Dự án Luật Nhà giáo liệu có tạo bước đột phá cho giáo dục Việt Nam?

Toàn cảnh Hội nghị

Với 9 chương, 46 điều, giảm 4 điều so với bản trình tại Kỳ họp thứ 8 (10/2024), đạo luật này không chỉ là khung pháp lý đầu tiên dành riêng cho nhà giáo mà còn mang đến những chính sách đột phá, từ tuyển dụng linh hoạt, đãi ngộ hấp dẫn đến chế độ nghỉ hưu linh hoạt. Liệu những thay đổi này có thực sự giải quyết được những bất cập lâu nay như thiếu hụt giáo viên, chênh lệch chất lượng vùng miền?

Ban hành Luật là cần thiết

Dự thảo Luật Nhà giáo không ra đời một cách ngẫu nhiên. Nó là kết quả của một quá trình dài, bắt nguồn từ chủ trương chính trị rõ ràng của Đảng và Nhà nước. Kết luận số 91-KL/TW ngày 12/8/2024 của Bộ Chính trị đã khẳng định: “Cần sớm xây dựng luật về nhà giáo”. Đây là chỉ đạo mang tính chiến lược, đặt đội ngũ nhà giáo vào vị trí trung tâm trong nỗ lực phát triển giáo dục – động lực then chốt cho sự thịnh vượng của đất nước.

Nhìn từ thực tiễn, những hạn chế trong quản lý đội ngũ nhà giáo đã trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết. Tình trạng thừa – thiếu giáo viên cục bộ, chênh lệch chất lượng giữa các vùng miền, cùng sự thiếu thống nhất trong chính sách đãi ngộ là những vấn đề nhức nhối, đòi hỏi một khung pháp lý riêng biệt, chặt chẽ.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhấn mạnh, Luật Nhà giáo được xây dựng dựa trên cơ sở chính trị, pháp lý, khoa học giáo dục và thực tiễn, đồng thời tham khảo kinh nghiệm quốc tế để đảm bảo tính khả thi và phù hợp với bối cảnh Việt Nam.

Tại Kỳ họp thứ 8 (10/2024), 131 lượt ý kiến đại biểu Quốc hội đã được ghi nhận, trong đó đa số tán thành sự cần thiết ban hành đạo luật. Tuy nhiên, không ít ý kiến băn khoăn về mục tiêu cụ thể và tính đồng bộ với các luật hiện hành như Luật Giáo dục, Luật Viên chức.

Đáp lại, Ủy ban Thường vụ Quốc hội khẳng định, Luật Nhà giáo không chỉ củng cố vị trí của nhà giáo trong hệ thống giáo dục mà còn tạo nền tảng pháp lý thống nhất, khắc phục những chồng chéo, bất cập trong quản lý đội ngũ. Từ đó, một câu hỏi lớn được đặt ra: Những chính sách cụ thể nào sẽ làm nên sự thay đổi?

Tuyển dụng và quản lý nhà giáo: Linh hoạt và đột phá

Một trong những điểm sáng lớn nhất của Dự thảo Luật Nhà giáo là sự cải cách mạnh mẽ trong tuyển dụng và quản lý đội ngũ. Trước đây, tình trạng thừa – thiếu giáo viên cục bộ thường xuyên xảy ra, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa. Dự thảo luật đã giải quyết vấn đề này bằng cách phân cấp triệt để thẩm quyền tuyển dụng.

Cụ thể, người đứng đầu cơ sở giáo dục công lập ở từng cấp học, trình độ đào tạo được trao quyền chủ động tuyển dụng nếu đáp ứng đủ điều kiện. Trong trường hợp cơ sở không đủ năng lực, cơ quan quản lý giáo dục cấp huyện sẽ đảm nhận vai trò này. Đối với cơ sở giáo dục ngoài công lập, quyền tự chủ tuyển dụng được tôn trọng theo quy chế riêng. Chính sách ưu tiên và đặc cách cũng được làm rõ: sinh viên tốt nghiệp xuất sắc, người dân tộc thiểu số, nhà giáo ở vùng khó khăn được ưu tiên, nhưng thân nhân người có công không nằm trong diện này để đảm bảo chất lượng đội ngũ.

