Gỡ vướng để thúc đẩy giải ngân chương trình mục tiêu quốc gia

Nhiều nguyên nhân kìm hãm tiến độ

Theo tổng hợp của Bộ Tài chính, tổng ngân sách nhà nước bố trí thực hiện 3 CTMTQG trong năm 2025 khoảng 75.143,8 tỷ đồng, trong đó ngân sách Trung ương chiếm hơn 53.500 tỷ đồng. Tuy nhiên, giải ngân vốn đầu tư công của 3 CTMTQG ước ngày 30/9/2025, mới đạt 53% (27.932 tỷ đồng), trong đó CTMTQG xây dựng nông thôn mới đạt cao nhất (58%), còn CTMTQG phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, CTMTQG giảm nghèo bền vững đều chưa vượt mốc 50%. Đáng lo ngại hơn là tiến độ giải ngân kinh phí thường xuyên mới chỉ đạt 25% vào cuối tháng 9. Một số bộ, cơ quan Trung ương thậm chí chưa giải ngân; 13 địa phương có tỷ lệ giải ngân dưới 20%.

Báo cáo của Bộ Tài chính chỉ rõ một loạt vướng mắc đã và đang kìm hãm tiến độ giải ngân các CTMTQG. Trước hết, các chương trình chậm đề xuất phân bổ phần kinh phí thường xuyên còn lại của năm, dù Bộ Tài chính đã có nhiều công văn nhắc nhở. Việc này khiến một lượng lớn ngân sách bị “đóng băng”, không thể đưa vào triển khai thực tế. Một nguyên nhân khác đến từ việc chưa hoàn tất phân bổ chi tiết vốn đầu tư công tại một số bộ, địa phương với số vốn chưa phân bổ cụ thể lên tới 926,1 tỷ đồng.

Bên cạnh đó, sự thay đổi về tổ chức bộ máy sau sáp nhập địa giới hành chính dẫn đến khó khăn trong quản lý, điều phối và triển khai. Số lượng đơn vị thụ hưởng tăng đột biến, nhưng hệ thống điều hành chưa kịp thích nghi, dẫn tới lúng túng trong phân cấp và bố trí nguồn lực. Đặc biệt, một số nội dung hỗ trợ trong các chương trình không còn đối tượng thụ hưởng hoặc mức hỗ trợ quá thấp, không tạo động lực tham gia, khiến vốn phân bổ không được hấp thụ. Sự thay đổi trong điều kiện xã hội, như các hộ gia đình ra khỏi diện nghèo, cũng làm thay đổi nhu cầu thực tế so với dự toán ban đầu.

Đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Trịnh Xuân An (Đồng Nai) cho biết thêm, các chương trình có phạm vi, đối tượng và nội dung đầu tư tương đồng, dẫn đến trùng lặp ở nhiều hạng mục như hạ tầng, sinh kế, đào tạo nghề, hỗ trợ sản xuất. Nhiều xã miền núi vừa thuộc diện nghèo, vừa nằm trong diện xây dựng nông thôn mới, nên phải tiếp nhận nhiều nguồn vốn khác nhau, gây khó khăn cho khâu lập kế hoạch, báo cáo và giám sát. Việc triển khai riêng rẽ khiến nguồn lực bị phân tán, giải ngân chậm, làm giảm hiệu quả đầu tư và chưa tận dụng được tính bổ trợ giữa các chương trình.

Mỗi đồng vốn được giải ngân đúng lúc, đúng nơi sẽ tạo sinh kế, mở rộng cơ hội và nâng cao chất lượng sống cho người dân, nhất là tại các vùng khó khăn

Đổi mới cách làm để hướng đến mục tiêu dài hạn

Chia sẻ từ thực tiễn địa phương, ĐBQH Dương Khắc Mai (Lâm Đồng) cho biết, trước đây phải đến ngày 28/5/2022 mới có Quyết định số 652 của Thủ tướng Chính phủ giao vốn giai đoạn 2021-2025 và nhiều văn bản hướng dẫn triển khai sau đó mới được ban hành. Điều này đã làm cho các địa phương lúng túng trong quá trình triển khai thực hiện. Để đẩy nhanh tiến độ, cần hạn chế tối đa việc nhiều cơ quan, đơn vị cùng tổng hợp, vì điều này khiến việc giải ngân bị chậm và phải chuyển nguồn qua nhiều năm. Chính phủ nghiên cứu, cho phép các địa phương được chuyển nguồn sang năm 2026 để chủ động phân bổ, xử lý dứt điểm các dự án còn thiếu vốn và tập trung đầu tư để hoàn thành các chỉ tiêu được giao trong giai đoạn.

Kinh nghiệm từ việc triển khai 3 CTMTQG thời gian qua, theo ĐBQH Trịnh Xuân An, độ trễ trong ban hành văn bản hướng dẫn là nguyên nhân khiến giải ngân chậm. Các CTMTQG cần được tinh gọn, tập trung vào các nội dung thiết yếu thay đổi cách xây dựng tổng thể, đi vào các nội dung thực chất, tránh tình trạng cộng dồn từ địa phương lên thành con số hàng trăm nghìn tỷ đồng. Đồng thời phân cấp mạnh cho địa phương, thực hiện theo gói thay vì chia nhỏ thành các dự án, tránh phân tán nguồn lực. Về lâu dài, nên hạn chế các chương trình mục tiêu quốc gia, chỉ tập trung vào những chương trình thực sự quan trọng, cấp bách, có tính lan tỏa lớn, như giáo dục, y tế, dân số...

Ngoài ra, để tăng tốc giải ngân, cần áp dụng đồng bộ nhiều giải pháp như cải tiến quy trình thủ tục, ứng dụng công nghệ số trong quản lý và giám sát các dự án, đồng thời linh hoạt điều chỉnh chính sách phù hợp với điều kiện thực tiễn. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành, chính quyền địa phương và các tổ chức liên quan cần được đặt lên hàng đầu, trong đó lấy người dân làm trung tâm, đảm bảo quyền lợi và nhu cầu thực tế của người dân được đáp ứng kịp thời, một chuyên gia đề xuất.