Gỡ nút thắt để tăng tốc khu công nghiệp sinh thái

Trước bối cảnh xu thế sản xuất xanh, kinh tế tuần hoàn đang trở thành chuẩn mực toàn cầu, việc chuyển đổi mô hình KCN hiện hữu sang hướng sinh thái, thông minh trở thành hướng đi đúng đắn của TP. Hồ Chí Minh để thu hút các nhà đầu tư. Khẳng định lợi ích khi chuyển đổi sang KCN sinh thái, ông Trần Xuân Tùng, Trưởng Phòng Quản lý khu kinh tế, Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Tài chính) cho biết, việc chuyển đổi không chỉ giúp doanh nghiệp giảm 10%-20% chi phí năng lượng, 20%-30% nước sử dụng và tối ưu xử lý môi trường, giảm phát thải CO2, mà đồng thời là “giấy thông hành” để duy trì vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu khi các quốc gia ngày càng yêu cầu cao hơn về sản phẩm xanh, giảm phát thải.

TP. Hồ Chí Minh hiện nay đang quản lý 59 KCN - KCX với hơn 5.900 doanh nghiệp, và là địa phương đi đầu khi đưa KCN Hiệp Phước vào chương trình thí điểm UNIDO - SECO (Tổng cục Kinh tế Liên bang Thụy Sĩ). Theo bà Adriana Alzate, Trưởng nhóm kỹ thuật và Điều phối dự án GEIPP (chương trình KCN sinh thái toàn cầu), KCN Hiệp Phước đang là một trong những mô hình chuyển đổi mạnh nhất tại Việt Nam. Dự án sử dụng hiệu quả tài nguyên và sản xuất sạch hơn. KCN Hiệp Phước đã đánh giá 31 doanh nghiệp, đề xuất hơn 300 giải pháp tiết kiệm tài nguyên, giúp giảm mỗi năm 22.845 tấn CO₂, 32.000 MWh điện, 215.000m³ nước và mang lại lợi ích kinh tế tương đương 66 tỷ đồng… Đặc biệt, mô hình cung cấp hơi nước tập trung giữa Calofic - Meizan - Nam Dương đã chứng minh lợi ích kinh tế, môi trường rõ nét, mở đường cho các mô hình chia sẻ hạ tầng năng lượng trong KCN.

KCN và doanh nghiệp cần đồng thời chuyển đổi hạ tầng cứng sang hệ sinh thái trong việc chuyển đổi số và chuyển đổi xanh

Cũng vậy, KCN chuyên sâu Phú Mỹ 3 và Phú Mỹ 2 (phường Tân Phước, TP. Hồ Chí Minh – khu vực Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ) cũng đang chuyển mình khi tham gia thí điểm tại dự án “Hỗ trợ kỹ thuật xây dựng KCN kiểu mẫu, KCN thông minh theo định hướng sinh thái và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, vận hành KCN” do Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) tài trợ, hoàn thành trong 4 năm (kết thúc vào cuối năm 2027). Trong đó, KCN chuyên sâu Phú Mỹ 3 đã hoàn tất hồ sơ để trở thành KCN sinh thái đầu tiên tại Việt Nam, tiên phong áp dụng công nghệ quản lý thông minh, thúc đẩy cộng sinh công nghiệp và hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Bà Nguyễn Thị Thảo Nhi, Chủ tịch kiêm Tổng giám đốc Công ty CP Thanh Bình Phú Mỹ, chủ đầu tư KCN chuyên sâu Phú Mỹ 3, cho biết, để đáp ứng được 21 tiêu chí của mô hình KCN sinh thái là điều không dễ dàng. Cần sự kết hợp giữa định hướng ban đầu đúng đắn, nỗ lực của chủ đầu tư hạ tầng và sự đồng hành của các doanh nghiệp.

Tuy nhiên, hiện việc chuyển đổi còn gặp nhiều thách thức khi các quy định pháp luật liên quan đến KCN xanh, KCN sinh thái vẫn chưa đầy đủ, đồng bộ, chưa khuyến khích doanh nghiệp tham gia. Ông Giang Ngọc Phương, Phó tổng giám đốc Công ty CP KCN Hiệp Phước cho biết, giai đoạn đầu khi thí điểm khu công nghiệp sinh thái đơn vị gặp rất nhiều khó khăn do các doanh nghiệp chưa nhận thức được tầm quan trọng. Hiện nay có 74% doanh nghiệp đang hoạt động đồng thuận với việc chuyển đổi này nhưng vẫn lúng túng vì cơ chế. “Việt Nam hiện đã có các nghị định, thông tư liên quan đến KCN sinh thái nhưng rất cần thiết có những hướng dẫn cụ thể hơn để doanh nghiệp dễ áp dụng”, ông Phương nói.

Nhắc lại cam kết đạt Net Zero vào năm 2050 của Việt Nam, ông Joost Jan Oosterhuis, Giám đốc Ngành tư vấn công nghiệp và Xây dựng Haskoning Việt Nam nhấn mạnh, để xuất khẩu sang phương Tây hoặc châu Âu phải đáp ứng hệ thống quy định khắt khe, trong đó, tiêu chuẩn ESG (Môi trường, Xã hội và Quản trị) là yếu tố sống còn. Do đó, bắt buộc Việt Nam phải chuẩn bị và phát triển đủ nguồn năng lượng xanh. “Nhà đầu tư có thể chấp nhận trong vài năm đầu sử dụng năng lượng tái tạo. Nhưng sau đó, phải có đủ năng lượng xanh tại khu vực vận hành. Đây chính là một thách thức của các KCN ở TP. Hồ Chí Minh nói riêng và Việt Nam nói chung”, ông khuyến cáo.

Các chuyên gia cho rằng, KCN và doanh nghiệp cần đồng thời chuyển đổi hạ tầng cứng sang hệ sinh thái trong việc chuyển đổi số và chuyển đổi xanh. Hệ sinh thái mới của ngành công nghiệp đến từ cách quản trị rủi ro, đổi mới mô hình và kết nối chuỗi giá trị bền vững, bao gồm năng lượng xanh, nước, hóa chất, xử lý chất thải an toàn, dữ liệu minh bạch và kỹ năng lao động… Ông Trần Thanh Tùng, Trưởng phòng Quản lý môi trường của Ban Quản lý các KCX-CN TP.Hồ Chí Minh (HEPZA) nhấn mạnh, phát triển công nghiệp xanh đòi hỏi sự đầu tư cao vào công nghệ, hạ tầng và quy trình sản xuất, cùng với đó là tư tưởng ngại thay đổi từ KCN hiện hữu sang KCN sinh thái còn phổ biến.

Trước thực tế đó, ông Tùng đề xuất 3 nhóm giải pháp: Chính phủ cần hoàn thiện thị trường carbon và ban hành ưu đãi thuế - tín dụng cho đầu tư hạ tầng sinh thái; địa phương phải đưa KCN sinh thái vào quy hoạch và yêu cầu chủ đầu tư phát triển năng lượng xanh; và doanh nghiệp nên chủ động chuẩn hóa báo cáo ESG và đầu tư công nghệ xanh ngay từ bây giờ.

“Bộ Tài chính sẽ tập trung hoàn thiện hệ thống văn bản hướng dẫn; tăng cường phối hợp liên bộ để tháo gỡ vướng mắc về tái sử dụng chất thải, điện mặt trời áp mái; hỗ trợ kỹ thuật cho các KCN chuyển đổi và xây dựng mới; đồng thời huy động nguồn tài chính từ các tổ chức quốc tế, quỹ khí hậu và khu vực tư nhân cho hạ tầng xanh”, ông Tùng nói.