Không dừng lại ở đó, Luật còn giới thiệu cơ chế điều động và thuyên chuyển linh hoạt. Nhà giáo công lập có thể được điều động giữa các cơ sở giáo dục hoặc sang cơ quan quản lý giáo dục với chính sách bảo lưu chế độ hỗ trợ ban đầu để ổn định cuộc sống. Thuyên chuyển theo nguyện vọng cá nhân cũng được khuyến khích, đặc biệt ưu tiên những ai tình nguyện đến vùng khó khăn với điều kiện công tác tối thiểu 3-5 năm. Điểm mới đáng chú ý khác là quy định về dạy liên trường, liên cấp, cho phép nhà giáo công lập giảng dạy ở nhiều cơ sở, tối ưu hóa nguồn lực và giảm áp lực thiếu hụt giáo viên.

Những thay đổi này không chỉ giải quyết vấn đề thực tiễn mà còn thể hiện tư duy quản lý hiện đại, linh hoạt. Tuy nhiên, để chính sách thực sự hiệu quả, việc triển khai đồng bộ và giám sát chặt chẽ sẽ là yếu tố then chốt.

Chế độ đãi ngộ và hỗ trợ: Động lực mới cho nhà giáo

Chế độ đãi ngộ luôn là tâm điểm chú ý khi nói về nghề giáo, và Dự thảo Luật Nhà giáo đã mang đến nhiều tín hiệu tích cực. Về tiền lương, nhà giáo công lập được xếp cao nhất trong thang bậc lương hành chính sự nghiệp, kèm theo phụ cấp ưu đãi nghề và phụ cấp đặc thù. Đặc biệt, các đối tượng như giáo viên mầm non, nhà giáo ở vùng khó khăn, hay những người dạy giáo dục hòa nhập được hưởng mức lương và phụ cấp cao hơn. Tuy nhiên, ý tưởng tăng 1 bậc lương khởi điểm cho nhà giáo mới tuyển dụng đã bị loại bỏ để đảm bảo công bằng với các ngành khác.

Đối với nhà giáo ngoài công lập, mức lương không bị áp đặt mà tuân theo quy định của Luật Lao động, phù hợp với nguyên tắc tự chủ. Song, chính sách hỗ trợ lại áp dụng đồng đều cho cả hai khu vực. Nhà giáo ở vùng khó khăn được hưởng các ưu đãi thiết thực như thuê nhà công vụ, hỗ trợ tiền thuê nhà, hoặc thanh toán tiền tàu xe khi công tác. Những chính sách này không chỉ giúp cải thiện đời sống mà còn khuyến khích giáo viên gắn bó với nghề, đặc biệt ở những địa bàn xa xôi.

Một điểm nhấn khác là chính sách thu hút nhân tài. Nhà giáo có trình độ cao, tài năng đặc biệt, hay nhà giáo nước ngoài đến Việt Nam giảng dạy được ưu tiên tuyển dụng và hưởng đãi ngộ xứng đáng. Đây là bước đi chiến lược nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, để các chính sách này khả thi, nguồn lực tài chính từ trung ương và địa phương cần được xác định rõ ràng – một vấn đề mà dự thảo đã giao Chính phủ quy định chi tiết.

Chế độ nghỉ hưu: Linh hoạt và nhân văn

Chế độ nghỉ hưu trong Dự thảo Luật Nhà giáo là một điểm nhấn đáng chú ý, thể hiện sự linh hoạt và quan tâm đến đặc thù nghề nghiệp. Với giáo viên mầm non – nhóm đối tượng chịu nhiều áp lực thể chất và tinh thần – luật cho phép nghỉ hưu sớm tối đa 5 năm nếu đã đóng bảo hiểm xã hội đủ 20 năm, mà không bị giảm tỷ lệ lương hưu. Đây là chính sách nhân văn, đáp ứng nguyện vọng thực tế của nhiều giáo viên, dù chưa mở rộng sang các cấp học khác để giữ sự cân bằng với các ngành nghề khác.

