng ra những phiên bản tranh đã được công bố trước đó. Chi tiết bị đạo nhiều nhất đó là tác phẩm "ăn cắp" anh công nhân đội mũ vải từ bức tranh cổ động khác sang tác phẩm của mình, thay mũ vải bằng mũ nhựa nhưng lại "quên" không bỏ đi cái quai mũ vải trên cổ của nhân vật mà tác giả đã "mượn".

Tại Việt Nam, chép tranh là hoạt động chính đáng nhằm đáp ứng nhu cầu của xã hội. Nhưng việc chép tranh và tranh chép chỉ được chấp nhận khi nó tôn trọng quyền của tác giả. Sao chép hoặc đăng tải các tác phẩm đang trong thời hạn bảo hộ hoặc của nghệ sĩ còn sống phải có sự cho phép bằng văn bản và phải trả tiền cho tác giả. Không được ký tên tác giả vào tác phẩm sao chép và phải có lời chú thích đi kèm bản tranh chép nói rõ rằng đây không phải là tác phẩm gốc… Chép tranh hoặc chép y nguyên phong cách của người khác mà ký tên mình là đạo tranh, một hành vi vi phạm pháp luật.

Theo họa sĩ Vi Kiến Thành, nguyên Cục trưởng Cục Mỹ thuật - Nhiếp ảnh và Triển lãm, một bức tranh nếu được khẳng định là sao chép, mức xử phạt có thể lên tới 50 đến 70 triệu đồng nhưng từ trước tới nay chưa xử được vụ nào. Phần lớn các vụ việc được phát hiện tại các cuộc thi mỹ thuật chỉ dừng lại ở việc thu hồi giải thưởng, tác phẩm. Vì thế, tính cương quyết và răn đe của pháp luật còn nhẹ. Bởi vậy, ngoài ý thức tôn trọng bản quyền của các họa sĩ, nhiều người cho rằng, chúng ta cần đưa những vụ đạo nhái tranh ra tòa, để pháp luật có hình thức xử phạt đủ tính răn đe với người có hành vi sai trái. Còn nếu cứ “dĩ hòa vi quý” và xuề xòa với nhau, đạo tranh ở Việt Nam sẽ còn tốn nhiều giấy mực báo giới cũng như tạo ra những bức xúc với người yêu hội họa.