Ngược lại, nhà giáo có trình độ cao (giáo sư, tiến sĩ) hoặc làm việc trong lĩnh vực chuyên sâu đặc thù có thể kéo dài thời gian làm việc nếu đủ sức khỏe và cơ sở giáo dục có nhu cầu. Tuy nhiên, trong thời gian này, họ không được giữ chức vụ quản lý và không bảo lưu phụ cấp lãnh đạo, nhằm tập trung vào chuyên môn giảng dạy, nghiên cứu. Chế độ nghỉ hưu áp dụng thống nhất theo Bộ luật Lao động cho cả nhà giáo công lập và ngoài công lập, đảm bảo tính đồng bộ trong hệ thống pháp luật.

Những điều chỉnh này không chỉ tận dụng tối đa nguồn nhân lực chất lượng cao mà còn giải quyết nhu cầu cá nhân hóa chế độ nghỉ hưu. Dẫu vậy, việc đảm bảo nguồn lực bảo hiểm xã hội và tránh lạm dụng chính sách sẽ là bài toán cần lời giải trong quá trình triển khai.

Đào tạo, bồi dưỡng và hợp tác quốc tế: Hướng tới chuyên nghiệp hóa

Để đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục, Dự thảo Luật Nhà giáo đặc biệt chú trọng đến đào tạo và bồi dưỡng. Chuẩn nghề nghiệp được quy định rõ ràng, bao gồm đạo đức, trình độ và năng lực, áp dụng cho từng cấp học và trình độ đào tạo. Đáng chú ý, yêu cầu về chứng chỉ bồi dưỡng được giảm thiểu, thay vào đó khuyến khích tự học, tự nghiên cứu và ứng dụng chuyển đổi số – một bước đi phù hợp với xu thế hiện đại.

Hợp tác quốc tế cũng được đẩy mạnh. Nhà giáo nước ngoài và người Việt Nam định cư ở nước ngoài được khuyến khích giảng dạy, nghiên cứu tại Việt Nam, với kinh phí hỗ trợ từ ngân sách nhà nước, ODA, và hợp tác song phương. Nhà giáo trong nước cũng có cơ hội trao đổi học thuật, nâng cao năng lực thông qua các chương trình quốc tế. Để tăng tính thực tiễn, dự thảo ưu tiên tuyển dụng nhà giáo nghề nghiệp và đại học có kinh nghiệm thực tế, dù chưa quy định thời gian nghỉ giảng dạy định kỳ để tích lũy kinh nghiệm – một vấn đề cần nghiên cứu thêm.

Những chính sách này không chỉ chuyên nghiệp hóa đội ngũ mà còn mở ra cánh cửa hội nhập, giúp giáo dục Việt Nam bắt kịp xu thế toàn cầu. Tuy nhiên, hiệu quả sẽ phụ thuộc vào việc triển khai các văn bản hướng dẫn chi tiết từ Chính phủ.

Trước đó, sáng 25/3, dưới sự chủ trì của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tổ chức Hội nghị đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách lần thứ 7, thảo luận một số nội dung trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ Chín, Quốc hội Khóa XV. Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu khai mạc hội nghị Theo chương trình hội nghị, ngay sau phát biểu khai mạc của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, các đại biểu sẽ thảo luận về 3 nội dung: Dự án Luật Công nghiệp công nghệ số; Dự án Luật Hóa chất (sửa đổi); Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật. Buổi chiều, các đại biểu thảo luận về Dự án Luật Nhà giáo và Dự án Luật Việc làm (sửa đổi)